Είσοδος ημερήσιων επισκεπτών στην Οία με εισιτήριο τις περιόδους αιχμής. Αποβίβαση των επισκεπτών της κρουαζιέρας στη Σαντορίνη σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές της ημέρας. Αυστηρός περιορισμός της Αirbnb σε χρονική διάρκεια, με διαφορετικές ρυθμίσεις για τις πολλαπλές ιδιοκτησίες και παράλληλη αντιμετώπιση της οξείας έλλειψης κατοικίας. Αναθεώρηση του πολεοδομικού σχεδιασμού για την ενίσχυση της προστασίας του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, εφαρμογή ενός σύγχρονου σχεδίου διαχείρισης απορριμμάτων, που θα περιλαμβάνει ακόμη και την απαγόρευση συγκεκριμένων πλαστικών μιας χρήσης.
Αυτές είναι ορισμένες από τις πιο εντυπωσιακές προτάσεις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) για την «επαναφορά» της Σαντορίνης σε ένα βιώσιμο τουριστικό μοντέλο. Το κείμενο των προτάσεων, που καταρτίστηκε τους προηγούμενους μήνες με τη βοήθεια ειδικών (που προσελήφθησαν με κοινοτική χρηματοδότηση) και φορέων από το νησί, βρίσκεται πλέον υπό επεξεργασία από την κυβέρνηση. Ηδη πραγματοποιήθηκε η πρώτη σύσκεψη, με τη συμμετοχή μελών του υπουργικού συμβουλίου, ενώ ο στόχος είναι να παρουσιαστεί μέχρι το καλοκαίρι το πρώτο συνεκτικό πλαίσιο μέτρων από τον ίδιο τον πρωθυπουργό.
Στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία, η Σαντορίνη είναι ο μόνος ελληνικός προορισμός που αναφέρεται ως παράδειγμα «υπερτουρισμού», μαζί με πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Βενετία, το Αμστερνταμ. Η εκρηκτική αύξηση του τουρισμού στο νησί τα τελευταία χρόνια έχει προκαλέσει προβλήματα μέχρι πρότινος άγνωστα στην Ελλάδα, όπως η δραματική έλλειψη κατοικίας για τους δημόσιους υπαλλήλους και γενικά τους εργαζομένους στο νησί και η δημιουργία μιας ασφυκτικής (και ενίοτε επικίνδυνης, αλλά σίγουρα όχι ελκυστικής) κατάστασης σε σημεία όπως η Οία και τα Φηρά από το πλήθος των επισκεπτών. Πολλοί επιστήμονες καθώς και κάτοικοι του νησιού αισθάνονται ότι η Σαντορίνη μετατρέπεται ταχέως σε ένα «theme park», σε ένα «φόντο» για φωτογραφίες στο Ιnstagram, με θύμα τους κατοίκους, αλλά και όσους έχουν διαθέσει ένα σημαντικό ποσό για να την απολαύσουν για μερικές ημέρες σε κάποια από τις πολλές υψηλού επιπέδου τουριστικές μονάδες της.
Οπως αποκαλύπτει η «Κ», η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης εντόπισε έξι στρατηγικές προτεραιότητες για την αντιμετώπιση της κατάστασης, προτείνοντας συγκεκριμένα μέτρα «ταχείας επιτυχίας» (quick wins). Μεταξύ άλλων:
Βελτίωση της ποιότητας ζωής και της ταξιδιωτικής εμπειρίας
• Είσοδος με εισιτήριο (το οποίο θα πωλείται ηλεκτρονικά) για τους επισκέπτες στην Οία κατά τις περιόδους αιχμής. Δημιουργία υποδομής ώστε να μην είναι εφικτή η προσέγγιση σε οχήματα χωρίς άδεια. Αναθεώρηση του τρόπου ανεφοδιασμού των επιχειρήσεων.
• Επέκταση των πεζοδρόμων και των περιοχών όπου απαγορεύεται η στάθμευση στα Φηρά και στην Οία.
• Προώθηση άλλων περιοχών (πλην Οίας) με εντυπωσιακό ηλιοβασίλεμα.
• Περιορισμός του χρονικού εύρους και της περιόδου των μισθώσεων σε κατοικημένες περιοχές (τύπου Αirbnb), π.χ. 60-120 ημέρες. Εξασφάλιση ισορροπίας ανάμεσα στους περιορισμούς που θα εφαρμοστούν σε μεμονωμένες ιδιοκτησίες με εκείνες για εταιρείες με πολλαπλές προς ενοικίαση ιδιοκτησίες.
