Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Το απόγευμα της Τετάρτης ένα λευκό λεωφορείο σταματάει στην Πλατεία Ομονοίας. Πρώτα κατεβαίνουν δύο αστυνομικοί με ιατρικές μάσκες στα πρόσωπα και γάντια μιας χρήσης στα χέρια. Ακολουθούν άλλοι 30 επιβάτες που γρήγορα εξαφανίζονται στα γύρω στενά της πόλης. Ενας από αυτούς όμως κοντοστέκεται στο πεζοδρόμιο.

Είναι αξύριστος, με προτεταμένα ζυγωματικά και κουρασμένα μάτια. «Τώρα μπορώ να φύγω;» ρωτάει έναν αστυνομικό. «Ναι, είσαι ελεύθερος», απαντά εκείνος. Ο νεαρός φορτώνει ένα τρύπιο σακίδιο στην πλάτη και μονολογεί: «Πού να πάω τώρα;»

Ο Ταρίκ Ελ Ζορκάνι είναι 28 ετών και λέει ότι κατάγεται από την Αίγυπτο. Είναι ένας από τους πάνω από 300 παράτυπους μετανάστες και αιτούντες άσυλο που έχουν ήδη απελευθερωθεί από τις εγκαταστάσεις της Αμυγδαλέζας, της Κορίνθου, του Ελληνικού, της Ξάνθης και του Παρανεστίου.

Το σχέδιο της νέας κυβέρνησης, που έχει τεθεί σε εφαρμογή εδώ και μία εβδομάδα, προβλέπει τη σταδιακή εκκένωση κέντρων διοικητικής κράτησης αλλοδαπών.

«Δεν έχουν διαπράξει κάποιο ποινικό αδίκημα. Η μόνη τους παρανομία είναι ότι δεν μπήκαν νόμιμα στη χώρα», λέει στην «Κ» η αναπληρώτρια υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Τασία Χριστοδουλοπούλου. «Η κράτηση θα επιλέγεται πλέον μόνο ως έσχατο μέσο», προσθέτει.

Οσο όμως επιστρέφουν σταδιακά στα μέρη όπου συνελήφθησαν, αυτοί οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με μια σκληρή πραγματικότητα. Μετά τον πολύμηνο εγκλεισμό τους καλούνται για ένα ακόμη αβέβαιο ξεκίνημα. Τα διαμερίσματά τους νοικιάστηκαν από άλλους, τα χρήματά τους τελείωσαν, ακόμα και οι κάρτες στα κινητά τους τηλέφωνα σταμάτησαν να λειτουργούν ύστερα από μήνες αχρησίας.

Πέντε παράτυποι μετανάστες των οποίων τα ίχνη αναζήτησε η «Κ», μετά την απελευθέρωσή τους δεν έχουν καταφέρει μέχρι σήμερα να βρουν σταθερή στέγη.

«Τα έχασα όλα. Σπίτι, ψυγείο, κρεβάτι, λεφτά», λέει ο Ελ Ζορκάνι. Στα πρώτα του βήματα στο κέντρο της Αθήνας ύστερα από 15 μήνες εγκλεισμού μοιάζει κι αυτός χαμένος. Πάει να διασχίσει το δρόμο χωρίς να ελέγξει την κίνηση και ένα αυτοκίνητο περνάει ξυστά του.

Μόλις έγινε γνωστό το σχέδιο της κυβέρνησης ο πρώην υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Νίκος Δένδιας, μίλησε για «κυβερνητική επιχείρηση αποδόμησης του συστήματος διαχείρισης μεταναστευτικών ροών». Σε γραπτή ανακοίνωσή του επισήμανε τους «κινδύνους εκμετάλλευσης των παράνομων μεταναστών από εγκληματικούς κύκλους και της επιστροφής του κέντρου της Αθήνας στη δραματική κατάσταση πριν τον Ιούνιο του 2012».

Η κ. Χριστοδουλοπούλου λέει ότι και η ίδια ανησυχεί. Ωστόσο προσθέτει ότι με τη βοήθεια κοινωνικών λειτουργών λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα προετοιμασίας όσων αποχωρούν από τα κέντρα κράτησης και εξηγεί ότι το «καθεστώς ελευθερίας θα έχει και απαιτήσεις». Μέχρι την απέλαση όσων δεν δικαιούνται πολιτικό άσυλο, θα προωθούνται εναλλακτικά μέτρα όπως η παρακράτηση ταξιδιωτικών εγγράφων και υπεύθυνες δηλώσεις για τον τόπο διαμονής τους ώστε να ελέγχονται οι κινήσεις τους.

