Η φωνή της κοινωνίας είναι ρυθμική. Τις περισσότερες φορές μάλιστα ριμάρει, όπως στο «ενωμένος» «ποτέ νικημένος», «ενωμένοι» και «αποφασισμένοι». Επειδή η φωνή της κοινωνίας είναι συμβολική, δεν χρειάζεται για να εκφρασθεί ολόκληρη την κοινωνία. Της φτάνει ένα μέρος της, ακόμη και καμιά εικοσαριά άνθρωποι. Προσοχή όμως. Ενας μόνος του δεν συνιστά κοινωνία όσο δυνατά κι αν φωνάζει. Υπάρχουν περιπτώσεις που η φωνή της κοινωνίας ακούγεται με συνοδεία μουσικής. Εκεί πια μιλάμε για κινητοποιήσεις, οι οποίες, αν και «μαζικές», δεν χάνουν τον συμβολικό τους χαρακτήρα. Το μουσικό ρεπερτόριο που συνοδεύει τη φωνή της κοινωνίας μπορεί σε πολλούς να μοιάζει μονότονο, μιας και παραμένει το ίδιο τα τελευταία σαράντα χρόνια, δείχνει όμως σταθερότητα γούστου και στόχων. Θα είχε ενδιαφέρον πάντως η σχολιασμένη καταγραφή των ασμάτων που συνοδεύουν τη φωνή της κοινωνίας, όποτε αυτή θέλει να εκφρασθεί.
Η φωνή της κοινωνίας, για να εκφρασθεί, ακολουθεί ένα αυστηρά προσδιορισμένο τυπικό. Τόσο προσδιορισμένο, που θυμίζει ορθόδοξη λειτουργία με την επαναληπτικότητα που το διακρίνει και τη γενναιόδωρη χρήση των συμβολισμών. Αυτή η σχέση με το ορθόδοξο τυπικό είναι μια βαθιά πολιτισμική παράμετρος, χωρίς την οποία κανείς δεν θα μπορέσει να καταλάβει τη φωνή της ελληνικής κοινωνίας. Το τυπικό περιλαμβάνει συγκέντρωση των ατόμων που θα συμβολίσουν την κοινωνία συνήθως στο πεζοδρόμιο, ανάρτηση πανό και δοκιμή των πρώτων φωνητικών, της έντασης, του ρυθμού και της ρίμας. Οταν μπροστά στο δείγμα της κοινωνίας παραταχθεί το δείγμα του κράτους, οι αστυνομικοί, ακολουθεί το κεφάλαιο των διαπραγματεύσεων. Συνήθως κάποιος από τους συγκεντρωμένους συνομιλεί με τον υπεύθυνο αξιωματικό, απαιτεί να τους επιτραπεί να κατέβουν στο οδόστρωμα, διότι σε μια δημοκρατία το δικαίωμα της διαμαρτυρίας είναι ιερό, ο αξιωματικός απαντά ότι και το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας είναι εξίσου ιερό, εξάλλου έχει εντολές, οι τόνοι ανεβαίνουν, ο εκπρόσωπος της κοινωνίας ανάβει τσιγάρο συγχυσμένος και χειρονομεί ώσπου η ομάδα που συμβολίζει την κοινωνία κατεβαίνει στο οδόστρωμα και οι αστυνομικοί αναγκάζονται να διακόψουν την κυκλοφορία.
