Αυτό που μέχρι χθες φαινόταν όνειρο θερινής νυκτός για τις λονδρέζικες ελίτ και πολιτικό ανέκδοτο για τον υπόλοιπο κόσμο, εμφανίζεται πλέον ως ρεαλιστικό ενδεχόμενο: ύστερα από 307 χρόνια λίγο–πολύ ομαλής συμβίωσης, ο ιστορικός «γάμος» μεταξύ Αγγλίας και Σκωτίας κινδυνεύει να διαλυθεί με το δημοψήφισμα της ερχόμενης Πέμπτης. Αυτό τουλάχιστον έδειχναν πολλές δημοσκοπήσεις, που έφερναν τη διαφορά μεταξύ του «ναι» και του «όχι» στα όρια του στατιστικού λάθους.
Σε μια εποχή όπου οι αλλαγές συνόρων, από το Ιράκ και τη Συρία μέχρι την Ουκρανία, κρίνονται από την ωμή δύναμη, η διεξαγωγή και μόνο του δημοψηφίσματος αποτελεί θρίαμβο της δημοκρατίας στη γενέτειρα του κοινοβουλευτισμού. Είναι εξαιρετικά σπάνιο, ειδικά στην ιστορία των μεγάλων δυνάμεων, να αναγνωρίζεται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης μιας σχετικά μικρής εθνότητας και να διανοίγεται η προοπτική μονομερούς αλλαγής συνόρων χωρίς να χυθεί σταγόνα αίμα.
Ωστόσο αυτή η ηθική νίκη πολύ δύσκολα θα παρηγορήσει το Λονδίνο σε ενδεχόμενη επικράτηση του «ναι». Το αντίθετο, η ιστορία μάλλον θα καταχωρίσει τον Ντέιβιντ Κάμερον ως χρεοκοπημένο πολιτικό τυχοδιώκτη, που έπαιξε απερίσκεπτα με την εδαφική ακεραιότητα της χώρας του, με την άφρονα βεβαιότητα ότι θα κέρδιζε.
Η απόσχιση της Σκωτίας δεν θα στερήσει από τη Βρετανία μόνο το ένα τρίτο του εδάφους της, 5,3 εκατ. κατοίκους, το πετρέλαιο της Βόρειας Θάλασσας και σημαντικές πυρηνικές βάσεις. Θα φέρει πιο κοντά την προοπτική απόσχισης της Βόρειας Ιρλανδίας, κάτι που θα συρρικνώσει το Ηνωμένο Βασίλειο σε μια ασταθή, ετεροβαρή ένωση Αγγλίας και Ουαλλίας. Ακόμη και αν ο ακρωτηριασμός περιοριστεί στη Σκωτία, το πλήγμα για το διεθνές γόητρο της Βρετανίας θα είναι βαρύ, σε σημείο που αρκετοί να μιλούν ήδη για αμφισβήτηση της μόνιμης θέσης της στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Σοβαρότατες προβλέπονται οι επιπτώσεις και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Χάρη σε μια άλλη, υψηλού ρίσκου πρωτοβουλία του Κάμερον, η Βρετανία προβλέπεται να πραγματοποιήσει και δεύτερο, κρίσιμο δημοψήφισμα το 2017, με ερώτημα την παραμονή ή όχι στην Ε.Ε. Με δεδομένο ότι οι Σκωτσέζοι εκπροσωπούν το πιο φιλοευρωπαϊκό κομμάτι του Ηνωμένου Βασιλείου και ότι οι Αγγλοι ευρωσκεπτικιστές βρίσκονται σε διαρκή άνοδο, η απόσχιση της Σκωτίας θα ενισχύσει σοβαρά τις πιθανότητες εξόδου της Βρετανίας από την Ενωση. Μια εξέλιξη που θα υποβάθμιζε σοβαρά την Ε.Ε. σε όλα τα επίπεδα –ιδίως στο στρατιωτικό και το χρηματοπιστωτικό– ενώ θα ανέτρεπε τις υπάρχουσες ισορροπίες στο εσωτερικό της, οδηγώντας σε μια πιο γερμανική Ευρώπη και μια πιο ανήσυχη Γαλλία.
