ΚΑΜΠΟΥΛ- ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Στο υπόγειο ενός εμπορικού κέντρου στην Καμπούλ, κάπου ανάμεσα στους άδειους διαδρόμους στολισμένους με γιρλάντες από χάρτινα αμερικανικά σημαιάκια, ο Χομαγιούν κάθεται σκυμμένος στα χαλάκια που έχει στρώσει στην είσοδο του μαγαζιού του. Τρώει το μεσημεριανό του στο πάτωμα, όπως κάνουν πολλοί Αφγανοί, μαζί με δύο νεαρούς συγγενείς του. Το βλέμμα του χαμηλωμένο. Ακούγεται μόνο η φωνή του, σταθερή και γεμάτη θυμό. «Τους είπα, σας παρακαλώ. Μην το κάνετε. Δεν θέλαμε να φύγει, δεν μας άκουσε», λέει ο Χομαγιούν. Ο μεγάλος αδελφός του, μαζί με άλλα τέσσερα μέλη της οικογένειας –όλα γυναίκες, παιδιά κι ένα μωρό– ξεκίνησαν το ταξίδι από το Αφγανιστάν προς την Ευρώπη πριν από τρεις εβδομάδες. «Του είπαν πως η Τουρκία έχει ανοίξει τα σύνορα και τώρα είναι ευκαιρία να περάσεις στην Ευρώπη», συμπληρώνει ο ένας από τους δύο νεαρούς συγγενείς του. Μέσω Ιράν, ήταν ήδη στην Τουρκία κι από μέρα σε μέρα θα προσπαθούσαν να περάσουν στην Ελλάδα.
Οι πέντε γιοι του ζουν ήδη διασκορπισμένοι σε τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ τους και η Ελλάδα. «Εκείνοι του έλεγαν συνέχεια ελάτε, θα δώσουμε εμείς τα χρήματα για να σας φέρουν (οι διακινητές) από τον καλύτερο δρόμο», συνεχίζει ο Χομαγιούν. Κι ο καλύτερος δρόμος για εκείνους που έχουν τις 2.500 ευρώ είναι τα χερσαία σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία, όχι μόνο για τον φόβο της θάλασσας αλλά και λόγω της ασφυκτικής κατάστασης στα hotspots στα ελληνικά νησιά, που όταν ξεφεύγει από τον έλεγχο με συγκρούσεις και φωτιές (όπως στη Σάμο και τη Λέσβο πρόσφατα), οι εικόνες φτάνουν στα σπίτια πολλών Αφγανών μέσα από τα δελτία ειδήσεων των μεγαλύτερων τηλεοπτικών σταθμών της χώρας. Σύμφωνα με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ώς τα μέσα Οκτωβρίου σχεδόν 11.000 αιτούντες άσυλο πέρασαν στην Ελλάδα από τον Εβρο, ενώ σχεδόν 40.000 έχουν περάσει από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Το 40% είναι Αφγανοί. Και το 60% γυναίκες και παιδιά.
Επιθέσεις αυτοκτονίας
Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν συνεχίζεται για 18ο χρόνο. Χιλιάδες άμαχοι και Αφγανοί στρατιώτες χάνουν τη ζωή τους και τραυματίζονται, περίπου 50 κάθε μέρα. Οι επιθέσεις αυτοκτονίας, άγνωστες στη χώρα ώς τα μέσα της δεκαετίας του 2000, στοχεύουν πλέον τζαμιά, σχολεία και γαμήλια πάρτι. Το ΝΑΤΟ έχει σταματήσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις από το 2014 και οι αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ Ταλιμπάν και αφγανικού στρατού έχουν ήδη εξαπλωθεί σε επαρχίες που πριν από μερικά χρόνια ήταν σχετικά ήσυχες. Ο ΟΗΕ σε πρόσφατη έκθεσή του χαρακτηρίζει το τρίμηνο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου «πρωτοφανές» όσον αφορά τον αριθμό των άμαχων θυμάτων· 1.174 Αφγανοί σκοτώθηκαν και πάνω από 3.000 τραυματίστηκαν, σχεδόν οι μισοί γυναίκες και παιδιά. Ηταν το πιο αιματηρό τρίμηνο της τελευταίας δεκαετίας, κυρίως λόγω της αύξησης βομβιστικών και επιθέσεων αυτοκτονίας. Από το 2018, ωστόσο, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, οι εντεινόμενες αμερικανικές (και σπανιότερα αφγανικές) αεροπορικές επιδρομές είναι υπεύθυνες για την πλειονότητα των άμαχων θυμάτων του πολέμου στο Αφγανιστάν. Παράλληλα, το Ισλαμικό Κράτος ενισχύει την παρουσία του στη χώρα με επιθέσεις αυτοκτονίας ακόμα και στην πρωτεύουσα Καμπούλ.
