Στις στάσεις των λεωφορείων, από την Αθήνα ώς τη Ραφήνα, από τη Γλυφάδα μέχρι τη Νίκαια και την Κηφισιά, πολύχρωμα κωμικά ανθρωπόμορφα πουλιά με τα πρόσωπα του Αρη Σερβετάλη, του Χρήστου Λούλη, της Αλεξάνδρας Αϊδίνη, του Νίκου Καραθάνου, της Νατάσσας Μποφίλιου, με κίτρινα, κόκκινα, μπλε και πράσινα φτερά, σκορπίζουν νότες ευθυμίας στην γκρίζα πόλη. Το διαφημιστικό εύρημα της παράστασης των «Ορνίθων» του Αριστοφάνη από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στην πρώτη της κάθοδο στην Επίδαυρο (19, 20/8), δημιουργεί ανάσες χαράς στην πόλη. Σύντομες αποδράσεις μέσα στον μεσημεριανό καύσωνα, σε έναν κόσμο φαντασίας και χαράς, μέχρι να έρθει το λεωφορείο.
Οι «Ορνιθες» του αγαπημένου παραμυθά του θεάτρου Νίκου Καραθάνου υπόσχονται «γιορτή αισθήσεων» στο αργολικό θέατρο, με συνοδηγούς τον ψυχίατρο-μεταφραστή Γιάννη Αστερή, τις ποπ μελωδίες του Αγγελου Τριανταφύλλου, τα σκηνικά-κοστούμια της Ελλης Παπαγεωργακοπούλου. «Η χαρά είναι ζητούμενο στη ζωή μας», λέει ο σκηνοθέτης για τις αφίσες.
Χωρίς ταβάνι…
«Ας πιστέψουμε στο απίστευτο», λέει ο Ν. Καραθάνος. «Στους “Ορνιθες” αυτό μου άρεσε: η επιθυμία της πτήσης, η προσπάθεια να υψωθούμε. Οταν είσαι μικρός, κοιτώντας δεν έχει ταβάνι. Μεγαλώνοντας μάθαμε να το ορίζουμε. Γι’ αυτό μου αρέσει η Σωτηρία Μπέλλου σαν τραγουδά: “Στον ουρανό που κάναμε ταβάνι/ δε βλέπουμε τις νύχτες ξαστεριά…”. Ο Αριστοφάνης δεν είναι ένας συγγραφέας, αλλά πολλοί μαζί. Είναι όλα τα όνειρά μας. Κρύβει ένα σύμπαν στις λέξεις του. Σαν να έχει τον Παπαδιαμάντη και μαζί την πιο κοινή λαϊκή γλώσσα. Κι από κοντά μια καινούργια με νέες λέξεις και ήχους. Οταν έρχεσαι αντιμέτωπος με τις πολιτικές αναφορές του ποιητή, αναρωτιέσαι: Σε ποια κοινωνία ζω; Τι είναι αυτή η κοινωνία που δεν νοιάζεται για τα παιδιά της, που χαντακώνει τους συνταξιούχους της; Διαλέγεις λοιπόν μια άλλη που απαρτίζεται από ανθρώπους που αγαπάς».
Οι δικοί του «Ορνιθες» λένε: «Ας επανιδρύσουμε τις ζωές μας». «Πίσω απ’ αυτά τα έργα υπάρχει ένα ήχος, από το Μπιγκ Μπανγκ, από την πρώτη δημιουργία του κόσμου. Τα παίζουμε όπως είναι. Παίζουμε την αποδόμησή τους για να τα καταλάβουμε. Οπως όταν ήμασταν παιδιά που διαλύαμε το τηλέφωνο για να δούμε τι είχε μέσα. Μια παράσταση πρέπει να σε τινάζει ψηλά, να φεύγεις με το μυαλό σου πυρκαγιά και την ψυχή σου με φτερά. Αν δεν λειτουργεί έτσι, είναι μια ψυχαγωγία της στιγμής».