Επιπλέον, η επικράτηση του «ναι» στη Σκωτία θα δώσει φτερά στα πόδια των αυτονομιστών σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Πρώτα απ’ όλα στην Καταλωνία, η οποία προσανατολίζεται σε δημοψήφισμα, χωρίς τη νομιμοποίηση της Μαδρίτης, στις 9 Νοεμβρίου. Αν η Ε.Ε. δεχθεί –και φυσικά θα δεχθεί, αν και όχι αυτόματα– στους κόλπους της τη Σκωτία, πώς μπορεί να αρνηθεί το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση των Καταλανών; Οπως και των Βάσκων, των Φλαμανδών του Βελγίου και των Τυρολέζων της Βόρειας Ιταλίας – για να μην αναφέρουμε τους ρωσόφωνους αυτονομιστές της Κριμαίας, του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ;
Πικρά διδάγματα
Ακόμη και αν επικρατήσει τελικά το «όχι», όπως προέβλεπε η τελευταία δημοσκόπηση της εβδομάδας, η περιπέτεια της Σκωτίας θα προσφέρει πικρά διδάγματα σε πολλούς. Τη δεκαετία του ’30, το αυτονομιστικό κόμμα SNP περιοριζόταν στο 30% των ψήφων και στην ήπια διεκδίκηση μεγαλύτερης αυτονομίας. Τα πράγματα άλλαξαν άρδην με την έλευση του Θατσερισμού, την αποβιομηχάνιση και την αποξένωση μιας Σκωτίας που ποτέ δεν υπερψήφισε τους Συντηρητικούς τα τελευταία 50 χρόνια. Στη Σκωτία ο όρος «Συντηρητικός» είναι συνώνυμος του πολιτικού Εμπολα και οι Τόρις αποτελούν περιθωριακή ομάδα στην τοπική Βουλή του Εδιμβούργου.
Πολλοί θα αμφισβητήσουν με ισχυρά επιχειρήματα πως η ανεξαρτησία αποτελεί τη λύση, δύσκολα όμως θα αρνηθούν ότι υποδεικνύει ένα πολύ ευρύτερο πρόβλημα: το γεγονός ότι η οικονομική κρίση και οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν για την αντιμετώπισή της δεν δημιουργούν μόνο οξύτατα κοινωνικά προβλήματα, αλλά και αφυπνίζουν παλιά πάθη, αποκρυσταλλώνοντας εθνικές ταυτότητες με ταχύτητες που δύσκολα θα υποψιαζόταν κανείς. Και αυτό το δυσοίωνο μήνυμα σίγουρα δεν αφορά μόνο τους Βρετανούς…
Το πορτρέτο του Αλεξ Σάλμοντ
Ο τοπικός πρωθυπουργός της Σκωτίας και ηγέτης του SNP Αλεξ Σάλμοντ είναι μακράν ο δημοφιλέστερος –για πολλούς και ο ικανότερος– εν ενεργεία πολιτικός στα βρετανικά νησιά. Στα φοιτητικά του χρόνια ανήκε στην αριστερή πτέρυγα του SNP, από το οποίο μάλιστα κάποτε διαγράφτηκε για αριστερισμό. Ακολουθώντας την πιο ριζοσπαστική πτέρυγα της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, το SNP υποστήριζε παραδοσιακά τον μονομερή πυρηνικό αφοπλισμό της Βρετανίας και την έξοδό της από το ΝΑΤΟ.
Η αλήθεια είναι ότι έκτοτε ο Αλεξ Σάλμοντ έβαλε αρκετό νερό στην μπίρα του. Το 2012, το συνέδριο του SNP αναίρεσε τη θέση για έξοδο από το ΝΑΤΟ. Διατήρησε ωστόσο τη δέσμευση για απομάκρυνση όλων των πυρηνικών όπλων, κάτι που σημαίνει ότι το Λονδίνο θα πρέπει εντός 18 μηνών από ενδεχόμενη επικράτηση του «ναι» να έχει βρει άλλο μέρος για τα τέσσερα πυρηνικά υποβρύχια και τους πυραύλους που φιλοξενούνται στη Σκωτία.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και αν ο Αλεξ Σάλμοντ υλοποιήσει το όνειρο της ζωής του και γίνει ο πρώτος πρωθυπουργός μιας ανεξάρτητης Σκωτίας, πολύ λίγο θα θυμίζει τον ριζοσπάστη των φοιτητικών του χρόνων, έχοντας καταβάλει βαρύ, μεφιστοφελικό τίμημα στον βωμό του πολιτικού ρεαλισμού. Ηδη έχει δεσμευτεί ότι θα συνεχίσει να αναγνωρίζει τη βασίλισσα Ελισάβετ, η οποία μάλλον δεν έμεινε ασυγκίνητη από τη συμβολική χειρονομία του: στην τελική ευθεία προς το δημοψήφισμα, δήλωσε –σε πείσμα των έντονων πιέσεων που δέχθηκε από το Ουεστμίνστερ να παρέμβει υπέρ του «όχι»– ότι παραμένει αυστηρά ουδέτερη και ότι εναπόκειται στον σκωτσέζικο λαό και μόνο σε αυτόν να αποφασίσει για το μέλλον του. Παράλληλα, ο δαιμόνιος Σάλμοντ διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τον μεγιστάνα των μίντια Ρούπερτ Μέρντοχ, το συγκρότημα του οποίου μάλλον δεν τον δυσκόλεψε ιδιαίτερα στην εκστρατεία του για την απόσχιση της Σκωτίας.
