Ντονιμίκ Φερναντέζ
Δικαστήριο Τιμής – H ζωή και ο θάνατος του Τσαϊκόφσκι
Μετ. Ινώ Ρόζου. Εκδ. «Εξάντας», σελ. 560.
Πρόσφατα η Αγία Πετρούπολη μέσα από τους τηλεοπτικούς μας δέκτες μάς εξέπληξε με την ευρωπαϊκή νεοκλασικίζουσα αρχιτεκτονική των κτιρίων της. Πριν από λίγο καιρό είδαμε και την ταινία του Αλεξάντερ Σοκούροφ «Ρωσική Κιβωτός» -μια μυστηριακή περιήγηση στις αίθουσες του μεγάλου μουσείου της, το νέο Ερμιτάζ με τα μοναδικά εκθέματα-, η οποία και αποκαλύπτει τις στενές σχέσεις της Αγίας Πετρούπολης με την Ευρώπη. Μια φράση του αφηγητή της ταινίας είναι ενδεικτική: Οταν γινόταν χορός στην Πετρούπολη, ξεσηκώνονταν οι βασιλικές αυλές της Ευρώπης… Στο ίδιο ακριβώς κλίμα κινείται και το μυθιστόρημα «Δικαστήριο Τιμής» του Φερναντέζ, το οποίο, αν και μοιάζει με χρονικό τού σχεδόν προαναγγελθέντος θανάτου του μεγάλου Ρώσου συνθέτη του 19ου αιώνα Πιότρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι (1840- 1893), έρχεται, ταυτόχρονα, με αριστοτεχνικό τρόπο να αποκαλύψει αφ’ ενός την πολιτική σχέση της πόλης με την Ευρώπη και αφ’ ετέρου τη στυγνή εξουσία που επέβαλαν ο Μέγας Πέτρος, η εκκλησία και το φεουδαρχικό σύστημα που κυριαρχούσαν εκείνη την εποχή στη Ρωσία, που επίκεντρό της τότε ήταν η Αγία Πετρούπολη.
Η πραγματική αιτία θανάτου
Μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος ο Γάλλος συγγραφέας προσπαθεί να διερευνήσει την πραγματική αιτία θανάτου του μεγάλου συνθέτη, ο οποίος σύμφωνα με την επίσημη ιστορία πέθανε από τον ιό της χολέρας που μάστιζε εκείνη την εποχή τη Ρωσία, επιβεβαιωμένο από γιατρό που είχαν στείλει τα ανάκτορα. Πίσω από αυτό καθαυτό το γεγονός, όμως, ο συγγραφέας αποκαλύπτει μια κρατική συνωμοσία, η οποία τελικά φαίνεται ότι οδήγησε τον Τσαϊκόφσκι στην αυτοκτονία ή σε μια αριστοτεχνικά σκηνοθετημένη δολοφονία. O Φερναντέζ χρησιμοποιεί πρόσωπα υπαρκτά και φανταστικά, πατάει σε πραγματικά γεγονότα για να φτιάξει το μύθο του, να παραθέσει τα αποδεικτικά του στοιχεία για τον άδικο θάνατο του Τσαϊκόφσκι.
Παράλληλα με τον βασικό μύθο ο συγγραφέας παραθέτει και πολλά ιστορικά στοιχεία. Διαπιστώνουμε ότι όταν ο Μέγας Πέτρος ίδρυσε την Αγία Πετρούπολη, αυτό που κατά βάσιν τον απασχολούσε ήταν να απαλλαγεί από το βάρος του βυζαντινού περίγυρου της Ρωσίας, την πιεστική σχέση της με την Εκκλησία, να αμφισβητήσει τα προνόμια των ιερέων, να πατάξει την τυραννία του Πατριάρχη και να αποτινάξει από το λαό του κάθε ανατολίτικο στοιχείο. Στόχευε να εγκαινιάσει για τη Ρωσία τον αιώνα του Διαφωτισμού, να καινοτομήσει και να προκαλέσει τη ρήξη με τη βυζαντινή παράδοση. Γι’ αυτό, άλλωστε, αναθέτει την κατασκευή μιας νέας γέφυρας, αυτήν της Αγίας Τριάδας, σε γαλλικό όμιλο εταιρειών. H γέφυρα αυτή πιστεύει ότι θα αποτελέσει το έμβλημα της νέας Ρωσίας, μιας χώρας σύγχρονης, απαλλαγμένης από το παρελθόν, στο οποίο τα δημοκρατικά καθεστώτα της Ευρώπης πίστευαν ότι ήταν προσηλωμένη.
Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, ο συγγραφέας τοποθετεί ως αφηγητή στο μυθιστόρημά του τον Μπαζίλ ντε Σαιντ-Φουά, αντιπρόσωπο της μεταλλουργικής εταιρείας Περμ, Ορενμπουργκ και Σία στη Ρωσία. Ερχεται στην Αγία Πετρούπολη για να διαπραγματευθεί το συμβόλαιο για την κατασκευή της μεταλλικής γέφυρας. Υπήρξε παλιός συμμαθητής του Τσαϊκόφσκι στη Νομική Σχολή και, φτάνοντας στην Πετρούπολη, μαθαίνει ότι συστήνεται ένα δικαστήριο τιμής για τον συνθέτη, ο οποίος εν κρυπτώ θα δικαζόταν για την ομοφυλοφιλία του και μάλιστα από παλιούς συμμαθητές του. Αυτό όμως έπρεπε να γίνει με μαεστρία, γιατί ήταν η στιγμή της δόξας του Τσαϊκόφσκι, έργα του παίζονταν στην Ευρώπη και η Αμερική επιζητούσε την παρουσία του στο έδαφός της. Το δικαστήριο τιμής θα τιμωρούσε τον συνθέτη με εξορία στη Σιβηρία, γεγονός που θα συνέτεινε στον παγκόσμιο εξευτελισμό του.
Ο αφηγητής μέσα από συναντήσεις του με ισχυρούς της αυλής αποκαλύπτει σιγά-σιγά τον ιστό που εξυφαίνεται γύρω από το συνθέτη με επίκεντρο την προσωπική του ζωή. Ταυτόχρονα, αναφέρεται στο πνευματικό υπόβαθρο της πόλης. H εισαγωγή έργων τέχνης από την Ευρώπη για το περίφημο μουσείο της, τα ανδρικά ιταλικά γυμνά αγάλματα τα οποία αγοράζονται αλλά καταχωνιάζονται σε δυσπρόσιτες πτέρυγες του μουσείου για να μην προκαλέσουν το ρωσικό ήθος. Περιγράφονται οι χοροί και οι δεξιώσεις στην Πετρούπολη, οι ταξικές συγκρούσεις που κατέληγαν πάντα κατά των αδυνάτων, η διαφθορά ενός καθεστώτος που ήθελε να τηρεί τα προσχήματα για να μοιάζει ελεύθερο, οι πρώτες δειλές ανατρεπτικές κινήσεις κάποιων δημοκρατικών αριστοκρατών οι οποίοι κατέληγαν στη φυλακή. Κι ακόμη, εφόσον ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Τσαϊκόφσκι, αποκαλύπτονται οι συνθήκες υπό τις οποίες ο συνθέτης έγραψε τα αθάνατα έργα του, οι σχέσεις του με τον αδελφό του Μοντέστ που υπήρξε και λιμπρετίστας του, η αμφίσημη αδυναμία του για τον ανιψιό του Μπομπ, η επίσης περίεργη σχέση του με την πλούσια χήρα Ναντιέσντα φον Μπεκ που χάρη στη χορηγία της ο συνθέτης ήταν οικονομικά ανεξάρτητος χωρίς όμως να την έχει συναντήσει σχεδόν ποτέ, οι σχέσεις του με άλλους σύγχρονούς του Ρώσους συνθέτες.
Ο Ντομινίκ Φερναντέζ κυριολεκτικά έχει κατορθώσει το ακατόρθωτο. Να περιγράψει με γλαφυρότητα το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της Αγίας Πετρούπολης στα τέλη του 19ου αιώνα και ταυτόχρονα να φωτίσει αυτό που πια καταγράφεται πλέον ως εκδοχή και στις επίσημες βιογραφίες του Τσαϊκόφσκι για τα αίτια θανάτου του.