Οταν έχω την τύχη να συναντώ πολύ έξυπνους ανθρώπους, και αν έχουμε την ευχέρεια του χρόνου, προσπαθώ πάντα να πάρω τη γνώμη τους στο εξής υποθετικό ερώτημα: «Από αυτά που θεωρούμε σήμερα ως δεδομένα στην κοινωνία μας, τι δεν θα υπάρχει καθόλου σε τριάντα χρόνια από σήμερα;».
Το χρονικό διάστημα αλλάζει –σε άλλους βάζω είκοσι χρόνια, σε άλλους πενήντα–, αλλά οι απαντήσεις έχουν πάντα ενδιαφέρον. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα άσκηση κατά τη γνώμη μου. Οποτε κάνουμε προβλέψεις για το μέλλον, ακόμα και σε ορίζοντα λίγων δεκαετιών, τείνουμε να θεωρούμε κάποια πράγματα δεδομένα και αναλλοίωτα, όπως για παράδειγμα τις διατροφικές συνήθειες, το κόστος και την ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης, την έννοια της ιδιοκτησίας, το σύστημα παραγωγής και διανομής του πλούτου. Τέτοια θέματα, «μεγάλα». Είναι πάρα πολύ δύσκολο να λάβει κανείς τις μεταβολές αυτών των πραγμάτων υπ’ όψιν, επειδή, αν το κάνει, ξαφνικά οι μεταβλητές αυξάνονται πολύ και κάθε πρόβλεψη γίνεται λίγο-πολύ ανούσια. Πώς να προβλέψεις τι συνέπειες θα έχει η κλιματική αλλαγή στις μεταναστευτικές ροές, για παράδειγμα, αν δεν ξέρεις τις γεωπολιτικές συνθήκες τότε, το αν θα έχουν πάρει τα ρομπότ όλες τις δουλειές ή το αν και κατά πόσον η Γροιλανδία θα είναι ένας περιζήτητος εύκρατος παράδεισος όπου θα έχουν μετακομίσει μαζικά οι ελίτ;
Ωστόσο, αυτά τα πράγματα αλλάζουν –έστω και πολύ αργά– και μπορούμε από τώρα, κοιτάζοντάς τα μεμονωμένα, να κάνουμε υποθέσεις για το προς τα πού πάνε. Δεν είναι ασφαλείς υποθέσεις, αλλά η συζήτηση σχεδόν πάντα έχει μεγάλο ενδιαφέρον.
Για παράδειγμα, σήμερα κάθε οικογένεια στις περισσότερες χώρες του κόσμου θεωρεί αυτονόητο στόχο ή πραγματικότητα την ιδιοκτησία ενός ή περισσοτέρων αυτοκινήτων. Θα συνεχίσει να ισχύει αυτό και στο κοντινό μέλλον, ειδικά όταν δεν θα είναι απαραίτητο οι άνθρωποι να οδηγούν οι ίδιοι, με τα χέρια τους και τα πόδια τους, τα αυτοκίνητα; Αν οι κοινωνίες αρχίσουν να χρησιμοποιούν στόλους κοινόχρηστων ρομπότ αντί για ιδιόκτητα αυτοκίνητα, θα αλλάξουν πολλά, από την οικονομική πραγματικότητα των νοικοκυριών και το κόστος, την ευκολία και την ταχύτητα των μετακινήσεων μέχρι την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος και τη χωροταξία των πόλεων.
Σκεφτείτε μόνο το τι θα μπορούμε να κάνουμε με τόσες άδειες θέσεις πάρκινγκ.
Τι άλλο, όμως; Ποια άλλα πράγματα, που σήμερα θεωρούμε δεδομένα, τις επόμενες δεκαετίες θα αλλάξουν ριζικά;
Εχω ακούσει διάφορες γνώμες. Οι διακρίσεις με βάση το φύλο, το χρώμα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, μπορεί να μαντέψει κάποιος. Αυτές μπορεί να εξαλειφθούν τελείως κάποτε. Ή η εξαιρετικά δαπανηρή και ρυπογόνα εκτροφή ζώων για την παραγωγή τροφής. Ή η καύση ορυκτών για την παραγωγή ενέργειας. Η κατανάλωση καπνού. Η κατανάλωση αλατιού και ζάχαρης. Η κατανάλωση αλκοόλ. Η χρήση χαρτονομισμάτων και κερμάτων.
Εχω ακούσει και πιο εξωτικές απαντήσεις, ειδικά όταν μιλάμε για πιο μεγάλες χρονικές περιόδους. Η έννοια του κυρίαρχου, συμπαγούς έθνους-κράτους, είπε κάποιος, είναι στα τελευταία της. Ηταν μια ιδέα που δεν υπήρχε πριν από τον 18ο αιώνα και μπορεί να μην υπάρχει και τον 22ο. Ή οι μεταμοσχεύσεις. Ή οι θάνατοι από καρκίνους και μολυσματικές ασθένειες. Ή (μια συχνή απάντηση) η ιδέα ότι κάποιος πρέπει να δουλεύει για να βγάζει τα προς το ζην. Η ίδια η ιδέα της κεντρικής θέσης που έχει η εργασία στις ανθρώπινες κοινωνίες ως κινητήρια δύναμη, αλλά και ως κομμάτι της ταυτότητας και όχημα αυτοπραγμάτωσης του ανθρώπινου όντος, θα πάψει να ισχύει, λέει, όταν οι μηχανές θα μπορούν να παράγουν όσα χρειαζόμαστε για να ζούμε (πιθανότατα χωρίς διακρίσεις, αλάτι, ζάχαρη, κρέας και αλκοόλ, στην πολυεθνική αμεσοδημοκρατία της εύκρατης Γροιλανδίας).
Θα έχουμε και στο μέλλον αυτοκίνητα;
Και αν τέτοιες ιδέες μεμονωμένες (ή και όλες μαζί) σε κάποιους μπορεί να ακούγονται ως κακή επιστημονική φαντασία, εντούτοις όλες εδράζονται σε τάσεις και ενδείξεις που παρατηρούμε ήδη. Μπορεί να μη γίνουν πραγματικότητα, μπορεί οι τάσεις να αναστραφούν ή να ακυρωθούν από κάτι άλλο, ή μπορεί απλά να αργήσουν πάρα πολύ για να μας αφορά. Αλλά σκεφτείτε για λίγο μια Σουηδέζα, θύμα βιασμού, που το 1962 περνάει κρυφά στην Πολωνία για να κάνει έκτρωση, επειδή στη χώρα της απαγορεύεται. Πώς θα της ακουγόταν αν κάποιος της έλεγε ότι μόλις σαράντα χρόνια μετά η χώρα της θα ήταν μια από τις πιο ελεύθερες, προοδευτικές και πλούσιες χώρες του κόσμου; Σαν κακή επιστημονική φαντασία, σίγουρα.
