«Είναι το πιο σημαντικό βιβλίο του πρώτου εξαμήνου του 2012, ίσως και ολόκληρου του έτους». Αυτό έγραφε η τουρκική Hurriyet στις 20 Μαΐου, μία ημέρα πριν από την επίσημη παρουσίαση ενός ιδιαίτερα σημαντικού βιβλίου όχι μόνο για την ιστορία της Κωνσταντινούπολης, της άλωσής της και του Μωάμεθ του Πορθητή, αλλά και για την παγκόσμια ιστοριογραφία. Συγγραφέας αυτού του πολύ σημαντικού βιβλίου, το πρωτότυπο κείμενο του οποίου διασώθηκε σ’ ένα κιτρινισμένο χειρόγραφο στο αρχείο του Τοπ Καπί, είναι ένας Ιμβριος. Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος, που γεννήθηκε περίπου το 1410 στην Ιμβρο.
Στην «Ιστορία» του, την οποία αφιερώνει στον Μωάμεθ, περιγράφει το διάστημα από το 1451 ώς το 1467, δηλαδή τα δύο τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τα πρώτα 15 χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Και είναι η πρώτη φορά που την ιστορία του Κριτόβουλου θα τη διαβάσουν Τούρκοι αναγνώστες, από την εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Heyamola, αφού είναι η πρώτη φορά που μεταφράζεται στα σύγχρονα τουρκικά, ενώ στις σελίδες της παρατίθεται σε φωτογραφική ανατύπωση το χειρόγραφο που βρέθηκε στο Τοπ Καπί.
Η πρώτη έκδοση
Η πρώτη φορά που εκδόθηκε αυτή η σημαντική ιστορική αφήγηση ήταν το 1870, ενώ στα αγγλικά εκδόθηκε το 1954. Στα οθωμανικά τουρκικά το μετέφρασε, το 1910, ο Παύλος Καρολίδης και το εξέδωσε ως ένθετο στο περιοδικό Tarih-i Osmani Encumeni, με το οποίο συνεργαζόταν. Στα ελληνικά, η «Ιστορία» του Κριτόβουλου κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κανάκης» το 2005.
Γιατί θεωρείται μείζον ιστοριογραφικό έργο η «Ιστορία» του Κριτόβουλου; Γιατί συνέταξε την πλέον ευρεία και αντικειμενική ιστορία της περιόδου, επωφελούμενος τόσο από Βυζαντινούς όσο και από Οθωμανούς αυτόπτες μάρτυρες. Γιατί δίνει αυθεντικές και λεπτομερείς πληροφορίες σε θέματα όπως η ανοικοδόμηση και η επανακατοίκηση της Κωνσταντινούπολης. Γιατί αποτελεί μία από τις κυριότερες πηγές για την Αλωση και τις εκστρατείες του σουλτάνου. Γιατί καταγράφει επίσης, με κατατοπιστικές λεπτομέρειες, όψεις της καθημερινής και της στρατιωτικής ζωής της Κωνσταντινούπολης.
Γιατί είναι η μοναδική πηγή που υπάρχει αναφορικά με την ιστορία κατάκτησης των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου, αφού ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Και γιατί είναι ένα κείμενο που απολαμβάνει κανείς να διαβάζει για τη ζωντάνια και τη γλαφυρότητά του: «Αυτή τη φορά, όμως, όλα τελείωσαν και της πήραν όλα τα καλά. Εχασε τα πάντα· πλούτο, δόξα, εξουσία, περηφάνια, τιμή, λαμπρότητα του γένους, αρετή, παιδεία, σοφία, ιεροσύνη, αυτοκρατορία· με μια λέξη, όλα. Οσο ψηλά είχε ανεβεί στην κορυφή της ευημερίας και της ευτυχίας τόσο βαθιά έπεσε στον βυθό της δυστυχίας και της συμφοράς. Προηγουμένως, τη μακάριζαν πολλοί και τώρα την αποκαλούν όλοι δυστυχισμένη και κακότυχη.
