Κατά τη δεκαετία του 1990, η έξοδος ελληνικών τραπεζών και κατασκευαστικών εταιρειών στα Βαλκάνια αποτελούσε επέκταση και επένδυση. Σήμερα, η έξοδος ελληνικών επιχειρήσεων (πλην τραπεζών), και κυρίως στη Βουλγαρία, θεωρείται εκροή.
Τότε, τα Βαλκάνια αποτελούσαν ευκαιρία για ανάπτυξη σε νέες αγορές με χαμηλότερη φορολογία και φθηνότερο εργατικό κόστος. Σήμερα αποτελεί λύση επιβίωσης από την υπερφορολόγηση, την αβεβαιότητα και την ύφεση στην Ελλάδα. Η επιλογή αυτή φαίνεται να έχει δικαιώσει όσους το αποφάσισαν, και μάλιστα εγκαίρως, καθώς δεν βίωσαν όλη την ύφεση και το πρόβλημα της ρευστότητας, ειδικά μετά την επιβολή των capital controls. Μάλιστα, πολλοί από τους επιχειρηματίες αυτούς δεν βιώνουν ούτε σήμερα τους περιορισμούς των capital controls στην Ελλάδα, διότι μπορούν να κάνουν ελεύθερα αναλήψεις από τα ΑΤΜ με τη βουλγαρική κάρτα.
Βέβαια, αυτήν την τάση εκμεταλλεύθηκαν χιλιάδες επιχειρήσεις «σφραγίδες», οι οποίες μετακινήθηκαν στη γειτονική χώρα για λόγους φοροαποφυγής ή φοροδιαφυγής.
Πρόσφατη μελέτη καταγράφει 14.000 ελληνικές επιχειρήσεις στη Βουλγαρία από περίπου 1.000 που λειτουργούσαν το 2006. Η εκτίναξη του αριθμού συμπίπτει με την εκδήλωση της κρίσης.
Η μελέτη, η οποία εκπονήθηκε από ερευνητή του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ και δημοσιεύθηκε από το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι από τις 14.000 ελληνικές επιχειρήσεις στη Βουλγαρία μόνο το 25% ή περίπου 3.000 λειτουργούν πραγματικά. Μία άλλη σημαντική διαπίστωση είναι ότι η αύξηση της «εκροής» ελληνικών επιχειρήσεων προς τη Βουλγαρία είχε ξεκινήσει λίγα χρόνια πριν από την εκδήλωση της κρίσης, και συγκεκριμένα από το 2007-2008 και μετά. Εκείνη την περίοδο, πολλοί Ελληνες επιχειρηματίες διαπίστωναν ότι η εγχώρια οικονομία είχε τελματώσει. Ωστόσο, η κορύφωση της εξόδου συνέβη μετά την κρίση.
Το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στις 3.000 ελληνικές επιχειρήσεις με πραγματική παρουσία στη Βουλγαρία.
Πραγματικές ιστορίες
Ας δούμε μερικές μόνον περιπτώσεις μέσα από δηλώσεις επιχειρηματιών στον μελετητή.
1. Φοροδιαφυγή.Επιχειρηματίες κάνουν έναρξη επιχείρησης για διάφορους άλλους λόγους, εκτός από επιχειρηματικούς, κυρίως για την αποφυγή υψηλής φορολογίας, μέσω π.χ. τριγωνικών συναλλαγών. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση φοροτεχνικής εταιρείας της Σόφιας: «Ανοιξε την επιχείρηση και δεν ξαναείδαμε τον επιχειρηματία. Για κάποιο χρονικό διάστημα στέλναμε την εκκαθάριση του ΦΠΑ στην Εθνική Υπηρεσία Δημοσίων Εσόδων, αλλά μετά σταματήσαμε».