• Εξασφάλιση προσιτής οικονομικά στέγης για τους κατοίκους.
• Διαχείριση των επισκεπτών της κρουαζιέρας σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας (time slots) ώστε να αποφεύγεται ο συνωστισμός.
• Βελτίωση της δημόσιας συγκοινωνίας, αναθεώρηση του δικτύου των στάσεων.
• Διοργάνωση περισσότερων εκδηλώσεων στις περιοχές με τη μικρότερη επισκεψιμότητα.
• Βελτίωση της σήμανσης στο νησί, απομάκρυνση της «ρύπανσης» από παράνομες ή περιττές πινακίδες.
• Δημιουργία δικτύου πεζοπορικών/περιπατητικών διαδρομών (Santorini trails) με ψηφιακά διαθέσιμους οδηγούς.
• Ανάπτυξη αγροτουριστικών εμπειριών για τους επισκέπτες με σύνδεση με τοπικούς παραγωγούς και εστιατόρια.
Προστασία φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος
• Αναθεώρηση του πολεοδομικού σχεδιασμού και των οικοδομικών κανονισμών. Ανάπτυξη κανονισμών/κατευθύνσεων για τις νέες κατασκευές.
• Εφαρμογή ειδικών κανονισμών για τις μοναδικές ή σημαντικές περιοχές από άποψη φυσικού ή δομημένου περιβάλλοντος.
• Βελτίωση της διαχείρισης των απορριμμάτων. Αντιμετώπιση του προβλήματος της χωματερής, ανάπτυξη δικτύου ανακύκλωσης. Τακτικός καθαρισμός των παρόδιων ζωνών από απορρίμματα. Απαγόρευση συγκεκριμένων κατηγοριών πλαστικών μιας χρήσης. Επαναχρησιμοποίηση του νερού από τους βιολογικούς καθαρισμούς για άρδευση.
• Εκστρατεία ευαισθητοποίησης των επισκεπτών για την επίδραση της συμπεριφοράς τους στο περιβάλλον του νησιού.
Ο Δήμος Θήρας συμμετείχε στην κατάρτιση των προτάσεων από την EBRD. Διαφοροποιείται όμως ως προς την αντίληψη του προβλήματος, υποστηρίζοντας ότι δεν υφίσταται ζήτημα υπερτουρισμού, αλλά ανάγκη καλύτερης διαχείρισης των τουριστικών ροών. Ως αποτέλεσμα, διαφωνεί με τη λήψη δραστικών μέτρων όπως το «πάγωμα» της νέας δόμησης, η κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης στο νησί ή ο περιορισμός της κρουαζιέρας.
«Από τον Σεπτέμβριο που αναλάβαμε τη διοίκηση του δήμου βρισκόμαστε σε διαρκή διαβούλευση με τον υπουργό Τουρισμού και το επιτελείο του, προκειμένου να συνδιαμορφώσουμε το σχέδιο δράσης, να ιεραρχήσουμε τις προτεραιότητες, να καθορίσουμε το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης των έργων και να προσδιορίσουμε τους φορείς υλοποίησης του σχεδίου», λέει στην «Κ» ο Αντώνης Σιγάλας, νέος δήμαρχος Θήρας. «Το εγχείρημα αυτό αποτελεί κυβερνητική προτεραιότητα και τυγχάνει του προσωπικού ενδιαφέροντος του πρωθυπουργού. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει η εμπλοκή αρκετών υπουργείων, καθένα από τα οποία αναλαμβάνει συγκεκριμένες δεσμεύσεις ως προς την υλοποίηση του σχεδίου. Ο δήμος μας είναι σύμφωνος με αυτή την ολιστική προσέγγιση και θα συμμετάσχει ενεργά στην υλοποίηση του σχεδίου μέσω ενός “Φορέα Διαχείρισης Προορισμού”, η συγκρότηση και λειτουργία του οποίου είναι σε εξέλιξη. Ως νέα δημοτική αρχή, απορρίπτουμε την αυθαίρετη και ζημιογόνα άποψη του “υπερκορεσμένου” τουριστικά νησιού, για τη Σαντορίνη. Το “δόγμα” αυτό καθήλωνε και απαξίωνε το νησί μας και δικαιολογούσε την αδράνεια και την εγκατάλειψή του».
