Στο Βερολίνο, τα πρώτα χρόνια μετά την πτώση του Τείχους, η δημόσια συζήτηση για την πόλη έφτασε σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Δεν περνούσε μέρα που κάποιος φορέας (υπουργεία, επιμελητήρια κ.λπ.) να μην οργανώνει εκδήλωση για το ποια πόλη οραματιζόμασταν για το μέλλον. Ενώ οι μεγάλες πολιτικές κόντρες, π.χ. για τα ζητήματα ιδιοκτησίας στην πρώην Ανατολική Γερμανία, γίνονταν κυρίως στο εθνικό κοινοβούλιο και μεταξύ λίγων ειδικών, η αντιπαράθεση πάνω στον σχεδιασμό του Βερολίνου κυριαρχούσε στον δημόσιο λόγο σε πολλαπλά επίπεδα. Μέσα σ’ αυτήν την ατμόσφαιρα, στις ατελείωτες δημόσιες διαβουλεύσεις ανάμεσα σε αρχιτέκτονες, πολεοδόμους, πολιτικούς, κατοίκους, ειδικούς και μη, με διαπρεπείς καλεσμένους από το εσωτερικό και εξωτερικό, βρέθηκα κι εγώ τυχαία, άρτι αφιχθείς από την Ελλάδα και με πτυχίο φιλολογίας. Η δίνη αυτή του δημόσιου λόγου για την πόλη με κέρδισε γρήγορα και για τα καλά. Δεν επέστρεψα ποτέ στη φιλολογία.
Ισως γι’ αυτό να βλέπω με καλό μάτι κάθε παρόμοια προσπάθεια να φανταστούμε την πόλη, την κάθε πόλη, όλοι μαζί, σε δημόσιο διάλογο. Μία από αυτές τις πρωτοβουλίες είναι το Reactivate Athens, που στοχεύει στο να κινητοποιήσει τους πολίτες, συλλέγοντας ιδέες για το μέλλον της Αθήνας. Πρωτεργάτης και σύμβουλος από το εξωτερικό, ο αρχιτέκτονας Alfredo Brillemburg, χαρισματικός και επικοινωνιακός, με το ταλέντο να εμπνέει τους άλλους. Υπάρχουν όμως, παρ’ όλ’ αυτά, κάποιες προϋποθέσεις για να μπορέσει να καρποφορήσει μια τέτοια δράση:
Η συμμετοχή ξένων μπορεί να είναι πολύ σημαντική και αποδοτική για πολλούς λόγους. Κάποιος που έρχεται από έξω φέρνει μια διαφορετική ματιά στα πράγματα, άλλη γνώση και εμπειρία και, ας είμαστε και ειλικρινείς, και μια φρέσκια παρουσία στα εγχώρια μίντια. Ομως, έχει και έναν σημαντικό περιορισμό, την έλλειψη σε βάθος γνώσης των τοπικών συνθηκών. Γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμος ο τρόπος που πλαισιώνεται η παρουσία του για να αποφευχθούν οι παγίδες ενός «σταρ σίστεμ» που μας έχει ήδη φέρει Καλατράβα, Αθεμπίγιο και άλλους πλαστούς θεούς.
Η γνώση παράγεται και συλλέγεται με πολλές μεθόδους. Είναι πολύ ενδιαφέρον να συγκεντρώνουμε ιδέες από τον κόσμο – αλλά πιστεύουμε πραγματικά πως αυτό συμβαίνει με τυχαίους τρόπους, με ένα σημειωματάκι που γράφει ο περαστικός για το Reactivate Athens; Οι συμμετοχικές διαδικασίες στον σχεδιασμό είναι πολυσύνθετες και συμβαίνουν ταυτόχρονα σε πολλά επίπεδα διακυβέρνησης. Δεν είναι άλλοθι ούτε παιχνιδάκι. Επίσης, γνώση παράγεται συνεχώς εδώ και δεκαετίες σε βάθος και εύρος, από μελετητές στα πανεπιστήμια και σε άλλα ερευνητικά ιδρύματα. Προτάσεις μουχλιάζουν στα συρτάρια των υπουργείων. Αυτό που λείπει δεν είναι οι ιδέες, αλλά η πολιτική βούληση, τα αυτιά που θα τις ακούσουν και οι θεσμοί που θα τις υλοποιήσουν.
Τελικά, ίσως το πιο σημαντικό είναι η ταπεινοφροσύνη. Η επίγνωση πως δεν είμαστε ούτε μοναδικοί ούτε παντογνώστες. Πως αυτό που δεν ξέρουμε εμείς είναι πολύ πιθανό να το ξέρει κάποιος άλλος – και μαζί με αυτό πως έχουμε την υποχρέωση ως πρωτοβουλία να το ψάξουμε εάν θέλουμε να εκφέρουμε δημόσιο λόγο. Αλλιώς ο κίνδυνος να μετατραπεί όλο αυτό σε προεκλογική καμπάνια βασισμένη σε ημιμαθή έπαρση είναι τεράστιος.
* Ο κ. Αρης Καλαντίδης εργάζεται στο Βερολίνο, στο γραφείο συμβούλων INPOLIS.
