1. Τι ακριβώς έχει συμβεί τις τελευταίες μέρες στις θάλασσες της Κύπρου;
Η Τουρκία επιχειρεί να πραγματοποιήσει ερευνητική γεώτρηση για υδρογονάνθρακες δυτικά του νησιού εντός της κυπριακής αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ). Εχει στείλει στην περιοχή ένα γεωτρητικό σκάφος, το «Φατίχ» («Πορθητής»), που συνοδεύεται από δύο άλλα βοηθητικά σκάφη που αγόρασε προσφάτως από μία εταιρεία νορβηγικών συμφερόντων. Το «Φατίχ» βρίσκεται σταθερά στην ίδια θέση από το Σάββατο 4 Μαΐου 2019. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι έχει προχωρήσει σε γεώτρηση.
2. Εχει δυνατότητα το «Φατίχ» να κάνει γεώτρηση;
Ο βυθός στο σημείο όπου βρίσκεται το «Φατίχ» έχει βάθος περίπου 2.200 μέτρα. Το σκάφος μπορεί να διενεργεί γεωτρήσεις μέχρι τις 3.700 μέτρα. Επομένως, έχει την τεχνική δυνατότητα για γεώτρηση στη συγκεκριμένη περιοχή. Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών ανέφερε προσφάτως ότι το «Φατίχ» δεν έχει δυνατότητα «ουσιαστικών εξορύξεων», διότι δεν έχει την «απαραίτητη τεχνογνωσία». Πράγματι, η προηγούμενη γεώτρηση που επιχείρησε η Τουρκία με το «Φατίχ» στην περιοχή «Αλάνια» έξω από τη Αττάλεια δεν πήγε καλά. Το συγκεκριμένο πλοίο είναι υψηλότατης τεχνολογίας και απαιτεί εξειδικευμένο προσωπικό. Λόγω των κυπριακών διαβημάτων, η Τουρκία δεν μπόρεσε να βρει σοβαρές εταιρείες να συνεργαστούν μαζί της σε αυτόν τον τομέα. Η Τουρκία, όμως, δεν ενδιαφέρεται για την ανεύρεση κοιτάσματος. Πρωτίστως θέλει να δείξει ότι προχωρεί σε γεώτρηση σε περιοχή της κυπριακής ΑΟΖ. Γι’ αυτό και δεν επέλεξε μία περιοχή οριακά μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου, αλλά το συγκεκριμένο σημείο που βρίσκεται 38,6 ν. μίλια (71,5 χλμ.) εντός της κυπριακής ΑΟΖ.
3. Τι σημαίνει από νομικής πλευράς η διενέργεια μιας γεωτρήσεως στην κυπριακή ΑΟΖ;
Ενα κράτος ασκεί επί της ΑΟΖ του κυριαρχικά δικαιώματα για την εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών του πόρων. Εάν η Τουρκία προχωρήσει σε γεώτρηση, θα παραβιάσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου. Η γεώτρηση κατ’ ουσίαν εξισώνεται με πολεμική κατοχή. Τα κυριαρχικά δικαιώματα εξακολουθούν να ανήκουν στην Κύπρο, αλλά η Τουρκία θα τα ασκεί παρανόμως.
4. Είναι πιο σοβαρή από τις σεισμογραφικές έρευνες η διενέργεια γεωτρήσεως;
Οι σεισμογραφικές έρευνες διενεργούνται με ηχοβολισμό του βυθού από ένα σκάφος που βρίσκεται στην επιφάνεια. Η ενέργεια αυτή αποτελεί παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους, αλλά δεν προκαλεί ανεπανόρθωτη βλάβη. Αντιθέτως, η γεώτρηση προκαλεί μη αναστρέψιμη βλάβη. Το γεωτρύπανο δημιουργεί ένα μόνιμο φρέαρ στον βυθό, το οποίο μπορεί να έχει βάθος χιλιομέτρων. Το φρέαρ μπορεί να εντοπίσει ή και να καταστρέψει κοίτασμα σε περίπτωση κακών χειρισμών. Επιπλέον, εάν βρεθεί κοίτασμα, τότε η Τουρκία θα επιδιώξει να το εκμεταλλευθεί. Υπό αυτό το πρίσμα, η προσπάθεια για γεώτρηση έχει πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα εν συγκρίσει προς τη διενέργεια σεισμογραφικών ερευνών.
5. Για ποιο λόγο προβαίνει σε αυτές τις κινήσεις η Τουρκία;
Η Κυπριακή Δημοκρατία εδώ και αρκετό καιρό έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων. Οριοθέτησε την ΑΟΖ της με τα γειτονικά της κράτη και δημιούργησε οικονομικά συμφέροντα με πετρελαϊκές εταιρείες-κολοσσούς στα οριοθετημένα τεμάχια νοτίως του νησιού. Η Τουρκία είναι εντελώς απομονωμένη από τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Επιλέγει μια ακραία κίνηση, πιστεύοντας ότι θα τη βοηθήσει να ξαναμπεί στο παιχνίδι. Σε αυτή τη φάση ανιχνεύει την αποφασιστικότητα της άλλης πλευράς και τις συνέπειες που θα έχει (α) η πραγματοποίηση γεωτρήσεως στο συγκεκριμένο σημείο, (β) η μετακίνηση του γεωτρητικού σκάφους σε οριοθετημένα τεμάχια νοτίως του νησιού και (γ) τυχόν γεώτρηση στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.