Ο Ναζτιμπουλάχ έχασε το αριστερό του πόδι σε επίθεση αυτοκτονίας.
«Δεν μπορούσαμε να βγούμε από τα σπίτια μας», λέει ο Τζούμα Χαν, ένας ψιλόλιγνος άνδρας με άσπρη γενειάδα και πράο βλέμμα από το Μαζάρ-ι-Σαρίφ στα βόρεια της χώρας, όπου πλέον εξελίσσονται εδώ και πολύ καιρό σφοδρές μάχες μεταξύ του αφγανικού στρατού και των Ταλιμπάν. Μιλάει χαμηλόφωνα κρατώντας συνέχεια ένα μουσουλμανικό κομπολόι. «Υπήρχαν παντού νεκρά σώματα κι από τις δύο πλευρές, αλλά κανένας δεν τα άγγιζε για μέρες. Αφήσαμε τα πάντα πίσω, κουβέρτες, ρούχα. Απλά πήρα τα παιδιά μου από τα χέρια τους και φύγαμε από το σπίτι». Κοντά του κάθεται αμίλητος ένας νεαρότερος άνδρας γύρω στα 35. Οι άκρες των δαχτύλων στα χέρια του λείπουν. Τα σημάδια από τη φωτιά που ξέσπασε μετά μια αμερικανική αεροπορική επιδρομή στο χωριό του στο Σανγκίν της επαρχίας Χελμάντ στο νότιο Αφγανιστάν, προπύργιο των Ταλιμπάν, είναι αποτυπωμένα στο μισοκαμμένο του πρόσωπο. Είναι ο μόνος που επιβίωσε από την οικογένειά του.
Οι δύο άνδρες, για να γλιτώσουν τον πόλεμο, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και βρήκαν καταφύγιο σε ένα καταυλισμό εκτοπισμένων έξω από την Καμπούλ. Οταν δημιουργήθηκε πριν από 15 χρόνια, εδώ ζούσαν 80 οικογένειες. Σήμερα ζουν 860. Χωρίς νερό και με ελάχιστο ρεύμα. Η ζωή στον καταυλισμό Μπαγκραμί είναι σχεδόν ένα με το χώμα που ενώνεται από τη γη μέχρι τις σκεπές από τις καλύβες του που όλο και πυκνώνουν. Οι περισσότεροι άνδρες είναι άνεργοι, όπως και μεγάλο ποσοστό (πάνω από 40% επίσημα) του αφγανικού πληθυσμού. Η μόνη βοήθεια που φτάνει εδώ είναι από μια παγκόσμια ανθρωπιστική οργάνωση – λιγότερα από 100 ευρώ τον χρόνο για φαγητό στις εκτοπισμένες οικογένειες του Μπαγκραμί, τα οποία, καθώς η διεθνής βοήθεια για το Αφγανιστάν από παντού λιγοστεύει μέρα με τη μέρα, είναι ζήτημα χρόνου να χαθούν κι αυτά. «Εδώ είμαστε ασφαλείς. Η ζωή είναι καλύτερη». λέει παρ’ όλα αυτά ο Γουαλί Χαν, ο συνιδρυτής του καταυλισμού καθισμένος σταυροπόδι στο κόκκινο χαλί πίνοντας τσάι.
Η ζωή για τα παιδιά αλλά και για τους μεγαλύτερους που μένουν σε καταυλισμούς του Αφγανιστάν δεν είναι εύκολη.
Παρά τα 15 χρόνια που ζει εδώ, στο μυαλό του λέει πάντα βρίσκεται η σκέψη πως θα ήθελε να ήταν στο σπίτι του, στον αφγανικό νότο, στο χωριό του και στα χωράφια του. Η σκέψη αυτή περνάει καθημερινά μέσα από αυτό που ζητάνε εναγωνίως οι Αφγανοί, πολλοί θεωρώντας πως οι ξένες δυνάμεις δεν έχουν πλέον να προσφέρουν κάτι στο Αφγανιστάν και δεν είναι πια μέρος της λύσης. «Εχω την ελπίδα πως θα υπάρξει ειρήνη», λέει. «Οι Ταλιμπάν και η αφγανική κυβέρνηση θα μπορέσουν να βρουν μια λύση μαζί».
Η λύση αυτή προς το παρόν φαίνεται να είναι μακριά.