Αναζητώντας στέγη

Στον Ελ Ζορκάνι δόθηκε ένα χαρτί εξάμηνης αναστολής απέλασης και τηλέφωνα μη κυβερνητικών οργανώσεων. Μία φορά το τρίμηνο θα πρέπει να παρουσιάζεται στο αστυνομικό τμήμα του τόπου κατοικίας του. Εχει δηλώσει ως διεύθυνση το διαμέρισμα φίλου του κοντά στον Αγιο Παντελεήμονα. Δανείζεται το τηλέφωνό μου και τον καλεί. Δεν τον βρίσκει. «Πού να πάω; Δεν ξέρω», λέει ο 28χρονος.

Εχει κλείσει σχεδόν μια δεκαετία στην Ελλάδα, φτάνοντας παράνομα με πλοίο στην Κρήτη.

«Ηθελα να ζήσω πιο χαλαρά. Η Αίγυπτος είναι κλειστή χώρα, δεν έχει την ίδια ελευθερία», λέει.

Με την άφιξή του δήλωσε ότι είναι Ιρακινός, όπως τον είχαν συμβουλέψει συμπατριώτες του για να μην απελαθεί. Κατέθεσε αίτηση πολιτικού ασύλου και αρχικά βρήκε δουλειά σε εργολάβο στην Κρήτη. Οταν ο κλάδος της οικοδομής βυθίστηκε στην κρίση ο Ελ Ζορκάνι μετακόμισε στην Αθήνα, νοίκιασε ένα διαμέρισμα στην οδό Φυλής και εργάστηκε σε μεταφορές κρεάτων. Τα στοιχεία του δεν διασταυρώθηκαν, δεν έλαβε πολιτικό άσυλο και συνελήφθη το 2013.

Μέχρι σήμερα για την ελληνική Πολιτεία παραμένει «Ιρακινός» καθώς δεν έχει προσκομίσει έγγραφα που να αποδεικνύουν την αιγυπτιακή καταγωγή του. Στο πρόσφατο σημείωμα αναστολής απέλασης που μας δείχνει αναγράφεται ακόμη το ψεύτικο όνομα που είχε δώσει στις αρχές. Με αυτό ήταν γνωστός και στα κέντρα κράτησης που οδηγήθηκε, πρώτα στο Ελληνικό και τελευταία στην Αμυγδαλέζα.

Ηταν τέλη Απριλίου του 2012 όταν το κέντρο κράτησης στην Αμυγδαλέζα υποδέχτηκε τους πρώτους παράτυπους μετανάστες. Στους πρόποδες της Πάρνηθας, χωρίς δυνατότητα οπτικής επαφής από γειτονικούς οικισμούς, στήθηκε μια μικρή πολιτεία με περισσότερα από 200 κοντέινερ, περιφραγμένη με κάγκελα και συρματόπλεγμα. Στόχος της τότε κυβέρνησης ήταν να απελαύνονται μέσα σε τέσσερις εβδομάδες οι μετανάστες που οδηγούνταν εκεί.

Στην πράξη όμως αυτό το χρονοδιάγραμμα δεν τηρήθηκε ποτέ και η Αμυγδαλέζα από προαναχωρησιακό κέντρο εξελίχθηκε σε κέντρο κράτησης. Προβλήματα στη συννενόηση με προξενικές αρχές τρίτων χωρών καθυστερούσαν τους επαναπατρισμούς, ενώ παράλληλα αυξάνονταν οι μεταναστευτικές ροές. Ανώτερος αξιωματικός της ΕΛ.ΑΣ. που μίλησε με τον όρο της ανωνυμίας, λέει στην «Κ» ότι η Αμυγδαλέζα στην πορεία λειτούργησε ως «μηχανισμός απόσυρσης». «Ο μόνος τρόπος για να μαζέψουν τον αλλοδαπό που κάνει επαιτεία στο δρόμο ή παρεμπόριο, ήταν να τον στείλουν εκεί», λέει.

