Το άνοιγμα της Ελλάδας στη διεθνή αγορά της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι απαραίτητο. Ωστόσο, η Ελλάδα έχει αργήσει. Η αγορά είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστική, και οι αρμόδιοι του υπουργείου Παιδείας και των ελληνικών πανεπιστημίων έχουν να «παλέψουν» όχι μόνο με τα ξένα ΑΕΙ, αλλά και με την ελληνική γραφειοκρατία. Ιδού:
Ο ξένος φοιτητής που θέλει να σπουδάσει σε ελληνικό ΑΕΙ χρειάζεται αριθμό φορολογικού μητρώου (ΑΦΜ) για να νοικιάσει σπίτι. Το ίδιο και για να αποκτήσει κινητό τηλέφωνο. Ακόμη κι αν βγάλει άκρη με τις διαδικασίες και τα δικαιολογητικά, στις εφορίες ελάχιστοι μιλούν αγγλικά, ενώ τα σχετικά έντυπα είναι μόνο στα ελληνικά! Και δεν είναι η μόνη γραφειοκρατική… μανούρα που βάζει τροχοπέδη στην προσέλκυση ξένων φοιτητών για σπουδές στην Ελλάδα. Η έκδοση βίζας, η αναγνώριση των τίτλων σπουδών, η χορήγηση πάσο και πρόσβασης στις ίδιες υπηρεσίες που έχουν οι Ελληνες φοιτητές αποτελούν ζητήματα για τα οποία «εμπλέκονται» νόμοι και ελληνικές δημόσιες υπηρεσίες, με αποτέλεσμα την –γνωστή για τους Ελληνες πολίτες– ταλαιπωρία.
Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το υπουργείο Παιδείας έχει καταρτίσει λίστα με τα βήματα που πρέπει να κάνει ένας ξένος για να ζήσει και να σπουδάσει στην Ελλάδα με στόχο να απλοποιήσει τις διαδικασίες. Αλλωστε, όπως τόνισε στην «Κ» η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως, η προσέλκυση ξένων φοιτητών και η εξωστρέφεια των ελληνικών ΑΕΙ αποτελεί εθνικό στόχο. Με βάση τα στοιχεία της UNESCO, στην Ελλάδα σπουδάζουν περίπου 2.500 πολίτες χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης. Συνολικά, οι φοιτητές από άλλη χώρα είναι περίπου 17.000, αλλά μεταξύ αυτών οι τρεις στους τέσσερις (12.259) είναι από την Κύπρο.
Ειδικότερα, στην προσπάθεια προσέλκυσης ξένων φοιτητών ένα βασικό ζήτημα που πρέπει να λυθεί είναι η απλούστευση της απόκτησης ΑΦΜ από τους ενδιαφερομένους. Ενδεικτικά:
• Ενοικίαση κατοικίας: Για τη σύναψη συμβολαίου ενοικίασης, ο ιδιοκτήτης πρέπει να δηλώσει τον ΑΦΜ του ενοικιαστή στη φορολογική του δήλωση. Η μόνη εξαίρεση που αναφέρεται στη νομοθεσία και στις σχετικές εγκυκλίους είναι η περίπτωση που «αφορά μόνο βραχυχρόνιες μισθώσεις παραθεριστικών κατοικιών σε αλλοδαπούς μισθωτές, οι οποίοι δεν έχουν υποχρέωση ΑΦΜ (τουριστικές μισθώσεις και για περίοδο μέχρι τρεις μήνες εντός του ίδιου έτους) καθώς και μισθώσεις σε αλλοδαπούς φοιτητές που διαμένουν στην Ελλάδα στο πλαίσιο των ανταλλαγών με το πρόγραμμα ERASMUS για χρονικό διάστημα μέχρι έξι μήνες. Στην περίπτωση αυτή καταχωρίζεται ο αριθμός διαβατηρίου, η διεύθυνση μόνιμης κατοικίας και η χώρα προέλευσης». Ωστόσο η εξαίρεση αυτή δεν καλύπτει ούτε καν τη συνηθέστερη περίπτωση των φοιτητών που σπουδάζουν στην Ελλάδα για ένα ακαδημαϊκό έτος.