«Εφτιαχνα κόσμους»
Η φόρα τον καθορίζει από μικρό. Το να σπουδάσεις δάσκαλος, να πάρεις το πτυχίο, να τα παρατήσεις ανατρέποντας τη ζωή σου, δεν είναι εύκολο. «Από μικρός κοιτούσα μακριά, έφτιαχνα κόσμους. Τα χρόνια στο Μαρούσι ήταν μαγικά. Θυμάμαι τα αυθαίρετα με τους τεράστιους κήπους, τις αλάνες, τα ψηλά δέντρα, τις λακκούβες στους δρόμους. Ποτέ δεν θα ξεπεράσω το γεγονός ότι χάθηκαν οι κήποι, κόπηκαν τα πεύκα και αντικαταστάθηκαν από λέιλαντ, αυτά τα εισαγόμενα κωνοφόρα από τη Βόρεια Ευρώπη που σχηματίζουν αδιαπέραστους φράχτες που κανένα βλέμμα δεν διαπερνά».
Αναρωτιέσαι όταν βλέπεις τις παραστάσεις του αν η εκρηκτική τους διάθεση χαρακτηρίζει και τη δική του καθημερινότητα. «Οπως στους παλιούς κωμικούς το αστείο, ο θόρυβος, συμβαίνει σαν τρέλα στο μυαλό, σε αναποδογυρίζει όσο είσαι στη σκηνή, αλλά τα πάντα ανήκουν στην ησυχία παρά στον ήχο».
Ορνιθες σε dance
Ταλαντούχος ηθοποιός αλλά και συνθέτης ο Αγγελος Τριανταφύλλου, μέχρι τώρα δεν είχε γοητευθεί από τον Αριστοφάνη. «Η παραστασιακή μου μνήμη μού δημιούργησε μια απώθηση». Εφταιγαν οι παραστάσεις που είχε δει. «Οταν καταπιάστηκα μαζί του, ανακάλυψα έναν μεγάλο ποιητή».
Η μουσική που γράφει στις πρόβες «ακολουθεί τη λογική της παράστασης κι όχι του κειμένου». Περιέχει ό,τι αγαπάει. «Από κλασική μέχρι dance». Αγαπά και το λαϊκό ως άκουσμα, αλλά στη συγκεκριμένη παράσταση «δεν ήταν πολύ καλός βατήρας. Μου αρέσει το πιο σκοτεινό κομμάτι της ελεκτρόνικα, που δένει με το φινάλε της παράστασης. Ενορχηστρωτικά γίνεται μια διαρκής μείξη ενός στοιχείου πιο λυρικού με ένα απόλυτα σύγχρονο και ηλεκτρονικό».
Τα σημεία του κειμένου που αγάπησε είναι ο πρόλογος μέχρι την πάροδο, «γιατί νομίζω ότι είναι στα όρια του Μπέκετ. Με συγκινεί το κλίμα που δεν είναι μόνο κωμικό αλλά και σκοτεινό. Επίσης, το κομμάτι της επίθεσης των πουλιών που εμφανίζονται αγριεμένα από την εισβολή των ανθρώπων, και έπειτα το σημείο της Παράβασης, ένα αριστούργημα λόγου, λυρισμού, περιεχομένου, φόρμας. Εχει αυτή την καίρια ερώτηση προς τους θεατές: Τι νομίζετε ότι είστε; Και μετά παραθέτει τη δική του εκδοχή της κοσμογονίας, που λέει ότι είμαστε παιδιά του έρωτα. Εχει πολιτικό σκέλος το έργο, η ουτοπία είναι από μόνη της πολιτική σκέψη, αλλά έχει κι άλλα επίπεδα που αξίζει να σταθείς».
Σ’ αυτή την παράσταση ο Αγγελος Τριανταφύλλου παίζει λίγο, στο τέλος μόνο. Αλλωστε η μουσική ακούγεται ζωντανά και δεν επιτρέπει μεγαλύτερη συμμετοχή. Μοιάζει με το ξεκίνημά του. «Απευθύνθηκα σε οικογενειακό φίλο για να δω πώς είναι το θέατρο, με γνώμονα να γράψω μουσική. Πηγαίνοντας εκεί, άρχισε να με δελεάζει το υποκριτικό κομμάτι. Ομως η αφετηρία ήταν πάντα η μουσική».