Στο σημείο αυτό εμφανίζονται δύο παραλλαγές του τυπικού. Η πρώτη είναι η απλή. Η κατάληψη του οδοστρώματος διαρκεί λίγη ώρα και, αφού εξαντλήσει τους συμβολισμούς της και τους ρυθμούς της, λήγει αισίως και ειρηνικά. Η κοινωνία μίλησε, η δημοκρατία θριάμβευσε και κανείς δεν ενδιαφέρεται για τη συνέχεια. Η δεύτερη είναι πιο περίπλοκη και ως εκ τούτου παρουσιάζει αυξημένο δραματικό ενδιαφέρον. Η αστυνομία προσπαθεί να απωθήσει τους εκπροσώπους της κοινωνίας, μπορεί να ρίξει και τίποτε χημικά, με αποτέλεσμα να υπάρξουν μικροτραυματισμοί και προσαγωγές και όλη η συμβολική κίνηση να βρει τη θέση της στα βραδινά δελτία ειδήσεων. Και σε αυτή την περίπτωση η συνέχεια δεν ενδιαφέρει κανέναν. Δυστυχώς, όσοι επρόκειτο να απολυθούν πριν ακουστεί η φωνή της κοινωνίας θα απολυθούν και αφού ακούστηκε. Και ο αγώνας συνεχίζεται. Το καθημερινό αγωνιστικό δελτίο εμπλουτίζεται με καινούργια επεισόδια, αν και τα συνθήματα μένουν τα ίδια σαν τα τραγούδια, χωρίς κανείς να μοιάζει να ενδιαφέρεται για το αποτέλεσμα. Σημασία έχουν οι αγώνες και οι κινητοποιήσεις, θα μου πείτε. Και αυτό το πράγμα λέγεται πολιτική. Και όχι μόνον λέγεται πολιτική, αλλά αντιμετωπίζεται και ως μέτρο της πολιτικής με αποτέλεσμα όποιος δεν υπηρετεί το τυπικό της φωνής της κοινωνίας να θεωρείται «απολιτικός». Κατηγορούν τον κ. Καμίνη, για παράδειγμα, ως απολιτικό, επειδή δεν κατέλαβε τον δήμο ούτε μία φορά, δεν τον έκλεισε ούτε μισή μέρα και δεν ριμάρισε με την ντουντούκα του δημάρχου μαζί με τη φωνή της κοινωνίας. Και δεν αναρωτιούνται πόσα πέτυχαν όσοι κατέλαβαν τους δήμους τους, όσοι έκλεισαν τα γραφεία για να διαμαρτυρηθούν, όσοι έκλεισαν τους δρόμους.
Πόσες καταλήψεις έχουν μετρήσει όλα αυτά τα χρόνια – και όχι μόνον από τότε που άρχισε η κρίση; Η πιο πρόσφατη και άκρως συμβολική νομίζω ότι κατεγράφη στο Παγκράτι, στο πολιτικό γραφείο του κ. Κυρ. Μητσοτάκη. Και ποια είναι η διαφορά της συμβολικής κατάληψης από τη μη συμβολική; Πετάς συμβολικές πέτρες, κρατάς συμβολικά καδρόνια και ρίχνεις συμβολικές σφαλιάρες. Και όλα αυτά επειδή φωνάζεις ρυθμικά «είμαστε ενωμένοι και αποφασισμένοι» και συμβολίζεις τη φωνή της κοινωνίας. Ας μου συγχωρηθεί η σαρκαστική διάθεση, και με όλον τον σεβασμό σε πολλές κοινωνικές ομάδες που διαμαρτύρονται δικαίως. Δεν έχω καμία διάθεση, για παράδειγμα, να απαξιώσω την απελπισία των γυναικών που δούλευαν ως καθαρίστριες στο υπουργείο Οικονομικών και τώρα, στα πενήντα τους, βρίσκονται στον δρόμο. Εκείνο όμως που νομίζω ότι οφείλουμε όλοι να επισημάνουμε είναι πως η καταχρηστική εκμετάλλευση της φωνής της κοινωνίας συμμετέχει κι αυτή στη φθορά και την απαξίωση της πολιτικής. Ας αφήσουμε το «άχτι», το «γινάτι», τον «θυμό» ή την ενόχληση που προκαλεί το σχεδόν καθημερινό κλείσιμο του κέντρου της Αθήνας. Και ας κρίνουμε πολιτικά, εκ του αποτελέσματος. Τι έχει καταφέρει μέχρι στιγμής η «φωνή της κοινωνίας», πόσα από τα αιτήματά της έχει επιβάλει και πόσους έχει πείσει για το δίκαιο των διεκδικήσεών της; Το μόνο βέβαιο είναι ότι η φωνή της κοινωνίας, έτσι όπως ακούγεται, δεν παράγει πολιτική. Η αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος απειλεί παγίως πως θα αγωνιστεί «εντός και εκτός Βουλής», να δημιουργήσει πραγματικό ρεύμα οφείλεται κατά μείζονα λόγο στη φθορά που έχει υποστεί η φωνή της κοινωνίας, την οποία υποτίθεται ότι θέλει να εκφράσει. Η προσήλωση στα στερεότυπα που η ίδια η Αριστερά έχει φτιάξει για την κοινωνία είναι σύμπτωμα βαθέος γήρατος.