Ο συνωστισμός όμως και η παράταση της κράτησης άρχισε να προκαλεί εντάσεις. Τον Αύγουστο του 2013 πραγματοποιήθηκε εκεί η μεγαλύτερη εξέγερση. Κοντέινερ κάηκαν και μια μικρή ομάδα μεταναστών κατάφερε να διαφύγει. Οι περίπου 60 μετανάστες που συνελήφθησαν και κατηγορήθηκαν τότε μεταξύ άλλων για επιχείρηση βίαιης απόδρασης, αθωώθηκαν δικαστικά.

Ενα χρόνο αργότερα σε αυτοψία του στο κέντρο κράτησης, κλιμάκιο του Συνηγόρου του Πολίτη διαπίστωσε ότι οι κρατούμενοι δέχονται ελλιπή ιατρική φροντίδα. Ανάμεσά τους είχε εντοπιστεί ένας ακρωτηριασμένος ανήλικος και κάποιος άλλος που έπασχε από βουβωνοκήλη αλλά δεν μπορούσε να χειρουργηθεί καθώς δεν καλυπτόταν η σχετική δαπάνη. Την Παρασκευή ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Ηλίας Ζαγοραίος διέταξε να διερευνηθούν καταγγελίες για κακομεταχείριση και κακοποίηση μεταναστών στην Αμυγδαλέζα.

«Είναι χάλια εκεί», λέει ο Ελ Ζορκάνι. Στην ίδια πτέρυγα με αυτόν είχε οδηγηθεί ο συνομήλικός του Πακιστανός Μοχάμεντ Ναντίμ. Στις 13 Φεβρουαρίου σχημάτισε θηλιά με μια πετσέτα και κρεμάστηκε. Την επομένη της αυτοκτονίας ο αναπληρωτής υπουργός Προστασίας του Πολίτη Γιάννης Πανούσης μετέβη στο κέντρο κράτησης και είπε ότι η Αμυγδαλέζα θα εκκενωθεί σταδιακά. «Μπορεί αυτός να πέθανε για να κερδίσουμε εμείς κάτι», λέει ο Ελ Ζορκάνι.

Μία εβδομάδα αργότερα κι ενώ είχε αρχίσει η διαδικασία των αποχωρήσεων, 300 διαδηλωτές –ανάμεσά τους και μέλη της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ– πραγματοποίησαν πορεία στην Αμυγδαλέζα ζητώντας «εδώ και τώρα» το κλείσιμο όλων των κέντρων κράτησης.

«Καταλαβαίνω τα κινήματα, ήμουν κι εγώ στα κινήματα», λέει η κ. Χριστοδουλοπούλου. «Βιάζονται γιατί οι συνθήκες στα κέντρα κράτησης είναι απάνθρωπες κι εξευτελιστικές. Εμείς όμως δεν μπορούμε να ανοίξουμε την πόρτα και να τους αφήσουμε έξω όλους. Αλλο να ζητάς άνευ όρων ελευθερία για τους άλλους και άλλο η ελευθερία με προοπτική».

Αυτό το διάστημα εξετάζονται οι φάκελοι όλων των κρατουμένων και διαχωρίζονται οι αιτούντες άσυλο από τους παράτυπους μετανάστες. Δεν υπάρχουν πλέον στην Αμυγδαλέζα αλλοδαποί που υπερβαίνουν το 18μηνο (μέγιστο χρόνο κράτησης όπως ορίζεται από ευρωπαϊκή οδηγία) καθώς η ΕΛ.ΑΣ. είχε ξεκινήσει την απελευθέρωσή τους ήδη πριν από μήνες. Οι έγκλειστοι εκεί δεν ξεπερνούν σήμερα τους 1.000. Περίπου 100 εξ’ αυτών που έχουν καταδικαστεί για ποινικά αδικήματα θα κρατηθούν μέχρι την απέλασή τους. Οι υπόλοιποι απελευθερώνονται καθημερινά σε ομάδες των 30 άτομων.

Οι ανήλικοι

Στην Αμυγδαλέζα όμως βρίσκονται και περίπου 60 ανήλικοι μετανάστες, ενώ σε όλα τα κέντρα κράτησης στην Ελλάδα φτάνουν τους 216. Η πολιτεία προσπαθεί να βρει γι’ αυτούς θέσεις σε δομές φιλοξενίας. Οι διαθέσιμες κλίνες όμως δεν επαρκούν. «Την επόμενη εβδομάδα θα φύγουν 20 παιδιά από την Αμυγδαλέζα», λέει ο Χρήστος Δημόπουλος, στέλεχος του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, δομής του υπουργείου Εργασίας που αναλαμβάνει την εύρεση στέγης για ανήλικους μετανάστες. Τον ερχόμενο Ιούνιο αναμένεται να είναι έτοιμες τρεις νέες δομές με 150 θέσεις φιλοξενίας ανηλίκων στην Αττική και στη Λακωνία.