Σύμφωνα με τον κ. Σιγάλα, ανάμεσα στις προτεραιότητες που θέτει ο δήμος είναι η αναβάθμιση, συμπλήρωση και δημιουργία σύγχρονων υποδομών (νέο λιμάνι, μονάδα διαχείρισης απορριμμάτων, δεύτερη γραμμή τελεφερίκ, νέες εγκαταστάσεις παραγωγής πόσιμου νερού και επεξεργασίας λυμάτων κ.λπ). Επίσης, η υιοθέτηση μέτρων και νέων τεχνικών διαχείρισης των ροών των επισκεπτών για τη μείωση της συμφόρησης στις ώρες αιχμής.
Η πρώτη σύσκεψη για τη Σαντορίνη πραγματοποιήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου με τη συμμετοχή τεσσάρων υπουργών (Περιβάλλοντος, Τουρισμού, Υποδομών, Ναυτιλίας), υφυπουργών και γενικών γραμματέων, ενδεικτικό της σημασίας που επιθυμεί να δώσει η κυβέρνηση στο θέμα. Σύμφωνα με μια πρώτη εκτίμηση στελεχών της κυβέρνησης, το νέο πλαίσιο θα είναι έτοιμο πριν από το καλοκαίρι και πιθανότατα θα παρουσιαστεί από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη.
Ευρωπαϊκές πόλεις που λαμβάνουν μέτρα
Πολλές ευρωπαϊκές πόλεις που αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα έλαβαν τα τελευταία χρόνια πολύ δραστικά μέτρα. Μερικά παραδείγματα:
Βενετία: Είναι ίσως η πόλη που πρώτη προχώρησε στη λήψη δραστικών μέτρων, ανάμεσα στα οποία ο έλεγχος της πρόσβασης σε σημεία της πόλης (στα οποία επιτρέπεται να μπαίνουν μόνο όσοι έχουν την κάρτα Venezia Unica) και η θέσπιση εισιτηρίου (10 ευρώ) για τους ημερήσιους επισκέπτες. Από το 2017 απαγόρευσε την κίνηση στο κύριο κανάλι μεγάλων κρουαζιερόπλοιων, ενώ πρόσφατα ανακοίνωσε ότι από το 2021 θα επεκτείνει την απαγόρευση.
Βαρκελώνη: Τα προηγούμενα χρόνια θεσπίστηκαν νόμοι για να περιοριστεί ο αριθμός των τουριστικών κλινών, με ειδικά μέτρα για την Αirbnb στις διάφορες ζώνες της πόλης. Χαρακτηριστικό είναι ότι πραγματοποιούνται τακτικοί έλεγχοι από επιθεωρητές για να εξακριβωθεί αν μια ιδιοκτησία μισθώνεται μέσω Αirbnb (στη Μαδρίτη επιτρέπεται μόνο σε κατοικίες με χωριστή είσοδο). Επίσης, έχει περιοριστεί ο αριθμός των τουριστικών καταστημάτων και έχουν τεθεί κανόνες στις ξεναγήσεις γκρουπ και στην κίνηση των τουριστικών λεωφορείων. Η πόλη θεωρείται παράδειγμα στην εμπλοκή των κατοίκων στη διαμόρφωση των πολιτικών.
Αμστερνταμ: Η ολλανδική πρωτεύουσα πρόσφατα ανακοίνωσε μια νέα πολιτική (Perspective 2020) με την οποία εγκαταλείπει την τουριστική προώθηση της πόλης στρεφόμενη στη διαχείριση των τουριστών. Μία από τις βασικές ιδέες είναι η προσέλκυση ποιοτικού τουρισμού και η «εκτροπή» του τουριστικού ρεύματος σε άλλες πόλεις της χώρας. Προηγήθηκε η εφαρμογή μιας πολιτικής που ονομάστηκε «Πόλη σε Ισορροπία», η οποία είχε ως βασική αρχή ότι οι επισκέπτες είναι ευπρόσδεκτοι αλλά οι κάτοικοι σε προτεραιότητα. Η πολιτική περιλαμβάνει περισσότερα από 70 μέτρα, ανάμεσα στα οποία η επιβολή υψηλών προστίμων για την ενόχληση από τουρίστες σε δημόσιους χώρους, τον περιορισμό της κίνησης στους δρόμους και στα κανάλια, ενώ θέσπισε φόρο 9 ευρώ ανά επιβάτη σε όλα τα κρουαζιερόπλοια.
