Aπό τον διθέσιο αναβατήρα οι οξιές πάνω στο χιονισμένο τερέν μοιάζουν με ζαχαρωτά σε παιδική τούρτα. Πλησιάζοντας στην κορυφή, στα 2.100 μέτρα, τα σύννεφα πυκνώνουν. Στο βάθος αχνοφαίνεται η οροσειρά της Πίνδου. Από κάτω μας, οι σκιέρ χαράζουν στο χιόνι τις δικές τους γραμμές. Βρισκόμαστε δυτικά των Γρεβενών, στο χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας, το οποίο σε φυσική ομορφιά συναγωνίζεται τα άλλα χειμερινά θέρετρα της Ευρώπης. Εντούτοις, αφενός δεν διαθέτει τις απαιτούμενες υποδομές για να προσελκύσει χιονοδρόμους από το εξωτερικό, αφετέρου τα κοντινά χωριά (όπως η Σαμαρίνα και η Σμίξη) δεν έχουν αναπτυχθεί τουριστικά, ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν οργανωμένα πακέτα εκδρομών.
Αντίστοιχη είναι η κατάσταση και στο Καϊμακτσαλάν, στο νομό Πέλλας. Υπάρχει μεν ένας αυτόνομος τουριστικός οικισμός σε απόσταση 17 χιλιομέτρων, το πετρόκτιστο χωριό του Αγίου Αθανασίου, αλλά το χιονοδρομικό του παλεύει να φτιάξει ένα αξιόπιστο προφίλ. Και στις δύο περιπτώσεις, εν ολίγοις, οι περιοχές δεν έχουν αξιοποιηθεί συνολικά ως τουριστικοί προορισμοί, ώστε τα χιονοδρομικά να υποστηρίζουν την ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών και αντίστροφα.
Η μέχρι πρότινος απουσία ενός νομοθετικού πλαισίου λειτουργίας των χιονοδρομικών στη χώρα μας και η ασυνέχεια στη διοίκηση είναι οι βασικότερες αιτίες που δεν προωθήθηκε -αν και υπάρχουν οι προϋποθέσεις από πλευράς φυσικής ομορφιάς- το δοκιμασμένο και επιτυχημένο σε άλλες χώρες μοντέλο ανάπτυξης χειμερινού τουρισμού.
Λειτουργούσαν χωρίς άδεια
Μόλις τον περασμένο Αύγουστο το ελληνικό κοινοβούλιο αποφάσισε να λύσει οριστικά το θέμα αδειοδότησης των χιονοδρομικών κέντρων! Εως τότε λειτουργούσαν δίχως το ειδικό σήμα του ΕΟΤ και χωρίς εγκεκριμένα τοπογραφικά σχέδια – με λίγα λόγια, ουδείς γνώριζε την ακριβή έκτασή τους.
Το ασαφές πλαίσιο λειτουργίας δημιουργούσε σωρεία προβλημάτων. Για παράδειγμα, οι δήμοι των περιοχών χορηγούσαν άδειες σε μαγαζιά εστίασης, τα οποία δεν διέθεταν πιστοποιητικό πυρασφάλειας ούτε είχαν περάσει ποτέ υγειονομικό έλεγχο. Με τους νόμους 4178/2013 (άρ. 16) και 4179/2013 (άρ. 13), όμως, αντιμετωπίζεται το ζήτημα της αυθαίρετης δόμησης και καθορίζονται επιτέλους τα όρια των χιονοδρομικών. Ετσι, αφού θα έχουν πλέον όλα τα νόμιμα παραστατικά, θα μπορούν να ενταχθούν σε κοινοτικά προγράμματα. Ωστόσο, αν και η ψήφιση της αναγκαίας νομοθετικής ρύθμισης βοηθά στη λύση αρκετών προβλημάτων, ένα πλήθος εμποδίων «παγώνει» την περαιτέρω ανάπτυξη των χιονοδρομικών μας.
