Σε λίγα χρόνια τα εκπαιδευτικά ρομπότ και τα μηχανήματα που φροντίζουν ηλικιωμένους θα γίνουν μέρος της καθημερινότητάς μας. Επίσης, οι «ρομποτικοί «υπηρέτες», που περιγράφει η επιστημονική φαντασία ήδη από το ’50, θα γίνουν πραγματικότητα το αργότερο σε μια δεκαετία. Σε αυτή τη μαζική «εισβολή» των μηχανών στη ζωή μας, η οποία βρίσκεται προ των πυλών, μας «ξεναγεί» ο δρ Νικόλαος Μαυρίδης, ειδικός στα ευφυή συστήματα και την επιστήμη των υπολογιστών, και πρωτοπόρος διεθνώς στη ρομποτική.
Σημαντικότεροι «σταθμοί» στην καριέρα του Ελληνα επιστήμονα ήταν το περίφημο ΜΙΤ, όπου εργάστηκε κάνοντας το διδακτορικό του, και το πανεπιστήμιο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, στο οποίο ίδρυσε το πρώτο Εργαστήριο Ρομποτικής στον αραβικό κόσμο. Ανάμεσα στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι τα κοινωνικά διαλογικά ρομπότ, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον «Αβικέννα» (Ιμπν Σινά) που δημιούργησε στο Αμπου Ντάμπι και το οποίο «πρωταγωνίστησε» στα μεγαλύτερα διεθνή μίντια, αφού ήταν το πρώτο ανδροειδές που συνδιαλεγόταν στα αραβικά, κάνοντας επίσης τους κατάλληλους μορφασμούς στο «πρόσωπό» του. Αλλο έργο του με διεθνή δημοσιότητα ήταν τα κοινωνικά ρομπότ «Facebots», που δημιουργούν κοινές μνήμες και κοινούς «φίλους» με ανθρώπους είτε μέσω φυσικών συναντήσεων είτε μέσω διαδικτυακών.
Αναπληρωτής καθηγητής έρευνας σήμερα στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συνεργαζόμενος ερευνητής στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», ο δρ Μαυρίδης υποστηρίζει πως η επανάσταση στη ρομποτική θα λειτουργήσει σαν ένα ακόμη «σκαλί» για την απελευθέρωση της ανθρώπινης δημιουργικότητας.
– Με τι έχετε ασχοληθεί ερευνητικά, μετά τον «Αβικέννα»;
– Μεταξύ άλλων, με συστήματα που θα επιτρέπουν σε έναν άνθρωπο να χειρίζεται από απόσταση μέσω ειδικών joystick ή του σώματός του τους βραχίονες ενός ρομπότ, το οποίο π.χ. θα βρίσκεται στον χώρο μιας φυσικής καταστροφής. Εχουμε χρησιμοποιήσει επίσης ρομπότ σαν τον Αβικέννα που αφηγούνται ένα παραμύθι, για να πειραματισθούμε με τεχνολογίες που του επιτρέπουν να «καταλαβαίνει» τα συναισθήματα του ακροατηρίου από τη γλώσσα του σώματός τους. Τέλος, πρόσφατα δημιουργήσαμε διάφορα συστήματα «μηχανικής όρασης», με εφαρμογές στη γεωργία, σε εμπορικά κέντρα, σε πάρκινγκ, και σε άλλους τομείς.
– Τον τελευταίο καιρό βλέπουμε πως εταιρείες όπως η Google στρέφονται στη ρομποτική. Για ποιο λόγο;
– Επειδή από τον χώρο της αυτοματοποιημένης βιομηχανικής παραγωγής, σε λίγα χρόνια τα ρομπότ κυριολεκτικά θα «εισβάλουν» στην καθημερινότητά μας, σηματοδοτώντας μια νέα τεχνολογική επανάσταση. Αν και προς το παρόν χρησιμοποιούνται σχετικά περιορισμένα εκτός της βιομηχανίας, τα επόμενα χρόνια θα ζήσουμε μια εκρηκτική διάδοσή τους σε μια πληθώρα εφαρμογών: επαγγελματικών, ιατρικών, εκπαιδευτικών, στρατιωτικών ρομπότ, ακόμη και μηχανημάτων που βοηθούν αυτιστικά παιδιά να βελτιώσουν την επαφή τους με τους ανθρώπους. Επίσης, μια μεγάλη κατηγορία προορίζεται για την τρίτη ηλικία: από το να αναλαμβάνουν την υγιεινή κατάκοιτων ανθρώπων και να φροντίζουν ηλικιωμένους, όπως και να τους κρατούν σε επικοινωνία με τους συγγενείς τους. Ακόμη και οι πρώτοι ρομποτικοί υπηρέτες αναμένονται σε μια δεκαετία, αρχικά βέβαια σαν ένα «εξωτικό» είδος πολυτελείας.
