Στις 29 Ιουνίου ο κυβερνήτης του Πουέρτο Ρίκο, Αλεχάνδρο Γκαρσία Παντίγια, ανακοίνωσε ότι η χώρα του δεν είναι σε θέση να πληρώσει το χρέος της των 73 δισ. δολαρίων και ζήτησε αναδιάρθρωσή του. Εκτοτε, πολλά γράφτηκαν για τις ομοιότητες του Πουέρτο Ρίκο (το οποίο μεταφράζεται σε «πλούσιο λιμάνι») με την Ελλάδα και την κατάσταση του χρέους της. Η Ελλάδα ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ενωση, το Πουέρτο Ρίκο είναι υπεράκτια κτήση των ΗΠΑ με 3,5 εκατομμύρια πληθυσμό, χωρίς να έχει καθεστώς πολιτείας ούτε και ανεξάρτητης χώρας. Βρίσκεται στην επικράτεια των ΗΠΑ από το 1898 και θεωρείται υπεράκτια κτήση τους. Οι Πορτορικανοί για διάφορους λόγους έχουν απορρίψει τρεις φορές τα τελευταία 48 χρόνια την αναγνώριση του νησιού τους ως ισότιμης πολιτείας. Οπως είχε επισημάνει στην «Κ» η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Ιλινόι – Σικάγο, συνέπεια της αρνητικής απόφασης ήταν ότι «οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν το Πουέρτο Ρίκο ως δευτεροκλασάτο μέλος της ομοσπονδίας, με λιγότερα δικαιώματα και χαμηλότερο στάτους». Οι κάτοικοί του είναι Αμερικανοί πολίτες, έχουν ευνοϊκές ποσοστώσεις στα αμερικανικά πανεπιστήμια, αλλά δεν έχουν δικαίωμα να ψηφίσουν στις προεδρικές εκλογές ούτε εκπροσωπούνται πλήρως στο Κογκρέσο, όπως οι αμερικανικές πολιτείες. Ουσιαστικά, όπως είχε επισημάνει η κ. Φιλήνδρα, «το Πουέρτο Ρίκο είναι μία ημιτελής δημοκρατία, που εξαρτάται από τις ΗΠΑ, χωρίς όμως να έχει ίσο λόγο στις πολιτικές αποφάσεις που το αφορούν».
Ο κυβερνήτης του Πουέρτο Ρίκο κάνει λόγο για «θυσία, που πρέπει να επωμιστούν οι ομολογιούχοι», ενώ απευθύνει έκκληση στην Ουάσιγκτον να επιτρέψει την αναδιάρθρωση του χρέους. Ο Λευκός Οίκος απέκλεισε το ενδεχόμενο πακέτου διάσωσης, ωστόσο έδωσε τη δυνατότητα σε δημόσιους οργανισμούς του νησιού να ζητήσουν προστασία έναντι των πιστωτών τους. Για τους υποψηφίους των Δημοκρατικών, Χίλαρι Κλίντον και Μπέρνι Σάντερς, το θέμα του πορτορικανικού χρέους δεν αφορά μόνο το Πουέρτο Ρίκο.
Ο κυβερνήτης ζητεί να «παγώσει» για 5 έτη η αποπληρωμή του χρέους
Η οικονομία του νησιού τελεί σε κακή κατάσταση και οι πληρωμές του χρέους, κατά τον κυβερνήτη Γκαρσία Παντίγια, πρέπει να «παγώσουν» επί πέντε χρόνια, εκτός εάν υπάρξουν συμβιβασμοί με τους πιστωτές.
Αυτά τουλάχιστον είχε δηλώσει στις 29 Ιουνίου ο ίδιος, αν και πρόσφατα ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας, Μέλμπα Ακόστα, διευκρίνισε ότι δεν προτίθεται να διακόψει τις αποπληρωμές του χρέους. Η τελευταία δόση της 1η Ιουλίου καταβλήθηκε κανονικά, ενώ υπό ερώτηση τίθεται η επόμενη της 1ης Αυγούστου, ύψους 170 εκατομμυρίων δολαρίων.