Ενα από αυτά είναι η ασάφεια στο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Για παράδειγμα, ένα τμήμα του χιονοδρομικού της Βασιλίτσας ανήκει στον Δήμο Γρεβενών, άλλο στον Δήμο Κόνιτσας, τρίτο στο Δημόσιο και ένα ακόμη στη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, όπου υπάγεται. Για να προχωρήσει λοιπόν το επενδυτικό σχέδιο (masterplan) των 20.000.000 ευρώ που συντάσσει τώρα ο Δήμος Γρεβενών με το Φορέα Διαχείρισης του χιονοδρομικού, θα πρέπει κατ’ αρχάς να ξεκαθαριστεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς μέσω προγραμματικής σύμβασης. Φυσικά, μέχρι να ξεκινήσει η επένδυση, δεν πρόκειται να ανασταλεί η λειτουργία των παράνομων μαγαζιών που βρίσκονται από την πλευρά του Δήμου Κόνιτσας. «Οταν εφαρμοστεί το αναπτυξιακό πλάνο, θα εκσυγχρονίσουμε τον εξοπλισμό μας, θα αποκτήσουμε τεχνητή χιόνωση και θα διπλασιάσουμε τις πίστες (από 17 χιλιόμετρα θα γίνουν σχεδόν 30). Τότε, σίγουρα θα ανταγωνιζόμαστε με αξιώσεις αντίστοιχα του εξωτερικού», σημειώνει ο κ. Γιάννης Νασίκας, αντιπρόεδρος του φορέα διαχείρισης και αντιδήμαρχος Γρεβενών.
Το λιφτ κολλάει από το κρύο
Κυριακή πρωί, γύρω στις 11. Στο πάρκινγκ της Βασιλίτσας είναι σταθμευμένα οχτώ λεωφορεία. Λόγω κρίσης, οι περισσότεροι προτιμούν να έρχονται αυθημερόν για να γλιτώνουν τα «τσιμπημένα» έξοδα διαμονής (μέσος όρος 60 ευρώ/δίκλινο στα χωριά του βουνού). Από την άλλη, η κάρτα για τις πίστες είναι οικονομική, καθώς στοιχίζει 13 ευρώ το Σαββατοκύριακο και 8 τις καθημερινές. Και εδώ ισχύει ο κανόνας του «ό,τι πληρώνεις παίρνεις». Στη βάση του χιονοδρομικού, απέναντι από δύο σαλέ, έχει σχηματιστεί μια μεγάλη ουρά στον τριθέσιο αναβατήρα. Η αναμονή αγγίζει τα 10 λεπτά. «Το λιφτ είναι αργό και γι’ αυτό προκαλείται συνωστισμός. Επίσης, μερικές φορές κολλάει από το κρύο. Πρέπει να αντικατασταθεί άμεσα με αποσυμπλεκόμενο, που έχει διπλάσια ταχύτητα», αναφέρει ο κ. Κώστας Βλάχος, τεχνικός προϊστάμενος του κέντρου.
Στη Βασιλίτσα έχεις την εντύπωση πως ό,τι λείπει από υποδομές καλύπτεται με φιλότιμο. Για παράδειγμα, ο γιατρός Μιχάλης Βασιλείου, με ειδίκευση στα τραύματα βουνού, εργάζεται εθελοντικά για περισσότερα από 20 χρόνια, καθώς η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού (που είναι αρμόδια) δεν έχει φροντίσει να διορίσει ιατρικό προσωπικό ούτε να εξασφαλίσει ένα ασθενοφόρο. Εντούτοις, το μικρό ιατρείο είναι πλήρως εξοπλισμένο για να παρέχει πρώτες βοήθειες. «Ολα τα προβλήματα πηγάζουν από την αστάθεια των διοικήσεων. Δεν είναι δυνατόν το συμβούλιο του φορέα διαχείρισης να αλλάζει ανά δύο χρόνια, ούτε τα μέλη του να διορίζονται από την εκάστοτε κυβέρνηση και συνήθως να μην έχουν καμία σχέση με τη χιονοδρομία», σχολιάζει ο κ. Γεράσιμος Αβραμίδης, μέχρι πριν από λίγο καιρό διαχειριστής του μοναδικού νόμιμου καταφυγίου στο βουνό.