6. Πώς κρίνονται οι μέχρι τώρα κινήσεις της Κύπρου;
Η έκδοση διεθνών ενταλμάτων συλλήψεως είναι απολύτως σωστή. Το «Φατίχ» όπως και τα συνοδευτικά του πλοία έχουν πληρώματα που αποτελούνται από ξένους, κυρίως Αζέρους και Νορβηγούς. Μετά την έκδοση των ενταλμάτων, εάν τα άτομα αυτά επιχειρήσουν να εισέλθουν στην Ε.Ε. θα συλληφθούν. Επίσης, μεγάλη διπλωματική επιτυχία για την Κύπρο υπήρξαν και οι καταδικαστικές δηλώσεις από την Ε.Ε., τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, καθώς και τα κράτη της περιοχής, όπως το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
7. Τι άλλες δυνατότητες αντιδράσεως υπάρχουν;
Σε αυτή τη φάση οι κινήσεις θα πρέπει να επικεντρωθούν πρωτίστως σε κυρώσεις εις βάρος της τουρκικής κρατικής εταιρείας πετρελαίου TPAO. Εντάλματα συλλήψεως προς το διοικητικό της συμβούλιο, εκδίωξη της εταιρείας από έργα στην Ε.Ε. (π.χ. Κροατία) και κυρίως επιβολή κυρώσεων ανάλογων με αυτές που έχουν επιβληθεί σε ιρανικές πετρελαϊκές εταιρείες ως προς την προμήθεια μηχανολογικού εξοπλισμού για την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Η Ε.Ε. είναι ένα προνομιακό πεδίο για την Κύπρο. Αντιθέτως, η Τουρκία επιδιώκει τη στρατιωτικοποίηση της κρίσεως που θα οδηγήσει σε «πάγωμα» των ερευνών. Δεν χρειάζεται η Κύπρος να ακολουθήσει. Στόχος της πρέπει να είναι η ολοκλήρωση του ενεργειακού της προγράμματος και η διατήρηση της πρωτοβουλίας των κινήσεων. Μόνον η ανακάλυψη και άλλων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων μπορεί να αλλάξει τις αρνητικές ισορροπίες που δημιούργησε η εισβολή και κατοχή το 1974. Σε αυτό το πλαίσιο, η Κύπρος πρέπει να ολοκληρώσει γρήγορα τις διαδικασίες για την ανάθεση και των υπολειπομένων τεμαχίων νοτίως του νησιού σε μεγάλες ξένες πετρελαϊκές εταιρείες. Τέλος, μία μεγάλη διεθνής αεροναυτική άσκηση στην περιοχή με συμμετοχή ισχυρών δυνάμεων, θα περνούσε σωστά μηνύματα προς την Τουρκία.
8. Τι κινήσεις πρέπει να κάνει η Ελλάδα;
Είναι διαφορετικά τα μεγέθη Κύπρου και Ελλάδας. Δεν είναι μόνον ότι η Κύπρος δεν έχει ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις. Επιπλέον, το ενεργειακό πρόγραμμα της Ελλάδας δεν κινδυνεύει διότι βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, κολλημένο από το 2014. Το 1976 και το 1987 η Ελλάδα είχε κινητοποιήσει στρατό και στόλο προκειμένου να αποτρέψει την έξοδο τουρκικών ερευνητικών πλοίων στο Αιγαίο. Με δεδομένο ότι η γεώτρηση έχει απείρως μεγαλύτερη βαρύτητα, θα πρέπει και η αντίδραση της Ελλάδος να είναι ανάλογη. Πριν από μερικούς μήνες ο νυν υπουργός Αμυνας είπε ότι, σε περίπτωση που οι Τούρκοι επιχειρήσουν απόβαση σε βραχονησίδα, αυτή θα ισοπεδωθεί. Αντίστοιχο μήνυμα θα πρέπει να δοθεί σε περίπτωση που η Τουρκία επιχειρήσει τη διενέργεια γεωτρήσεως σε περιοχή ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Παράλληλα, η Ελλάδα πρέπει να απαντήσει στις καθ’ όλα συγκεκριμένες τουρκικές διεκδικήσεις, καταθέτοντας στον ΟΗΕ γεωγραφικές συντεταγμένες με τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας μας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η κατάθεση αποτελεί νομική υποχρέωση κάθε κράτους (άρθρα 75 και 85 Συμβάσεως για το Δίκαιο της Θάλασσας). Οταν ένα κράτος δρα κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, ας προσφύγουμε εμείς σε αυτό που λεκτικώς επικαλούμαστε συνέχεια.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπλ. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, υποψήφιος βουλευτής Α΄ Αθηνών με τη Νέα Δημοκρατία.