2. Κρίση. Οι περισσότεροι επιχειρηματίες (67%) δεν θα είχαν μετακινηθεί από την Ελλάδα, αν η κρίση δεν είχε ξεσπάσει. «Εκλεισα την οικογενειακή επιχείρηση πώλησης ελαστικών στη Θεσσαλονίκη, καθώς δεν μπορούσε να λειτουργήσει με επιταγές, είχε μεγάλα χρέη και δεν είχε ικανοποιητικό επίπεδο ζήτησης. Ετσι άνοιξα εταιρεία λιανικού εμπορίου το 2012 στο Petrich. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να μεταφέρω την επιχείρησή μου, αν η κρίση δεν είχε ξεσπάσει και η κυβέρνηση δεν είχε εφαρμόσει αυτές τις πολιτικές».
3. Επιβίωση. Το μεγαλύτερο κίνητρο της πλειονότητας των επιχειρηματιών (72%) για τη μετακίνηση των εταιρειών στη διάρκεια της κρίσης ήταν αρχικά η επιβίωση και εν συνεχεία η βελτίωση της οικονομικής τους επίδοσης. «Μετέφερα το παραγωγικό κομμάτι της βιομηχανικής εταιρείας που κατασκευάζει θερμοσίφωνες από την Αττική στη Σόφια το 2013, όπου απασχολεί 120 εργαζομένους. Υποχρεώθηκα να μεταφέρω την εταιρεία μου και να αλλάξω τον τρόπο ζωής μου, για να διατηρήσω την επιχείρησή μου ανοικτή. Αργότερα σκόπευα στη βελτίωση της επίδοσής της».
4. Φυγή πριν από την κρίση. Οι συνθήκες στην Ελλάδα δεν υπήρξαν ευνοϊκές ούτε πριν από την κρίση, ειδικά σε συγκεκριμένους τομείς. «Ανοιξα το 2004 ξενοδοχειακή μονάδα στο Μελένικο, απασχολώντας 10 εργαζομένους, ενώ μέχρι τότε διατηρούσα πρατήριο καυσίμων στον νομό Θεσσαλονίκης. Ηταν δική μου επιλογή να επενδύσω στη Βουλγαρία. Το θεώρησα ευκαιρία». Αλλος επιχειρηματίας δήλωσε: «Πάνω από 800 μικρά και μεγάλα φορολογικά νομοσχέδια έχουν περάσει τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, το κράτος ούτε στήριξε ούτε προστάτευσε την επιχείρησή μου».
Εντυπωσιακά ευρήματα
Ο μελετητής Νίκος Καπιτσίνης πραγματοποίησε συνεντεύξεις με τους Ελληνες επιχειρηματίες της Βουλγαρίας και καταλήγει σε εντυπωσιακά αποτελέσματα:
1. Το 59% αυτών των επιχειρήσεων μετακινήθηκε στη Βουλγαρία μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Οι περισσότερες έφυγαν από τη Θεσσαλονίκη, ενώ το 15% από την Αθήνα.
2. Οι περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις που ήταν στη Βουλγαρία πριν από την κρίση δραστηριοποιούνταν κυρίως στη βιομηχανία. Μετά την κρίση, οι βασικοί κλάδοι ήταν αυτοί των κατασκευών και του τουρισμού.
3. Οι βασικοί λόγοι μετακίνησης, με βαθμό σπουδαιότητας (πέραν της γειτνίασης και ότι είναι μέλος της Ε.Ε.), είναι οι εξής: υψηλή φορολογία και πολύ χαμηλή επιστροφή ΦΠΑ στην Ελλάδα, γραφειοκρατία, αστάθεια αγοράς και τεράστια πτώση πωλήσεων, δύσκολη πρόσβαση στον δανεισμό, φόβος κατάσχεσης τραπεζικών καταθέσεων, υψηλό εργατικό κόστος. Από την ανάλυση των στοιχείων προκύπτει ότι, όσο η κρίση κορυφωνόταν στην Ελλάδα, η σημασία ορισμένων παραγόντων υποχωρούσε (π.χ. εργατικό κόστος, λόγω μείωσης μισθών). Ομως γίνονταν πιο ισχυροί οι υπόλοιποι: έλλειψη ρευστότητας, μη επιστροφή ΦΠΑ, ακριβή ενέργεια κ.λπ.