• Εκδοση τραπεζικού λογαριασμού σε ελληνική τράπεζα: Προϋποθέτει την προσκόμιση όλων των εγγράφων που αφορούν και τους Ελληνες πελάτες της τράπεζας, μεταξύ των οποίων αποδεικτικό ύπαρξης ΑΦΜ και συμβολαίου με ελληνική εταιρεία τηλεφωνίας. Μάλιστα, για την έκδοση λογαριασμού κάποιες τράπεζες θέλουν ΑΦΜ της ξένης χώρας, και όλες τις βεβαιώσεις μεταφρασμένες (π.χ. αν δεν υποβάλουν δήλωση ή αν ζουν με τους γονείς τους ή αν δεν έχουν υποχρέωση να έχουν ΑΦΜ ή να υποβάλουν δήλωση, ή ότι στη χώρα τους δεν έχουν ΑΦΜ και τι σύστημα αντίστοιχο έχουν κ.λπ.).
• Απόκτηση τηλεφωνικής σύνδεσης κινητής τηλεφωνίας: Καθώς οι φοιτητές δεν έχουν ΑΦΜ, συχνά ένας υπάλληλος του πανεπιστημίου στο οποίο στοχεύουν να φοιτήσουν δηλώνει στοιχεία του και το ΑΦΜ του για να τους χορηγηθεί η σύνδεση-αριθμός.
Ουσιαστικά η έκδοση ΑΦΜ μπορεί να γίνει μέσω της ΔΟΥ κατοίκων εξωτερικού. Είναι αρκετά χρονοβόρα διαδικασία και απαιτεί την ύπαρξη ενός «εγγυητή» Ελληνα ή αλλοδαπού με άδεια παραμονής, ο οποίος θα υπογράψει ότι γνωρίζει τον φοιτητή και τη διεύθυνση διαμονής του. Είναι μάλλον δύσκολο να γνωρίζουν ένα τέτοιο άτομο οι φοιτητές. Επιπλέον τίθενται και άλλα ερωτήματα. Για παράδειγμα, εάν θα πρέπει να υποβάλει φορολογική δήλωση ο φοιτητής, αν θα πρέπει να καταργήσει τον ΑΦΜ μετά το πέρας των σπουδών του κ.λπ. Η πρόταση που έχει υπό εξέταση το υπουργείο για το θέμα είναι ο ΑΦΜ να εκδίδεται με μόνη τη βεβαίωση της εγγραφής των ξένων φοιτητών στο πανεπιστήμιο, όπως ισχύει στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Για τις συναλλαγές των ξένων φοιτητών με τις τράπεζες, η πρόταση είναι να αναγνωριστεί η οντότητα των διεθνών φοιτητών και να προσαρμοστεί σε αυτή η σχετική πρακτική.
Παράλληλα, η λίστα των προς επίλυση ζητημάτων που έχει το υπουργείο περιλαμβάνει θέματα που σχετίζονται με την ακαδημαϊκή ταυτότητα (δηλαδή, το γνωστό πάσο που έχουν όλοι οι φοιτητές) των ξένων φοιτητών. Ενδεικτικά:
1. Η πλατφόρμα του υπουργείου Παιδείας academicid.minedu.gov.gr η οποία πρέπει να χρησιμοποιηθεί γα την έκδοση πάσο είναι εξ ολοκλήρου στην ελληνική γλώσσα. Είναι λοιπόν αδύνατον να χρησιμοποιηθεί από φοιτητές που δεν γνωρίζουν καλά ελληνικά χωρίς τη βοήθεια άλλου ατόμου.
2. Πριν από την παραλαβή του πάσο, οι Ελληνες φοιτητές δικαιούνται μειωμένο εισιτήριο στα μέσα μεταφοράς με την επίδειξη της βεβαίωσης εγγραφής σε ΑΕΙ. Το ίδιο δικαίωμα δεν αναγνωρίζεται στους αλλοδαπούς φοιτητές γενικά, αν και η σχετική εγκύκλιος του ΟΑΣΑ δεν κάνει ειδική μνεία. Αρα, όταν φτάνουν στον ΟΑΣΑ οι ξένοι φοιτητές συναντούν υπαλλήλους που δηλώνουν άγνοια για το δικαίωμα περί μειωμένου εισιτηρίου.