Διετής εγκατάλειψη
Ο έλεγχος της διοίκησης των χιονοδρομικών κέντρων είναι πράγματι ένα πολύ κομβικό σημείο για την ανάπτυξή τους. Ακόμη και στην περίπτωση του Καϊμακτσαλάν, το οποίο εξαρχής είχε σαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς (ανήκει στην Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου – ΕΤΑΔ), η περίοδος 2011-2013 ήταν καταστροφική. Η ανάδοχος εταιρεία «Γιώργος Παράσχος & ΣΙΑ ΕΠΕ» (στην οποία είχε εκχωρηθεί το χιονοδρομικό από την Αναπτυξιακή Πέλλας με διετή σύμβαση) αποδείχτηκε εντελώς ακατάλληλη. Ασυντήρητοι αναβατήρες, βιβλία επιθεωρήσεων χωρίς ενημέρωση, κατεστραμμένες υδραυλικές εγκαταστάσεις και «παγωμένα» συστήματα θέρμανσης. Αυτή ήταν η εικόνα που αντίκρισαν οι άνθρωποι της ΕΤΑΔ που παρέλαβαν πέρυσι, στις 26 Ιουλίου, το χιονοδρομικό, από το οποίο έλειπαν και όλες οι απαραίτητες άδειες.
Η ασφαλής και νόμιμη λειτουργία του χιονοδρομικού, το οποίο πέρυσι τον Φεβρουάριο είχε κλείσει εξαιτίας της διακοπής ηλεκτροδότησης -όφειλε λογαριασμούς 45.000 ευρώ-, ήταν το πρώτο μέλημα του κλιμακίου της ΕΤΑΔ. Χρειάστηκαν 468.000 ευρώ για να επισκευαστούν οι ζημιές, ώστε να λειτουργήσει ξανά το κέντρο τον Δεκέμβριο. Αφού τελείωσαν οι επιδιορθώσεις και ο έλεγχος των μηχανημάτων, ξεκίνησε ο γολγοθάς για την απόκτηση όλων των απαραίτητων αδειών. Ενδεικτικό είναι πως τα 7 δωμάτια του σαλέ, που βρίσκονται πάνω από το βασικό εστιατόριο, δεν άνοιξαν διότι δεν είχαν πιστοποιητικό πυρασφάλειας!
Επόμενο στοίχημα ήταν η καθημερινή λειτουργία και η διαφημιστική προβολή του Καϊμακτσαλάν, προκειμένου να αποκατασταθεί σταδιακά η αξιοπιστία του. Τέλος, η εταιρεία επικοινωνεί με σχολεία του νομού για να οργανώσει εκδρομές με συμβολικό αντίτιμο, ώστε οι μαθητές να γνωρίσουν το βουνό.
Βάσει των επίσημων στοιχείων της ΕΤΑΔ, η οποία και θα διαχειρίζεται το χιονοδρομικό για δύο χρόνια, μέχρι δηλαδή το ΤΑΙΠΕΔ να ολοκληρώσει τις διαδικασίες αξιοποίησης, τα εισιτήρια μέχρι τις 2 Φεβρουαρίου έφτασαν τις 12.654 και οι εισπράξεις τις 148.324 ευρώ. Σε αυτά δεν υπολογίζονται οι μη χιονοδρόμοι, που απλώς επισκέπτονται το χιονοδρομικό και κάνουν βόλτα με τους αναβατήρες.