Το Πολυτεχνείο, που εγκατέλειψε συνειδητά τρία μαθήματα πριν από το πτυχίο, δεν υπάρχει στο μυαλό του. Βίωσε την εποχή της ευμάρειας αλλά ανήκει στη γενιά που δημιούργησε μέσα στην κρίση. Με τα χρόνια βλέπει ότι «το κομμάτι της δημιουργίας είναι πιο ισχυρό απ’ αυτό της υποκριτικής».
Ξεχώρισε στην «Γκόλφω» και στο «Δεκαήμερο» του Βοκκάκιου, μας συγκίνησε στην «Επικίνδυνη ηλικία» (μελοποιημένη ποίηση με άξονα το τέλος της νεότητας) με τη φίλη και συμμαθήτριά του Νατάσσα Μποφίλιου όταν αποχαιρέτισαν τα 30, τη «Μήδεια» τον περασμένο χειμώνα κ.ά. «Οι προσωπικές μου δουλειές είναι αυτές που με ξανανιώνουν και με επαναπροσδιορίζουν. Οι θεατρικές είναι δουλειές που βάζω στο όραμα των σκηνοθετών, των παραστάσεων. Χρειάζομαι όμως και τις δύο». Προς το παρόν, παλεύει με τις λαλιές των πουλιών…
57 χρόνια πριν
Αύγουστος ήταν και τότε, του 1959, όταν οι «Ορνιθες» του Αριστοφάνη αναστάτωσαν την Αθήνα. Φωνές και αποδοκιμασίες, «Αίσχος, σταματήστε, ντροπή» φώναζε μερίδα του κοινού, «Συνεχίστε!» μια άλλη. Η εμφάνιση του Ιεροφάντη με καλημαύχι πυροδότησε τις συντηρητικές διαθέσεις. Ετσι, η πρώτη εμφάνιση του Θεάτρου Τέχνης στο Ηρώδειο με ένα δυνατό επιτελείο –Κάρολος Κουν, Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Χατζιδάκις– συνδέθηκε με την απαγόρευση της δεύτερης παράστασης από τον τότε υπουργό Προεδρίας Κωνσταντίνο Τσάτσο. Για «απόπειρα κομμουνιστικοποιήσεως του Αριστοφάνους» έγραφαν οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες. Για «καλλιτεχνικόν σκάνδαλον εις το Ηρώδειο» έκανε λόγο η «Καθημερινή». Σατραπική επέμβαση, έγραφε η «Επιθεώρηση Τέχνης». Ο Μάριος Πλωρίτης στα «Νέα» πρότεινε να αφαιρεθεί η σκηνή που ενόχλησε, ενώ ο Τάσος Βουρνάς στην «Αυγή» υποστήριζε πως «άδικα πασχίζουν οι από καθέδρας να μεταθέσουν το πρόβλημα που δημιούργησε η απαγόρευση των Ορνίθων από την πραγματική του βάση στον εστετισμό». Ο ξένος Τύπος όταν το 1962 η παράσταση (με διορθώσεις) ταξίδεψε στο παρισινό Φεστιβάλ των Εθνών, αντέδρασε διαφορετικά: «Τι ευτυχισμένο σύνολο, τι ελαφράδα σ’ αυτή την παράσταση, πόση χαρά στη σκηνοθεσία του Κ. Κουν» έγραψε η Figaro και η Le Monde ακολουθούσε: «Ενα υπαίθριο πανηγύρι, στο βασίλειο του γήινου χρώματος και της παιδικής χαράς…».
Εκείνη η αναμέτρηση μεταξύ ακαδημαϊσμού και μοντερνισμού ανήκει στο παρελθόν. Εμεινε μόνο η πρωτοποριακή ματιά του Κουν και η εξαίσια μουσική του Χατζιδάκι. Μύθος βαρύς που δεν μοιάζει να ενοχλεί τον Νίκο Καραθάνο. «Ας αφήσουμε τους μεγάλους να αναπαυθούν» λέει όσο ετοιμάζει τη δική του πτήση. «Αν ζούσε ο Χατζιδάκις, θα μας προέτρεπε να γράψουμε νέα μουσική» λέει ο Αγγελος Τριανταφύλλου. «Αλλωστε η δική του είναι αξεπέραστη».
«Ορνιθες» του Αριστοφάνη σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, στις 19 και 20 Αυγούστου 2016, ώρα έναρξης 21.00. Με υπέρτιτλους στα αγγλικά.