Πιθανολογείται πως το Πουέρτο Ρίκο ίσως την παρακάμψει, επιδιώκοντας να εξοικονομήσει ρευστό, όπως επισημαίνει το ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters. Η κεντρική τράπεζα είχε δηλώσει τον Μάιο ότι θα εξαντλήσει τη ρευστότητά της στα τέλη Σεπτεμβρίου, χωρίς επιπλέον χρηματοδότηση. Γι’ αυτό είχε αποπειραθεί να οργανώσει έκδοση ομολόγων περίπου 3 δισ. δολαρίων. Εκπρόσωποι των δανειστών, με τους οποίους συζήτησε η κυβέρνηση του Πουέρτο Ρίκο, εξέφραζαν τον προβληματισμό τους για τις προθέσεις της, καθώς δεν τους είχε καταστήσει σαφή τον τρόπο και τους όρους της επιθυμητής αναδιαπραγμάτευσης χρέους. «Υπάρχουν αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες, οπότε θα ήταν καλύτερα να διατυπωθεί ξεκάθαρα ποιος είναι ο στόχος τους», επισημαίνει ο Ντάνιελ Σόλεντερ, διαχειριστής χαρτοφυλακίων στη Lord Abbett και κάτοχος ομολόγων Πουέρτο Ρίκο. «Προσπαθούν να βρουν διέξοδο, αλλά την ίδια ώρα λένε πως δεν μπορούν να πληρώσουν». Σε έκθεση που καταρτίστηκε κατ’ εντολήν της κυβέρνησης από πρώην οικονομολόγους του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, είχε προταθεί η εθελοντική ανταλλαγή των υφιστάμενων ομολόγων του Πουέρτο Ρίκο με νέα, τα οποία θα έχουν μεταγενέστερη ημερομηνία λήξης ή χαμηλότερο κόστος εξυπηρέτησης.
Διαρθρωτικά και όχι δημοσιονομικά προβλήματα
Η χρεοκοπία του Πουέρτο Ρίκο αποδίδεται στις οικονομικές και φορολογικές πολιτικές της Ουάσιγκτον και στο καθεστώς αποικίας, στο οποίο βρίσκεται το νησί, εφόσον ούτε ανεξάρτητη χώρα είναι ούτε πολιτεία. Αρχικά, βέβαια, δόθηκαν κίνητρα με τη μορφή φοροαπαλλαγών για επιχειρήσεις που θα είχαν έδρα το Πουέρτο Ρίκο. Εμφαση δόθηκε στον κλάδο των πετροχημικών, καθώς και στη μεταποίηση. Η αμερικανική πολιτική άλλαξε, όμως, μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973. Τα κίνητρα απαλείφθηκαν σταδιακά έως και το 2005 λόγω ανησυχιών για φοροαποφυγή. Δυσμενώς λειτούργησαν και οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ και χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής. Ως αποτέλεσμα η μεταποίηση, ο μοναδικός σημαντικός κλάδος οικονομικής δραστηριότητας του νησιού, δέχεται ανελέητο ανταγωνισμό. Το 2013 ισοδυναμούσε με το 46,5% του ΑΕΠ. Οι εξαγωγές του Πουέρτο Ρίκο στις χώρες που είχαν υπογράψει τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου είτε μειώνονταν δραστικά είτε αυξάνονταν ελάχιστα. Τα δε νομίσματα αυτών των χωρών είναι πολύ φθηνότερα, όταν ανταγωνίζονται τα προϊόντα τους απευθείας με τα πορτορικανικά. Το Πουέρτο Ρίκο περιέπεσε σε ύφεση το 2006 και δεν έχει εξέλθει. Τότε ξεκίνησε και η μαζική μετανάστευση, με το 60% όλων των Πορτορικανών να ζουν σήμερα εκτός της πατρίδας τους. Η ανεργία υποχώρησε από το ρεκόρ του 17% το 2010 στο 12%. Το ΑΕΠ την περίοδο 2005-2015 συρρικνώθηκε δραματικά κατά 14%. Τα φορολογικά έσοδα κατακρημνίσθηκαν και η εξυπηρέτηση του χρέους κατέστη αδύνατη.
Σοβαρή ευθύνη για την οικονομική δυσπραγία φέρουν και οι κυβερνήσεις, οι οποίες δεν αντιμετώπισαν αποτελεσματικά τα δεδομένα μετά την άρση των προνομίων της αμερικανικής πολιτικής. Τη δεκαετία του 1990 και την επόμενη είχε πλέον αρχίσει να σωρεύεται χρέος, με το οποίο οι κυβερνήσεις χρηματοδότησαν μεγάλα έργα υποδομής. Στόχοι τους ήταν η τόνωση της οικονομίας και η προσέλκυση επενδύσεων. Κατά τη Washington Post, ένα σοβαρό λάθος ήταν ότι οι πολιτικοί θεώρησαν ότι τα προβλήματα ήταν δημοσιονομικά, ενώ στην πραγματικότητα ήταν διαρθρωτικά της οικονομίας του νησιού.