Αστυνομικές πηγές λένε στην «Κ» ότι με αυτό το ρυθμό η Αμυγδαλέζα θα έχει σχεδόν αδειάσει μέχρι τα τέλη Μαρτίου. «Εμβληματικά θα έπρεπε να κλείσει», λέει η κ. Χριστοδουλοπούλου, αλλά προσθέτει ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί. «Για να μην αντιμετωπίσουμε ζητήματα επιστροφής χρημάτων στα ευρωπαϊκά ταμεία πρέπει να δούμε πώς θα αξιοποιηθεί μετά το κέντρο». Ακόμη όμως δεν είναι ξεκάθαρο ποια θα είναι η επόμενη ημέρα.

Οσο κινείται στην Αθήνα χωρίς να ξέρει ακόμη πού θα καταλήξει ο Ελ Ζορκάνι λέει ότι δεν θα τον πείραζε να μείνει σε κάποια ανοιχτή δομή.

«Πότε θα μπορέσει όμως να τη φτιάξει η Ελλάδα; Θα πάρει καιρό», λέει.

Αποφασίζει να περπατήσει σε γνώριμά του μέρη. Τον ακολουθούμε από την Ομόνοια στην οδό Αχαρνών. Αρκετά τετράγωνα μακρύτερα βλέπει τυχαία έναν συμπατριώτη του. Πηγαίνει προς το μέρος του και αγκαλιάζονται.

Ο 45χρονος Μοχάμεντ Ραμάλ είχε μήνες να ακούσει νέα του Ελ Ζορκάνι. Τον επισκεπτόταν στο κέντρο κράτησης στο Ελληνικό, αλλά είχε χάσει τα ίχνη του μετά την μεταγωγή του στην Αμυγδαλέζα. «Θα έρθεις σπίτι μου», του λέει.

Το σπίτι είναι ένα σκοτεινό υπόγειο στην οδό Μιχαήλ Βόδα: ένας μικρός προθάλαμος, μια μακρόστενη κουζίνα και ένα δωμάτιο που ίσα χωράει ένα κρεβάτι και έναν καναπέ. Ο Ραμάλ ετοιμάζει φαγητό και προσφέρει τσιγάρα.

«Από εμένα όλα λείπουν», λέει ο Ελ Ζορκάνι. «Αλλά έχω το μυαλό μου. Υπάρχει άλλος κόσμος που είναι ελεύθερος αλλά δεν μπορεί να ζει, είναι σαν πεθαμένος».

Εχει συμπληρώσει 24 ώρες άυπνος από την υπερένταση. Δεν μπόρεσε να κοιμηθεί όταν έμαθε ότι θα αφεθεί ελεύθερος.

Μετά το φαγητό κουρεύεται από κάποιον φίλο του σε κουρείο στο υπόγειο γειτονικής πολυκατοικίας και επιστρέφει σπίτι για το πρώτο του μπάνιο.

«Είχα μήνες να δω το πρόσωπό μου στον καθρέφτη», λέει.

Το επόμενο πρωί θα παρουσιαστεί στο αστυνομικό τμήμα, όπως προβλέπεται στους όρους απελευθέρωσής του. Δεν πρόκειται να επικοινωνήσει άμεσα με την οικογένειά του στην Αίγυπτο γιατί τόσο καιρό τους έλεγε ψέματα ότι δεν κρατούνταν κάπου. «Πιστεύουν ότι όποιος είναι φυλακή πρέπει να έχει κάνει κάποιο έγκλημα. Δεν καταλαβαίνουν ότι εδώ είναι Ευρώπη και θέλεις χαρτιά», λέει.

Αυτό το σπίτι πάντως δεν θα είναι η μόνιμη κατοικία του. Λέει ότι μπορεί τα επόμενα βράδια να καταλήξει αλλού. Σκοπεύει κάποια στιγμή να επικοινωνήσει με το παλιό αφεντικό του. «Με είχε χάσει τόσο καιρό. Δεν ήξερε τι έγινε», λέει. «Τώρα ξεκινάω πάλι από το μηδέν».