3. Από 1ης Νοεμβρίου 2019 καταργήθηκε η δωρεάν πρόσβαση και όλοι οι 6 – 25 ετών υπήκοοι χωρών εκτός Ε.Ε. οφείλουν να πληρώνουν μειωμένο εισιτήριο για την είσοδό τους σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους ανεξαρτήτως ιδιότητας (αν δηλαδή είναι φοιτητές ή όχι). Αυτό βέβαια δημιούργησε προβλήματα σε διμερείς συμφωνίες που είχαν συναφθεί μεταξύ ελληνικών και κινεζικών ιδρυμάτων, όπου προβλέπονταν εκπαιδευτικές επισκέψεις σε μνημεία ως αναπόσπαστο μέρος του προγράμματος σπουδών. Το ζήτημα γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο, όταν χρειάζεται σε κάποια επίσκεψη να συμμετέχουν φοιτητές εντός και εκτός Ε.Ε.
Μιλώντας στην «Κ» η Ελένη Καραμαλέγκου, καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Αθηνών και επιστημονική υπεύθυνη του πρώτου αγγλόφωνου προπτυχιακού προγράμματος στην Ελλάδα, που θα λειτουργήσει από τον Οκτώβριο, δήλωσε πως «η υπουργός Παιδείας Νίκη Κεραμέως έχει από την πρώτη στιγμή εκδηλώσει το ενδιαφέρον της όχι μόνο για την προώθηση του προγράμματος στις διάφορες χώρες αλλά και για την όσο το δυνατόν ταχύτερη και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση των θεμάτων που σχετίζονται με τις συνθήκες διαβίωσης των ξένων που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμα. Αλλωστε είναι γνωστό ότι παρόμοια προβλήματα υπάρχουν στις περισσότερες χώρες που υποδέχονται ξένους φοιτητές. Το πανεπιστήμιο και το υπουργείο σε συνεργασία με άλλους αρμόδιους φορείς φροντίζουν να εξασφαλίσουν τις άριστες προϋποθέσεις πολύ πριν από την άφιξη των φοιτητών στην Αθήνα».
Καθυστερήσεις στην αναγνώριση τίτλων
Σημαντικές καθυστερήσεις υπάρχουν και στον αρμόδιο ΔΟΑΤΑΠ (Διεπιστημονικός Οργανισμός Αναγνώρισης Τίτλων Ακαδημαϊκών και Πληροφόρησης). Ενδεικτικά, χρονοβόρα είναι η εξέταση των απολυτηρίων που προέρχονται από τρίτες χώρες (π.χ. ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία) και οι ισοτιμίες των βαθμολογιών με τις αντίστοιχες του ελληνικού απολυτηρίου. Την ίδια στιγμή, ο ΔΟΑΤΑΠ καθυστερεί ακόμη και την αναγνώριση προπτυχιακών τίτλων φοιτητών που έρχονται στην Ελλάδα για μεταπτυχιακές σπουδές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Ρουθ Λιν Γιανγκ που ήλθε από τις ΗΠΑ στην Ελλάδα για να σπουδάσει στο αγγλόφωνο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Παν. Αθηνών «Southeast European Studies European Studies: Politics, History and Economics», ένα εκ των πρώτων στο Ιδρυμα, καθώς ιδρύθηκε το 1999. Επειτα από δέκα μήνες σπουδών, με μία επιστολή της προς τους Ελληνες αρμοδίους η Ρουθ στιγμάτισε την ελληνική γραφειοκρατία αφού ο ΔΟΑΤΑΠ δεν είχε ακόμη αναγνωρίσει το αμερικανικό πτυχίο της. Το υπ. Παιδείας μελετά ένα νέο νόμο για να απλουστεύσει τις διαδικασίες ακαδημαϊκής αναγνώρισης των ξένων τίτλων σπουδών από την Ελλάδα.
