Η κατάσταση στη Συρία και γύρω απ’ αυτήν είναι τόσο ρευστή και τόσο επικίνδυνη, που η βασανισμένη αυτή χώρα θα κρίνει, σε μεγάλο βαθμό, πού θα βρίσκεται ο κόσμος σε έναν χρόνο από σήμερα. Εάν ευοδωθούν οι ειρηνευτικές συνομιλίες που διεξάγονται (με τον τελευταίο γύρο μόλις προχθές στη Νέα Υόρκη), ίσως αρχίσει μια ομαλοποίηση στην περιοχή – η οποία, ωστόσο, θα είναι πολύ διαφορετική απ’ ό,τι πριν. Εάν συνεχίσει η κλιμάκωση των εχθροπραξιών, είναι τέτοια η συγκυρία, τόσες οι μεταβλητές, που η περιοχή μας μπορεί να εμπλακεί σε έναν εφιάλτη με μακροχρόνιες συνέπειες.
Οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στη Συρία το 2010 οδήγησαν γρήγορα σε πόλεμο μεταξύ σουνιτών και σιιτών μέσω των αντιπροσώπων τους. Η κατάσταση περιπλέχθηκε περισσότερο με την άνοδο του «Ισλαμικού Κράτους» του Ιράκ και της Συρίας (ISIS) και τη μονομερή ανακήρυξη του χαλιφάτου ενός ισλαμικού κράτους που καταργεί σύνορα τα οποία χάραξαν πριν από 100 χρόνια οι αποικιοκρατικές δυνάμεις Βρετανία και Γαλλία. Η αχαλίνωτη βαρβαρότητα του ISIS προκάλεσε συναγερμό σε όλη την περιοχή και, με τη σφαγή Αμερικανών ομήρων αλλά και με την επιδίωξή του να αφανίσει ολόκληρους λαούς, τη στρατιωτική παρέμβαση των ΗΠΑ. Οι Κούρδοι της Συρίας και του Ιράκ γρήγορα αναδείχθηκαν στους σημαντικότερους συμμάχους των Αμερικανών, γεγονός που θορύβησε την Τουρκία, η οποία φοβάται την αυτονόμηση των Κούρδων, όχι μόνο στην περιοχή αλλά και εντός των συνόρων της.
Η κατάρριψη ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους από τουρκικό F16 στις 24 Νοεμβρίου κλιμάκωσε την ένταση στην ήδη επικίνδυνη νότια παραμεθόριο περιοχή της Τουρκίας. Πέρα από τις σκληρές κουβέντες που αντήλλαξαν αξιωματούχοι των δύο χωρών –με τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να «σέρνει τον χορό»– και εκτός από τις σκληρές κυρώσεις που εφαρμόζουν οι Ρώσοι εναντίον της Τουρκίας, η επιπόλαιη ενέργεια των Τούρκων είχε μία ακόμη σοβαρότερη επίπτωση: οι Ρώσοι αμέσως ανέπτυξαν σύστημα αεράμυνας στη Βόρεια Συρία, που αποτρέπει κάθε δυνατότητα της Αγκυρας να συνεχίσει αεροπορικές επιδρομές εναντίον των Κούρδων της Συρίας. Αλλά η ρωσική αεράμυνα προκαλεί προβλήματα και για αμερικανικά αεροσκάφη, με αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να αναβάλουν τις επιχειρήσεις τους εναντίον του ISIS στη Βόρεια Συρία, δυτικά του Ευφράτη. Ο υπ. Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι συζήτησε το θέμα με τον Πούτιν την περασμένη εβδομάδα. Την Παρασκευή, το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε την αποστολή αεροσκαφών και πλοίων στην περιοχή για την περιφρούρηση του τουρκικού εναέριου χώρου. Με τόσες αεράμυνες σε εγρήγορση, εάν συμβεί κάποιο «ατύχημα», θα εμπλακεί το ΝΑΤΟ, με συνέπεια να ασχολούνται όλοι με μια νέα διένεξη με τη Ρωσία και όχι με την απειλή του ISIS. Μέσα στη γενική σύγχυση δεν πρέπει να μας διαφύγει η ολοένα πιο επικίνδυνη κλιμάκωση του πολέμου μεταξύ του τουρκικού στρατού και των Κούρδων μαχητών εντός Τουρκίας. Αυτές τις ημέρες δύο σημαντικές πόλεις στην παραμεθόριο με το Ιράκ –το Σιλόπι και το Τσίζρε– βρίσκονται υπό καθεστώς πολιορκίας από τις στρατιωτικές δυνάμεις. Με τόσα μέτωπα ανοικτά, είναι λογικό η Αγκυρα να επιδιώκει την αναθέρμανση των σχέσεων με το Ισραήλ, οι οποίες είναι «παγωμένες» εδώ και πέντε χρόνια. Παρομοίως, μπορούμε να περιμένουμε στενότερη συνεργασία με την Ουάσιγκτον, το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε.
Πριν από λίγες ημέρες σημειώθηκε άλλη μία εξέλιξη που μπορεί να εγκυμονεί νέους κινδύνους. Η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε τη θέσπιση «ισλαμικής στρατιωτικής συμμαχίας» 34 χωρών για την καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας. Μεταξύ των μελών δεν συγκαταλέγονται το Ιράν, το Ιράκ και η Συρία – χώρες όπου κυριαρχούν σιίτες. Παρόλο που ο υπ. Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, Αντέλ αλ Τζουμπέρ, δήλωσε ότι η συμμαχία «δεν αφορά σουνίτες ή σιίτες», πολλοί αμφιβάλλουν για την ουδετερότητά της, από τη στιγμή που οι Σαουδάραβες παρακολουθούν με άγρυπνο μάτι την προσέγγιση του Ιράν με τη Δύση και έχουν εμπλακεί σε πόλεμο εναντίον σιιτικών δυνάμεων στη γειτονική Υεμένη. Η συμμαχία, λοιπόν, μπορεί να φανεί χρήσιμη ως ισλαμικό μέτωπο εναντίον του ISIS, ή να εμπλέξει περισσότερο τις χώρες της περιοχής σε μια ευρύτερη διένεξη μεταξύ σουνιτών και σιιτών.
Εάν οι μεγάλες και περιφερειακές δυνάμεις καταφέρουν να συνεργαστούν για το τέλος του πολέμου στη Συρία, θα ανοίξουν τον δρόμο για μια συνολικότερη διευθέτηση προβλημάτων στην περιοχή. Εάν η πληγή συνεχίσει να αιμορραγεί, εάν επιδεινωθεί, είναι άγνωστο πού θα οδηγήσει. Σπανίως έχει φανεί τόσο ξεκάθαρα τόσο μεγάλος κίνδυνος, χωρίς να γίνουν κινήσεις για να αποσοβηθεί.