Στις κλινικές όπου βρίσκει καταφύγιο η φρίκη
Στην ορθοπεδική κλινική του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στην Καμπούλ, η οποία δημιουργήθηκε πριν από 30 χρόνια για θύματα πολέμου και είναι η μεγαλύτερη από τις οκτώ που έχει στη χώρα, ο Αλμπέρτο Κάιρο, ο Ιταλός γιατρός στον οποίο πρόσφατα δόθηκε η αφγανική υπηκοότητα για τις πολυετείς υπηρεσίες του, τρέχει από δωμάτιο σε δωμάτιο. «Busy, busy, busy», λέει καθώς φεύγει και κλείνει μια πόρτα πίσω του. Εδώ, χιλιάδες Αφγανοί όλων των ηλικιών με αναπηρίες ξαναβρίσκουν λίγη από τη ζωή που τους κλέβει ο πόλεμος εδώ και 40 χρόνια μετά την εισβολή της Σοβιετικής Ενωσης και στέκονται ξανά κυριολεκτικά στα πόδια τους. Θύματα από νάρκες, βομβιστικές επιθέσεις, σφαίρες, ασθενείς με πολιομυελίτιδα και χιλιάδες παιδιά με εγκεφαλική παράλυση, η οποία είναι «εξαπλωμένη» σε όλη τη χώρα κυρίως λόγω συχνών επιπλοκών κατά τη διάρκεια των τοκετών στο Αφγανιστάν.
Στα εργαστήρια της κλινικής, όπου κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου τα χιλιάδες τεχνητά μέλη που χρησιμοποιούνται για τους ανάπηρους μέχρι τα αναπηρικά καροτσάκια και τα ορθοπεδικά παπούτσια για τα παιδιά, όλοι και όλα δουλεύουν ασταμάτητα. Οι δύο αίθουσες όπου οι Αφγανοί εκπαιδεύονται για να χρησιμοποιούν τα καινούργια τους τεχνητά μέλη είναι γεμάτες. Οι άνδρες βρίσκονται χωριστά από τις γυναίκες, όπως γίνεται σχεδόν παντού στο Αφγανιστάν. Ανάμεσα στους άνδρες ξεχωρίζει μια παιδική φιγούρα. Ο Ναμπιμπουλάχ κρατάει δειλά με το δεξί του χέρι την παιδική μπάρα και κάνει τα πρώτα του βήματα με το αριστερό, τεχνητό του μέλος υπό το βλέμμα του θείου του. Εχασε το αριστερό του πόδι και χέρι σε επίθεση αυτοκτονίας σε ένα τζαμί στην Καμπούλ πέρυσι. Μαζί έχασε τον πατέρα του και την αδερφή του.
Ο δρ Αλμπέρτο Κάιρο με τη γάτα του, Ρίτα.
Στο προαύλιο της κλινικής, ένα έφηβο αγόρι καθηλωμένο σε ένα κρεβάτι μορφάζει από τον πόνο. Δεν μιλάει. Ενας συγγενής φέρνει έναν κόκκινο κουβά και τον βάζει κάτω από το στόμα του. Ηρθε πρόσφατα στην κλινική όταν μια σφαίρα καρφώθηκε στη σπονδυλική του στήλη στην επαρχία Χελμάντ, όπου μαίνονται οι μάχες με τους Ταλιμπάν. «Ουσιαστικά, έρχονται εδώ σερνόμενοι και ύστερα από λίγους μήνες, σιγά σιγά στέκονται, έχουν κάποια ελπίδα. Κάνουμε κάποια διαφορά εδώ στις ζωές του κόσμου», λέει ο δρ Αλμπέρτο Κάιρο, ο οποίος έχει ζήσει το Αφγανιστάν στις χειρότερες μέρες του κατά τη διάρκεια του εμφυλίου τη δεκαετία του ’90 και δεν το εγκατέλειψε ποτέ. «Οι επιθέσεις αυτοκτονίας κάνουν μεγάλη διαφορά. Μπορεί να συμβούν οπουδήποτε και ανά πάσα στιγμή. Αυτό δεν είναι πόλεμος πια. Είναι μια τρέλα», συμπληρώνει.