Η δύσκολη εξίσωση διεθνοποίησης των ελληνικών ΑΕΙ
H Ελλάδα έχει μείνει πίσω στη διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσής της, παρότι διεθνώς το πρώτο μεγάλο άνοιγμα των πανεπιστημίων σε φοιτητές τρίτων χωρών ξεκίνησε από τις μεγάλες οικονομικά χώρες στις αρχές της δεκαετίας του ’70.
Με βάση τα πλέον πρόσφατα (του 2017) στοιχεία της UNESCO, στην Ελλάδα σπουδάζουν περίπου 2.500 πολίτες χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης. Συνολικά ο αριθμός των ξένων φοιτητών στην Ελλάδα (από χώρες της Ε.Ε. και εκτός αυτής) προσεγγίζει τις 17.000. Ο αριθμός από τις δέκα πρώτες χώρες με τους περισσότερους ξένους φοιτητές είναι 16.787, ωστόσο μεταξύ αυτών οι 12.259 είναι από την Κύπρο, ενώ δέκατη είναι Αίγυπτος (με 158 φοιτητές).
Ενδεικτικό των δυσκολιών είναι ότι το 2019 τα στελέχη του Πανεπιστημίου Αθηνών έχασαν τη δυνατότητα να προωθήσουν το πρώτο αγγλόφωνο προπτυχιακό πρόγραμμα στην Ελλάδα με δίδακτρα για φοιτητές χωρών εκτός Ε.Ε., αφού αυτό έλαβε την ύστατη ώρα υπουργική υπογραφή, λίγο πριν από την έναρξη των μεγάλων διεθνώς εκθέσεων.
Ωστόσο, όπως ανέφερε στην «Κ» ο κ. Βαγγέλης Τσιλιγκίρης, διδάσκων στη σχολή διοίκησης επιχειρήσεων του Nottingham Trent University, «σε σύγκριση με άλλες χώρες που έχουν περίπου το ίδιο μέγεθος ανώτατης εκπαίδευσης (σε σύνολο φοιτητών), η Ελλάδα υπολείπεται σε ξένους φοιτητές ως ποσοστό επί του συνόλου.
Ενδεικτικά, η Ελλάδα έχει 3,4% ποσοστό ξένων φοιτητών, ενώ η Ρουμανία έχει 4,8%, το Βέλγιο έχει 8,7%, και η Ολλανδία 11%. Επίσης, η Ελλάδα υπολείπεται σημαντικά και του μέσου όρου διεθνών φοιτητών των ευρωπαϊκών χωρών του ΟΟΣΑ που είναι 8,8%. Προφανώς, η διαφορά είναι ακόμα μεγαλύτερη εάν λάβουμε υπόψη ότι το ποσοστό 3,4% περιλαμβάνει και τους Κύπριους φοιτητές».
Η προσέλκυση ξένων φοιτητών απαιτεί ένα μεγάλο μηχανισμό από έμπειρους διοικητικούς υπαλλήλους των ΑΕΙ οι οποίοι θα έχουν επαφές με τις πρεσβείες της Ελλάδας στο εξωτερικό και με εκείνες των ξένων χωρών στην Ελλάδα, με ξένα πανεπιστήμια, με εξειδικευμένα γραφεία ατζέντηδων για την προσέλκυση ξένων φοιτητών, και κυρίως γρήγορες και ευέλικτες διαδικασίες. Ενδεικτικό είναι πως τα στελέχη του Πανεπιστημίου Αθηνών έχασαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν εντός του 2019 σε διεθνείς εκθέσεις εκπαίδευσης, οι οποίες διοργανώνονται συνήθως στα τέλη ή στις αρχές κάθε ακαδημαϊκού έτους (Ιούνιο ή Σεπτέμβριο) για να προωθήσουν το πρώτο αγγλόφωνο προπτυχιακό πρόγραμμα στην Ελλάδα με δίδακτρα για φοιτητές χωρών εκτός Ε.Ε.· θα λειτουργήσει από τον Οκτώβριο του 2020 στη Φιλοσοφική του Παν. Αθηνών. Και αυτό διότι το πρόγραμμα έλαβε την υπουργική υπογραφή τον περασμένο Αύγουστο, λίγο πριν από την έναρξη του τρέχοντος ακαδημαϊκού έτους και των μεγάλων διεθνώς εκθέσεων.