Στο μεταξύ, τη διετία που ουσιαστικά υπολειτουργούσε το χιονοδρομικό, η μεσιτική και τουριστική κίνηση στον Αγιο Αθανάσιο (διαθέτει περίπου 2.000 κλίνες) μειώθηκαν κάθετα. Στο χωριό, δίπλα στις παραδοσιακές ταβέρνες, συναντάς πλέον πωλητήρια και ενοικιαστήρια – σύμφωνα με τον τοπικό μεσίτη Τάσο Ψυχογιό, οι τιμές στα ακίνητα έχουν πέσει κατά 40%. «Το 2012 η πληρότητα δεν έφτανε ούτε το 50%. Αντίθετα, φέτος που το χιονοδρομικό εμπνέει εμπιστοσύνη και λειτουργεί υποδειγματικά, όχι μόνο παρουσιάζουν αύξηση 100% οι κρατήσεις, αλλά έχουμε και ένα μικρό κύμα τουριστών από την ΠΓΔΜ. Αναμφίβολα, το χιονοδρομικό και ο Αγιος Αθανάσιος είναι συγκοινωνούντα δοχεία», αναφέρει ο αντιδήμαρχος Τουρισμού της Εδεσσας, Χρήστος Βερυκούκης.
Οπως προκύπτει από τις συζητήσεις με τους οικονομικούς διαχειριστές και των δύο χιονοδρομικών, τα έσοδά τους καλύπτουν κατά 65% με 70% τον προϋπολογισμό τους. Για να γίνουν ακόμη πιο ανταποδοτικά, ώστε να προσελκύσουν τουρισμό και να συμβάλουν στην ανάπτυξη των παρακείμενων περιοχών, θα πρέπει να απαλλαγούν από τα λυόμενα σαλέ της ντροπής, με τις αδιαφανείς εμπορικές συμφωνίες, να πλαισιωθούν με πρότυπες εμπορικές επιχειρήσεις (όπως π.χ. έναν ξενώνα), που θα διαχειρίζονται τα ίδια, και το κυριότερο, να λειτουργήσουν υπό το καθεστώς ενός μοναδικού φορέα με σταθερή διοίκηση.
Η συνταγή των γειτόνων
Από το 2003, με πυλώνα το πρότυπο χιονοδρομικό κέντρο στο Μπάνσκο, οι Βούλγαροι μετέτρεψαν έναν άγνωστο ορεινό οικισμό σε μια τουριστική πόλη για όλα τα βαλάντια. Ενα τριήμερο πακέτο από τη Θεσσαλονίκη, που απέχει 210 χλμ., στοιχίζει 120 ευρώ με ημιδιατροφή σε τετράστερο ξενοδοχείο. «Το Μπάνσκο είναι ένα οργανωμένο τουριστικό θέρετρο, με παγοδρόμιο, σπα, νυχτερινή ζωή, το οποίο έχει τη δυνατότητα να απορροφά πενθήμερα πακέτα διακοπών. Το χιονοδρομικό ενισχύει σημαντικά την τουριστική κίνηση, καθώς φιλοξενεί παγκόσμιους αγώνες, προσκαλεί διάσημους αθλητές και συνεχώς διοργανώνει εκδηλώσεις, όπως ήταν π.χ. το παιχνίδι του χαμένου θησαυρού στα φετινά εγκαίνια. Αν χτιστεί και το αεροδρόμιο στο Γκότσε Ντέλσεφ (40 χλμ. από το χιονοδρομικό), πολύ δύσκολα θα μπορούμε να τους ανταγωνιστούμε», εξηγεί ο Αργύρης Βλαχόπουλος, ιδιοκτήτης του Discovery Travel στην Καβάλα, το οποίο διατηρεί και γραφείο στη Σόφια.
Αν οι γείτονες τα κατάφεραν και εφάρμοσαν ένα τέτοιο οργανωμένο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, εμείς γιατί δεν μπορούμε;