– Τι γίνεται όμως με τις στρατιωτικές χρήσεις της ρομποτικής;
– Και σε αυτό τον τομέα, υπάρχει αλματώδης εξέλιξη. Οπως είναι φυσικό, κάθε μία από τις υπερδυνάμεις επενδύει τεράστια ποσά, για να αποκτήσει το προβάδισμα. Και αυτό αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα, που απαιτεί την ταχεία δημιουργία τομέων της φιλοσοφίας και της νομικής που να ασχολούνται ενεργά με την ρομπο-ηθική και την ηθική διάσταση της τεχνητής νοημοσύνης.
Επανάσταση
– Ποιες είναι οι κοινωνικές αλλαγές που θα φέρει η ρομποτική επανάσταση;
– Επειδή αρκετά μηχανήματα προορίζονται να αντικαταστήσουν τα φθηνά εργατικά χέρια στα εργοστάσια, είναι πιθανό να υπάρξει ανακατανομή της παγκόσμιας παραγωγής, η οποία γίνεται σήμερα στην Ασία εν πολλοίς λόγω των χαμηλών μισθών. Από την άλλη, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις συνθήκες εργασίας πολλών εργατών και το ότι διατηρούνται έτσι, ώστε μη δημοκρατικά καθεστώτα να αποκτούν οικονομικό προβάδισμα, αυτό τελικά θα έχει και πολύ θετικές όψεις.
– Από την άλλη πλευρά, η ρομποτική έχει κατηγορηθεί πως θα αυξήσει την ανεργία.
– Oπως και σε κάθε προηγούμενη τεχνολογική επανάσταση, θα υπάρξουν δουλειές που θα εξαλειφθούν, δίνοντας τη θέση τους σε νέες. Σίγουρα θα προκληθούν κοινωνικοί τριγμοί βραχυπρόθεσμα, οι οποίοι για να απορροφηθούν θα πρέπει να υπάρξει επαναδιοργάνωση της οικονομίας και επαναδιαμόρφωση των επαγγελματικών δεξιοτήτων. Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, νομίζω πως θα είναι ένα ακόμη βήμα για την απελευθέρωση του ανθρώπου από δραστηριότητες που δεν είναι ευχάριστες ή δεν συμβάλλουν στην αυτοπραγμάτωσή του. Τελικά, θα αποδειχθεί προς όφελος της ανθρώπινης δημιουργικότητας.
Και ζητήματα νομικής ευθύνης
– Πόσο εύκολο είναι ο άνθρωπος να εμπιστευθεί π.χ. ένα αυτόνομο ιατρικό ρομπότ, όπου ένα σφάλμα στο software του, όσο απίθανο κι αν είναι, μπορεί να του κοστίζει τη ζωή;
– Ακριβώς στο παράδειγμα που αναφέρατε, υπάρχει μια έρευνα για ένα χειρουργικό μηχάνημα που κάνει τομές στο κρανίο χωρίς καμία παρέμβαση, η οποία έδειξε πως οι ασθενείς ένιωθαν πιο ασφαλείς αν δίπλα του υπήρχε κι ο γιατρός – ακόμη κι αν αυτός δεν έκανε τίποτα. Δεν μπορεί κανείς να προδικάσει πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, κάποια συγκυριακά περιστατικά, όπου ένας άνθρωπος θα επέμβει αντιδρώντας χειρότερα από το ρομπότ, ενδέχεται να αλλάξουν τη στάση της κοινής γνώμης, ώστε να κατευθυνθεί προς τη μεριά που υπαγορεύουν η στατιστική αλήθεια και ο ορθός λόγος, με αποτέλεσμα την επιλογή ανθρώπων ή μηχανών με γνώμονα τη βέλτιστη έκβαση της επέμβασης. Παράλληλα, όμως, υπάρχει και το ζήτημα της νομικής ευθύνης – για παράδειγμα, ποιος θα διωχθεί, αν ένα ρομποτικό αυτοκίνητο προκαλέσει ατύχημα; Το ίδιο ισχύει με τα στρατιωτικά ρομπότ και drone, και το ερώτημα κατά πόσον μπορούν να αποφασίζουν αυτόματα αν θα πατήσουν τη σκανδάλη. Προς το παρόν, την απόφαση παίρνει πάντοτε κάποιος χειριστής, υπάρχουν όμως διάφορες περιπτώσεις που π.χ. η ταχύτητα της εμπλοκής απαγορεύει ή καθιστά μειονεκτική την αναμονή για ανθρώπινη απόφαση.
– Ακόμη και για τα μη στρατιωτικά ρομπότ, πιστεύετε πως όλες οι υπόλοιπες εφαρμογές είναι ευπρόσδεκτες από τις κοινωνίες;
– Ερευνα που έχουμε κάνει, έδειξε πως όλοι ένιωθαν άνετα στην ιδέα μηχανημάτων με τα οποία θα συνεργάζονταν στη δουλειά ή που θα αναλάμβαναν τις δουλειές του νοικοκυριού. Οσον αφορά τα ανδροειδή σε ρόλο νοσοκόμων ή δασκάλων, οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί ήταν αρνητικοί, σε αντίθεση με τους Ασιάτες.
