Μου προκαλεί εντύπωση πώς οι περισσότεροι από τους Ελληνες γνωστούς μου που έτυχε να επισκεφθούν, κάποια στιγμή, την Πράγα δεν παρατήρησαν πως στον λόφο κοντά στο Κάστρο και απέναντι από την πλατεία της Παλιάς Πόλης βρίσκεται ένας γιγάντιος μετρονόμος, που η ομαλή κίνηση της βελόνας του δεξιά-αριστερά διακρίνεται από πολύ μακριά. Ή ακόμη και αν τον πρόσεξαν ως αξιοθέατο, ελάχιστοι γνώριζαν ποιον συμβολισμό κουβαλά η εκεί παρουσία του. Δεν γνώριζαν, δηλαδή, πως στα χρόνια του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού, στο ίδιο ακριβώς σημείο όπου βρίσκεται σήμερα ο μετρονόμος, υπήρχε τοποθετημένο ένα μεγάλο άγαλμα του Στάλιν, που προφανώς είχε στόχο να υπενθυμίζει διαρκώς στους Τσέχους ποιος κυβερνούσε πραγματικά τη χώρα τους.
Η πτώση του κομμουνισμού συμπαρέσυρε και το άγαλμα. Η νέα εξουσία, αφού σκέφτηκε αρκετά τι θα έβαζε στη θέση του, επέλεξε αυτό που ταίριαζε στη δική της σχετικιστική, φιλελεύθερη και χιουμοριστική ιδιοσυγκρασία: τον μετρονόμο, που με τη διαρκή κίνηση του δείκτη του δεξιά και αριστερά προειδοποιεί τους πάντες, και κυρίως την εξουσία, να μη λησμονούν πως οι καιροί αλλάζουν και πως ο χρόνος με το τέμπο του, αργά ή γρήγορα, αλλάζει τις ισορροπίες. Πάντως, αν και οι καιροί πράγματι αλλάζουν, στα διακόσια χρόνια που πέρασαν από τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι την πτώση του κομμουνισμού, μια σταθερή πίστη συγκλόνιζε τους ριζοσπάστες του πλανήτη μας: πως μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο συθέμελα και διά παντός. Να ξεθεμελιώσουν το παρελθόν και να χτίσουν έναν καινούριο κόσμο από την αρχή. Δαιμονισμένοι από την αλαζονεία, κάθε φορά που η τύχη τα έφερνε και κατακτούσαν την εξουσία ξεκινούσαν την προσπάθεια με αυτοπεποίθηση και ορμή, γεμάτοι περιφρόνηση για τον παλιό κόσμο που νόμιζαν πως σάπιζε και αργοπέθαινε.
Στα μέρη μας είχε να εμφανιστεί αυτή η αριστερή αυτοπεποίθηση από την απελευθέρωση του ’44. Γι’ αυτό και πολλοί ξαφνιάστηκαν όταν τον περασμένο Γενάρη είδαν αυτή την ορμή του ιδεολόγου να ζωγραφίζεται στα μάτια πολλών από τους νεοφερμένους στην εξουσία. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τις ευφραδείς εξαγγελίες της τότε νέας προέδρου του ελληνικού Κοινοβουλίου Ζωής Κωνσταντοπούλου πως εκείνη η Βουλή δεν επρόκειτο να ψηφίσει κανένα νέο μνημόνιο ή τις αυτάρεσκες συνεντεύξεις του πρώην υπουργού Οικονομικών που έβγαζε με θράσος τη γλώσσα του στη γηραιά Ευρώπη υπονοώντας ότι μόνο να μάθει είχε από τη σκέψη του;
Βέβαια, ο κόσμος προχωρούσε χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τις αυταπάτες τους. Η χώρα χρειάστηκε να εισέλθει σε μια δίνη που κράτησε αρκετούς μήνες μέχρι η κυβέρνηση να το αντιληφθεί και συνθηκολογήσει άρον άρον. Ως γνωστόν, το Κοινοβούλιο ψήφισε το τρίτο, και μάλλον χειρότερο, μνημόνιο και τα πράγματα πήραν πάλι τη γνωστή μελαγχολική κανονικότητα οικεία σε όλους μας τα τελευταία πέντε χρόνια που η χώρα βρίσκεται υπό διεθνή επιτήρηση και έλεγχο.
Το όραμα ηττήθηκε, όμως από τους ριζοσπάστες είναι πολύ δύσκολο να ξεριζώσεις την πεποίθηση πως εφόσον ελέγχουν το κράτος έχουν τη δύναμη να ελέγχουν τα πάντα. Οποιος με φιλελεύθερη ευαισθησία παρατηρεί τι συμβαίνει στη χώρα τους τελευταίους μήνες, και ιδιαίτερα μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, δεν μπορεί παρά να ανησυχεί καθώς γίνεται φανερή η επιθυμία της εκτελεστικής εξουσίας να αλώσει το κράτος για δικό της λογαριασμό, να χειραγωγήσει όψεις της δημόσιας ζωής και να θέσει με διάφορους τρόπους περιορισμούς στην ανεξαρτησία των θεσμών και ακόμη χειρότερα στην ελευθερία του λόγου και της έρευνας. Δυστυχώς, φαίνεται πως για την ελληνική Αριστερά οι κανόνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας έχουν σημαντική αξία μόνο ως εργαλεία για να προωθήσει τις δικές της ιδέες και πολιτικές. Εν τέλει, αν η Αριστερά στην αντιπολίτευση επικαλείται διαρκώς τα φιλελεύθερα δημοκρατικά δικαιώματα, η Αριστερά στην εξουσία εξαιτίας της απόλυτης πίστης της πως είναι ο φορέας του καλού και της προόδου, δείχνει να έλκεται από τον αυταρχισμό όπως τα έντομα από το φως.
Τα τελευταία χρόνια, το υπόδειγμα της αυταρχικής δημοκρατίας, που δεν θαμπώνει μόνο την Αριστερά, βρίσκεται σε άνθηση διεθνώς. Η γιγάντωση του κράτους και η υποχώρηση των φιλελεύθερων αξιών σε πολλά μέρη του κόσμου έχουν δημιουργήσει έναν πραγματικό Λεβιάθαν. Δεν γνωρίζω πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί μια τέτοια κατάσταση και να αποφευχθεί ο δρόμος προς την αυταρχική δημοκρατία. Δεν γνωρίζω καν αν η πορεία προς τον αυταρχισμό είναι πραγματικά αναστρέψιμη μέσα σε συνθήκες κουλτούρας «των αγανακτισμένων», δηλαδή συνθήκες εκφοράς μίσους, φθόνου, δημόσιου λιντσαρίσματος και ταξικών προκαταλήψεων. Διακρίνω να έχει δημιουργηθεί μια κοινωνική συμμαχία που είναι έτοιμη να ανεχτεί αρκετά.
Οι καιροί είναι πραγματικά σκοτεινοί. Ομως οι καιροί αλλάζουν όπως μας θυμίζει ο μετρονόμος της Πράγας μέσα από την αέναη κίνηση της βελόνας του. Και αυτό ας το θυμάται καλά η εξουσία. Είναι η μόνη πραγματική συμβουλή που μπορώ να της δώσω για την ώρα.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.