Οι απρόβλεπτοι Ταλιμπάν και ο μονόδρομος του ξεριζωμού
Το Αφγανιστάν είναι μια χώρα αντιθέσεων. Τα τελευταία 18 χρόνια έχουν δημιουργηθεί πολλά καινούργια σχολεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία. Οι γυναίκες, σε μια από τις πιο ανδροκρατούμενες και συντηρητικές κοινωνίες του κόσμου έχουν πιο ενεργό ρόλο. Το κέντρο της Καμπούλ στη Σαρ-ε-Νάου θα μπορούσε να είναι μια μικρή Times Square του Αφγανιστάν, με καινούργια εστιατόρια, μαγαζιά που μπορεί κανείς να βρει από καλλυντικά από το Ντουμπάι μέχρι αστραφτερές τουαλέτες από την Ινδία και πολυτελή σούπερ μάρκετ όπου ξένοι με αλεξίσφαιρα γιλέκα (οι ελάχιστοι που βγαίνουν από τα σπίτια τους) ψωνίζουν ανάμεσα σε πλούσιους Αφγανούς πελάτες κατεψυγμένους σολομούς υπό την προστασία Αφγανών φρουρών με καλάσνικοφ στις εισόδους και εξόδους. Ωστόσο, παρά τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που έχουν δοθεί από τη διεθνή κοινότητα για την ανοικοδόμησή του, το Αφγανιστάν παραμένει μόα από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου με την πλειονότητα των κατοίκων του απλά να επιβιώνουν (το ποσοστό φτώχειας σύμφωνα με το Afghanistan Living Conditions Survey ανέβηκε στο 55% το 2016-17 από 38% το 2011-12 κυρίως λόγω της συνεχώς επιδεινούμενης κατάστασης στην ασφάλεια και της επιβραδυνόμενης οικονομίας). Το Αφγανιστάν επίσης παραμένει υπερβολικά εξαρτώμενο από τη διεθνή κοινότητα σε όλα τα επίπεδα και η διαφθορά το ποτίζει μέχρι το μεδούλι.
Σήμερα, η χώρα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής. Πολλοί που τη γνωρίζουν καλά λένε πίσω από τις κλειστές πόρτες της Καμπούλ πως το μομέντουμ που υπήρχε κάποτε για να σταθεροποιηθεί έχει χαθεί. Οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ των Ταλιμπάν και της Αμερικής αναμένεται να ξαναρχίσουν, καθώς ο πρόεδρος Τραμπ επιθυμεί διακαώς την αποχώρηση των Αμερικανών στρατιωτών πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2020. Η Αμερική βρίσκεται στο Αφγανιστάν μέσω της αποστολής του ΝΑΤΟ, Resolute Support, στην οποία συμμετέχουν περίπου 17.000 στρατιώτες από 39 χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, και οι οποίοι εκπαιδεύουν και υποστηρίζουν τον αφγανικό στρατό. Το κρίσιμο ερώτημα που γεννάται είναι εάν το Αφγανιστάν και η όποια νέα κυβέρνηση αναδειχθεί μετά τις πρόσφατες εκλογές του Σεπτεμβρίου μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους μετά την αποχώρηση των ξένων δυνάμεων ή αν θα υπάρξει μια επανάληψη του χάους που ακολούθησε μετά την αποχώρηση της Σοβιετικής Ενωσης το 1989. Ακόμα περισσότερο, το ερώτημα που γεννάται είναι εάν οι Ταλιμπάν μετά την επίτευξη κάποιας ειρηνευτικής συμφωνίας επιστρέψουν στα πολιτικά δρώμενα της χώρας (το οποίο θεωρείται από τους περισσότερους βέβαιο) και θέσουν σε κίνδυνο την όποια πρόοδο έχει επιτευχθεί τα τελευταία 18 χρόνια, ειδικά όσον αφορά τα δικαιώματα των γυναικών.
«Ηταν πολύ φοβισμένος»
Ο Ναουάζ δεν θα είναι στο Αφγανιστάν για να ζήσει οτιδήποτε από όλα αυτά, αν και όποτε συμβούν. Η οικογένειά του τον έστειλε στην Τουρκία πριν από μερικές εβδομάδες για να περάσει στην Ελλάδα και μετά να προσπαθήσει να φτάσει στη Γερμανία όπου βρίσκεται ένας άλλος αδελφός του. Ο Φαχίμ, ο μεγάλος αδελφός της οικογένειας κάθεται σχεδόν σιωπηλός σε μια καρέκλα στο μικρό και άδειο ταχυφαγείο που άνοιξε στο κέντρο της Καμπούλ. Ο Ναουάζ είχε επικοινωνήσει μαζί του και του είπε πως οι Τούρκοι συνέλαβαν την οικογένεια των Αφγανών μαζί με την οποία προσπάθησε να περάσει τα σύνορα στον Εβρο και τους έβαλαν στη φυλακή. Εκείνος κατάφερε να ξεφύγει και κρύφτηκε κάτω από ένα δένδρο. Μετά ο Φαχίμ είπε μέσα σε τρεις λέξεις ολόκληρη την επώδυνη ιστορία που συνεχίζεται για τους Αφγανούς εδώ και 40 χρόνια. «Ηταν πολύ φοβισμένος», είπε.
* Κάποια ονόματα στο κείμενο έχουν αλλάξει για λόγους προστασίας.
