Μόνον η είδηση του θανάτου χωρεί εδώ, με σκέψεις για καλό κατευόδιο σε έναν μεγάλο Ελληνα της διασποράς.
Ο καθηγητής John P. Anton (Ιωάννης Αντωνόπουλος), με καταγωγή από το Ζυγοβίστι Αρκαδίας, απεβίωσε, στα 94 χρόνια του, στις 10 Δεκεμβρίου, στην Τάμπα της Φλώριδας όπου και τάφηκε τη Δευτέρα που μας πέρασε.
Το κακό νέο μεταδόθηκε αμέσως στους φίλους του στην Ελλάδα. Διακεκριμένος καθηγητής Φιλοσοφίας και διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νοτίου Φλώριδας (University of South Florida), ο Anton υπήρξε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και επίτιμος διδάκτωρ σε αρκετά ελληνικά πανεπιστήμια.
Για εμάς υπήρξε πατρική φιγούρα, ακριβός φίλος, σοφός συνομιλητής που πάντα είχε κάτι να μας πει: από μια ανθρώπινη κουβέντα παρηγορίας μέχρι μια προτροπή για εγρήγορση – πάντως όχι παθητική αποδοχή των όσων συμβαίνουν.
Η πρώτη σκέψη μου ήταν ότι χάθηκε ο έσχατος μαθητής της Διοτίμας, η τελευταία ίσως ζωντανή γέφυρα με τη γενιά του ’30 και τον κύκλο του Aγγελου Σικελιανού. Τα προηγούμενα χρόνια είχα στη φροντίδα μου τρία από τα ελληνικά βιβλία του (τα δύο πρώτα με τον Γιώργο Χριστοδουλόπουλο, από τις εκδόσεις Μίλητος): τα «Αρκαδικά» όπου ο Anton υμνεί και ευεργετεί την ιδιαίτερη πατρίδα του, το «Eρως πολιτικός: Η επιστροφή των Ελλήνων» με το οποίο συνομιλεί με τη γενιά του ’30 και γεφυρώνει την ελληνική κλασική σκέψη με τη σύγχρονη φιλοσοφία και τον αμερικανικό πραγματισμό (ας μην ξεχνάμε ότι ο Anton υπήρξε μαθητής του John Dewey – από τους σημαντικότερους Αμερικανούς φιλοσόφους και παιδαγωγούς του 20ού αιώνα) και, τέλος, το «Ιερός Πανικός»: την αυτοβιογραφία της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού, με την εκπληκτική μετάφραση του οποίου ο Anton ανταποδίδει στην Εύα την αγάπη και την τιμή μιας πραγματικής φιλίας στην Αμερική, που διήρκεσε έως το τελευταίο φευγιό της Πάλμερ από την Αμερική για να πεθάνει -στην ουσία- στην Ελλάδα και να θαφτεί εκεί, στους Δελφούς που τόσο αγάπησε, μαζί με τον Σικελιανό. Στο συρτάρι μου παραμένει ανέκδοτο το τελευταίο βιβλίο του John Anton για τον Αγγελο Σικελιανό και τον νόστο.
Στην πραγματικότητα, αυτά τα έργα του Anton περικλείουν την οδύσσεια ενός Ελληνα της γνώσης, της μετάβασης από την Αμερική της παιδικής ηλικίας πίσω στην πατρίδα-Αρκαδία στα χρόνια του Πολέμου (όπου υπήρξε μαθητής του Παπανούτσου στην Παιδαγωγική Ακαδημία Τριπόλεως: βλ. και «Το χρονικό μιας φιλοσοφικής φιλίας», Gutenberg, 2004), την οριστική επιστροφή στην Αμερική και του διαρκούς νόστου, νοητικού και πραγματικού, στη φάση της ενηλικίωσης, της ωριμότητας και του καλοδεχούμενου γήρατος.
Εμμονο πρόβλημα
Ο Anton επέστρεφε σταθερά σε ένα έμμονο πρόβλημα. Αναζητούσε τον δρόμο της ελληνικότητας. Ως Ελληνας ο ίδιος της διασποράς, έδειξε μεγάλη ευαισθησία για την πατρίδα του και τα συμφέροντα των απανταχού Ελλήνων. Αντιστάθηκε καθαρά στις νοοτροπίες της εξόφθαλμης σημερινής ολοκληρωτικής εγκατάλειψης των πλέον ανθηρών και γονιμοποιητικών συντεταγμένων του ελληνισμού: της γλώσσας, του πολιτισμού και της πολιτικής φιλοσοφικής παράδοσης.
Με τη στέρεη σκέψη του, ίδιον σπάνιου Ελληνα διανοητή, συναρμολόγησε τους δρόμους του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, τα διάφορα κομμάτια του ελληνικού πολιτισμού και τα προσέφερε ως ένα ανθρωπιστικό αντίδοτο στη μονόδρομη, σκληρή και ανθρωποβόρα τεχνοκρατική αντίληψη, που θέλει να αυτοπροβάλλεται ως η μόνη προοδευτική.
«Eπιθετική προβολή»
Αμεσα ή έμμεσα, αυτό που πρότεινε στα κείμενά του είναι μια τρόπον τινά «επιθετική προβολή» του ελληνικού πολιτισμού. Το αίτημα της «επιστροφής των Ελλήνων» διατυπώθηκε από τον Anton ως ένας άλλος δρόμος. Πίστευε ότι ο «πολιτικός έρως» και η ορθή διαχείριση των πολιτισμικών πόρων που περιέχουν οι ανθρωπιστικές σπουδές, οι τέχνες και οι επιστήμες είναι αποδεδειγμένα σε θέση να βοηθήσουν ουσιαστικά την ανθρωπότητα. Το ίδιο πίστευε και για τη μεγάλη ελληνική ποίηση (Παλαμάς, Καβάφης, Σεφέρης, Καζαντζάκης, Σικελιανός) με την οποία αποκατέστησε μιαν ιδιαίτερη σχέση ως μελετητής και ως άνθρωπος, μέχρι την τελευταία του πνοή.
«Αν κάποτε οι ισχυροί του σύγχρονου κόσμου θελήσουν να ανοίξουν νέο δρόμο για το καλό της ανθρωπότητας, δεν έχουν παρά να ξανασυναντήσουν στο προσεχές μέλλον τον ανθρωπισμό του Λόγου, όπως τον εννόησαν οι τραγικοί μας ποιητές. Είναι το μοναδικό φάρμακο για την καταστολή της ύβρεως…».
Ηταν υπερβολικά αισιόδοξος; Ισως ναι. Αλλά και σ’ αυτήν την περίπτωση, αυτό είναι που μας αφήνει κληρονομιά: τον υψηλό στόχο, τον άξιο προσοχής σκοπό.