Ηδη, πάντως, στο πρόγραμμα υπάρχουν αιτήσεις από Κίνα, Ινδία, Ελ Σαλβαδόρ Αργεντινή, ακόμη και από Βρετανία ενόψει του Brexit. Βέβαια, σύμφωνα με στελέχη του ΕΚΠΑ που μίλησαν στην «Κ» για το θέμα απαιτείται διοικητικοί υπάλληλοι να βρίσκονται «πάνω από τον υποψήφιο φοιτητή», μόλις εκείνος αφήσει ένα διαδικτυακό «αποτύπωμά» του (π.χ. μέιλ) στην ιστοσελίδα ενός ΑΕΙ. Εκτοτε οι ενημερώσεις του από το ΑΕΙ θα είναι συνεχείς.
Κρίσιμος παράγοντας είναι και η απόκτηση βίζας από τους φοιτητές χωρών για τις οποίες απαιτείται. Η διαδικασία είναι πολύπλοκη, συχνά δεν είναι τόσο σαφές τι χρειάζεται, ενώ στην πορεία εμφανίζονται και κενά νόμου. Αυτό συνέβη στην περίπτωση Κινέζας φοιτήτριας στην Ελλάδα που τις έκλεψαν την τσάντα με τη βίζα και για να αποκτήσει νέα της ζητήθηκε να επιστρέψει στη χώρα της και να υποβάλει σχετική αίτηση! Οσο για την άδεια παραμονής απαιτεί μέχρι να εκδοθεί ένα εξάμηνο και δύσκολες διαδικασίες για έναν ξένο (π.χ. το διαβατήριο να είναι φωτοτυπημένο και επικυρωμένο από δικηγόρο, τα ασφαλιστήρια συμβόλαια μεταφρασμένα και επικυρωμένα επίσης, οπότε επιπλέον έξοδα, ταλαιπωρία κ.λπ.).
Από την άλλη και τα ίδια τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν γραφειοκρατικά προβλήματα. Ενδεικτικά, παρά τη βοήθεια και την προθυμία υπευθύνων και προσωπικού του ΕΛΚΕ κάποιες διαδικασίες είναι χρονοβόρες και μη συμβατές με τέτοια προγράμματα που απαιτούν πρωτοβουλίες και ταχύτητα. Για παράδειγμα: πρόσληψη προσωπικού για γραμματειακή υποστήριξη (η διαδικασία απαιτεί χρόνο και έχει περιορισμούς) και ολοκλήρωση της διαδικασίας για διαφήμιση π.χ. στο Facebook (ΕΛΚΕ, τράπεζα, πιστωτική κάρτα στο όνομα του επιστημονικού υπεύθυνου).
Βέβαια, όπως ανέφερε στην «Κ» ο κ. Τσιλιγκίρης, τα ελληνικά πανεπιστήμια με δεδομένα την ισχυρή ερευνητική δραστηριότητα και τις διεθνείς συνεργασίες και εμπειρίες που διαθέτουν έχουν την ποιότητα για να ξεκινήσουν τη διαδικασία διεθνοποίησης.
Αμεση προτεραιότητα
Από την άλλη, όπως λέει ο κ. Τσιλιγκίρης, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν πλέον ξεκινήσει μια, δεύτερη, φάση διεθνοποίησης των πανεπιστημίων τους που προσπαθεί να συνδράμει στη βιώσιμη ανάπτυξη και στη διαμόρφωση ενός νέου οικονομικού μοντέλου. «Η διεθνοποίηση των ελληνικών ΑΕΙ πρέπει να αποτελέσει άμεση προτεραιότητα για την ακαδημαϊκή κοινότητα, τις διοικήσεις των ΑΕΙ, αλλά και το υπουργείο Παιδείας. Η ανάγκη για διεθνοποίηση δεν αναφέρεται πλέον στην προσέλκυση φοιτητών και στην οριακή αύξηση του ΑΕΠ. Αντί αυτού, πρόκειται για αναπόσπαστο κομμάτι του νέου οικονομικού μοντέλου που βασίζεται στην αειφόρο ανάπτυξη και αυτή τη στιγμή διαμορφώνεται με τη συμμετοχή των πανεπιστημίων».