Πλούτος και φτώχεια
Η δόξα της στο παρελθόν είχε φτάσει μέχρι τα πέρατα της οικουμένης και τώρα γέμισε όλες τις χώρες κι όλες τις θάλασσες με τη δυστυχία της και τις πότισε με την ντροπή της, με το να στείλει παντού τους κατοίκους της ως μάρτυρες της συμφοράς, άνδρες και γυναίκες και παιδιά, διασκορπισμένους με αισχρό τρόπο για αιχμαλωσία, δουλεία και κακοποίηση. Κι αυτή που πριν κατείχε πολλά έθνη, με τιμή, δόξα, πλούτο και περηφάνια, κατέχεται τώρα από άλλους με φτώχεια, ντροπή, καταφρόνηση κι αισχρή δουλεία.
Αυτή που ήταν παράδειγμα για όλα τα καλά κι εικόνα λαμπρής ευδαιμονίας, είναι τώρα πρότυπο της δυστυχίας, μνημείο των πιο φοβερών συμφορών, σύμβολο της κακής τύχης και δίδαγμα για τη ζωή. Ετσι, τίποτε από τα ανθρώπινα δεν είναι βέβαιο ή σταθερό, αλλά όλα στροβιλίζονται άνω κάτω σαν το Εύριπο από τις μεταβολές του βίου, μια υποκείμενα και μια αντικείμενα στο παιχνίδι της ζωής. Και ποτέ δεν θα σταματήσει την κίνηση αυτή η άτακτη φορά και αστάθεια, η αλλοπρόσαλλη παλίρροια και μεταβολή, όσο τα όντα έχουν το είναι τους», γράφει για την Αλωση.
Το βιβλίο παρουσιάστηκε στις 21 Μαΐου στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Μουσείου του Πέραν με ομιλητές τον μεταφραστή της έκδοσης, λογοτέχνη και καθηγητή Φυσικής στο Ζωγράφειο Αρη Τσοκώνα, τον διευθυντή του Μουσείου του Τοπ Καπί Υλμπέρ Ορταϋλί και την καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου Νεβρά Νετζίπογλου. Ακόμα δύο άνθρωποι μόχθησαν για να ολοκληρωθεί αυτή η έκδοση και να διοργανωθεί η παρουσίασή της: ο πρώην πρόξενος της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη Βασίλης Μπορνόβας και η τουρκολόγος και μέχρι πρότινος υπεύθυνη πολιτιστικών στο Σισμανόγλειο Μέγαρο, στην Κωνσταντινούπολη, Αρτεμις Παπαθεοδώρου. Την έκδοση στήριξε με τη χορηγία του το ίδρυμα Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.
Απο αρχοντική οικογένεια της Ιμβρου
Καταγόταν από αρχοντική οικογένεια της Ιμβρου, σπούδασε πιθανόν μαζί με τον Γεώργιο Σχολάριο στην Κωνσταντινούπολη και μετά έζησε στην πατρίδα του.
Μετά την Αλωση διαπραγματεύθηκε την ειρηνική παράδοση του νησιού στους Τούρκους και χρημάτισε διοικητής της Ιμβρου, πρώτα για τον Πορθητή και μετά για τον Δημήτριο Παλαιολόγο. Διατηρούσε σχέσεις με πολλούς της εποχής του, π.χ. τον Γεώργιο Σχολάριο, τον Ιωάννη Ευγενικό, τον Γεώργιο Αμιρούτζη και τον Θεόδωρο Αγαλλιανό. Ετος θανάτου του θεωρείται το 1468, μάλλον στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Κριτόβουλος είναι ο «ιστορικός που είχε τον Θουκυδίδη στις αποσκευές του. Ηταν ο ιστορικός της μετάβασης, την οποία απέδωσε με νηφαλιότητα, χωρίς να χαριστεί σε κανένα», όπως υπογράμμισε στην παρουσίαση της έκδοσης στην Κωνσταντινούπολη ο Βασίλης Μπορνόβας.