Ντουμπρόβνικ: Η γραφική κροατική πόλη έχει λάβει τα τελευταία χρόνια μέτρα για τον περιορισμό των επισκεπτών από κρουαζιερόπλοια, επιτρέποντας έως 5.000 άτομα την ημέρα. Πρόσφατα αποφασίστηκαν ο περιορισμός των τουριστικών περιπτέρων κατά 80% και η μείωση των προσφερόμενων τραπεζιών σε καφέ και εστιατόρια κατά 30%.
Στη Ρόδο το δεύτερο «πείραμα» βιώσιμου τουρισμού
Το νησί της Ρόδου είναι η δεύτερη μελέτη περίπτωσης που εξέτασε η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, με στόχο τη δημιουργία παραδειγμάτων βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης στη χώρα μας. Ανάμεσα στις κύριες προτάσεις της EBRD είναι η στόχευση στον τουρισμό συνεδρίων ή μεγάλων εκδηλώσεων, η δημιουργία μιας διακριτής τουριστικής ταυτότητας για τη Ρόδο, η επέκταση της τουριστικής σεζόν και η βελτίωση της «εμπειρίας» της Παλιάς Πόλης. Ανάμεσα σε όσα προτείνει η EBRD:
Επανατοποθέτηση
• Δημιουργία Γραφείου Συνεδρίων για την οργανωμένη προώθηση των «πακέτων» συνεδρίων, μεγάλων εκδηλώσεων ή διεθνών συναντήσεων. Το γραφείο θα καταγράψει και θα αξιολογήσει τους υφιστάμενους χώρους, θα ενημερώνεται για όλα τα γεγονότα του είδους που θα διοργανώνονται στο νησί.
• Επέκταση των δραστηριοτήτων. Για παράδειγμα, των πολιτιστικών με αξιοποίηση των αρχαιολογικών χώρων, της μουσικής παράδοσης του νησιού, των πανηγυριών, των τοπικών προϊόντων. Προσθήκη νέων δραστηριοτήτων ειδικού ενδιαφέροντος, για παράδειγμα μαθήματα ζωγραφικής ή κεραμικής, εργαστήρια συγγραφής, μαγειρικής, οινογνωσίας.
• Δημιουργία μιας ξεκάθαρης ταυτότητας που θα διαφοροποιεί το νησί. Ανάπτυξη ενός σχεδίου προώθησης που θα διαμορφωθεί με βάση τα χαρακτηριστικά της Ρόδου και τις βασικές κατευθύνσεις του οποίου θα πρέπει να ακολουθούν οι τοπικοί τουριστικοί φορείς.
• Ανάπτυξη μιας στρατηγικής μάρκετινγκ που θα υποστηρίξει την επανατοποθέτηση του νησιού στον τουριστικό χάρτη.
• Σχεδιασμό και προώθηση προγραμμάτων εκπαίδευσης για πράσινες επενδύσεις και πρακτικής εταιρικής κοινωνικής υπευθυνότητας.
Η επέκταση της τουριστικής σεζόν και η βελτίωση της «εμπειρίας» της Παλιάς Πόλης (φωτ.) συμπεριλαμβάνονται στις προτάσεις της EBRD για τη Ρόδο.
Διαχείριση επισκεπτών
• Σχεδιασμός και υλοποίηση περιπατητικών διαδρομών στην πόλη της Ρόδου.
• Επανασχεδιασμός της σήμανσης στην πόλη με δύο στόχους: τη διασφάλιση της ακρίβειας της παρεχόμενης πληροφορίας και την απομάκρυνση παράνομων ή περιττών πινακίδων.
• Βελτίωση της σήμανσης σε όλο το νησί προς τα βασικά αξιοθέατα.
• Διαπραγμάτευση με το υπουργείο Πολιτισμού για τη βελτίωση και διαχείριση της πρόσβασης στην Παλιά Πόλη.
• Ανάπτυξη σειράς νέων δραστηριοτήτων (λ.χ. πολιτιστικών εκδηλώσεων, κοινοτικών δείπνων) για την προώθηση της ανάμειξης κατοίκων και επισκεπτών.
• Ενδυνάμωση της τοπικής αλυσίδας ανεφοδιασμού, ειδικά για το φαγητό, το κρασί και τα αναμνηστικά. Δημιουργία συστήματος ποιοτικής πιστοποίησης για ξενοδοχεία και εστιατόρια που προωθούν τοπικά προϊόντα και συνταγές.
