Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Στο μέσο του προγεφυρώματος των Φερών, γνωστό και ως «κτήμα Τσιρώζη», βρίσκεται το παρατηρητήριο Ζήση Καραγώγου. Πήρε το όνομά του από τον στρατιώτη που έπεσε νεκρός από πυρά Τούρκων στρατιωτών στη διάρκεια ένοπλου επεισοδίου το μακρινό 1986. Τα στελέχη του στρατού, σαν ξεναγοί μπροστά σε μνημείο, αφηγούνται με λεπτομέρεια την ιστορία του άτυχου φαντάρου.

Στην κορυφή του φυλακίου με τη μεγάλης εμβέλειας κάμερα εκτελούν ταυτόχρονα βάρδια ένας νεαρός αστυνομικός και ένας μόνιμος υπαξιωματικός του στρατού. Εδώ δεν υπάρχουν κληρωτοί παρά μόνον επαγγελματίες. Από τον περασμένο Δεκέμβριο, εξηγεί ο επικεφαλής της ΕΛ.ΑΣ. στην περιοχή, ταξίαρχος Πασχάλης Συριτούδης, στις κατοπτεύσεις τουρκικού εδάφους και τις περιπολίες μετέχουν μεικτές ομάδες αστυνομικών και στρατιωτικών.

Οι τουρκικές σφεντόνες

Διαγώνια απέναντι από το ελληνικό φυλάκιο και σε απόσταση μόλις μερικών δεκάδων μέτρων διακρίνεται να κυματίζει η κόκκινη σημαία με την ημισέληνο. Στη βάση του αντίστοιχου τουρκικού φυλακίου οι αστυνομικοί –ντυμένοι στο χακί– δείχνουν να μην επηρεάζονται από την κινητικότητα στην ελληνική όχθη του ποταμού. Απλώνουν σε σχοινί κοντομάνικες μπλούζες λες και τις έχουν μόλις πλύνει στο ποτάμι, ενώ άλλοι παραμένουν αναπαυτικά καθισμένοι στο έδαφος. «Κάποιες φορές», εξηγούν τα στελέχη της αστυνομίας και του στρατού που μας συνοδεύουν, «κάνουν χειρονομίες ή εκτοξεύουν πέτρες προς τις ελληνικές περιπόλους χρησιμοποιώντας σφεντόνες».

Εκατό χιλιόμετρα βόρεια των Φερών βρίσκεται το Ενιαίο Κέντρο Επιτήρησης Συνόρων Αστυνομίας και Στρατού στη Νέα Βύσσα. Εκεί φτάνει η εικόνα από τις κάμερες που λειτουργούν σε ένα τμήμα της συνοριογραμμής Ελλάδας - Τουρκίας.

Στο δωμάτιο με τα μόνιτορ το βλέμμα του χειριστή βάρδιας είναι έντονο από τις συχνές εναλλαγές εικόνας σε κάθε μία από τις οθόνες. «Εδώ», λέει και δείχνει μια γιγαντοοθόνη χωρισμένη σε μικρά τετράγωνα, «φτάνει η εικόνα από τις 23 κάμερες που λειτουργούν κατά μήκος του φράχτη». «Δίπλα», συνεχίζει δείχνοντας προς μια δεύτερη οθόνη, «βλέπουμε εικόνα από τις τρεις κάμερες στα ποτάμια σύνορα, τα Μαράσια, τη Νέα Βύσσα και το χωριό Θούριος».

Αργότερα, ο ταξίαρχος Συριτούδης θα μας αποκαλύψει ότι έχει δρομολογηθεί η εγκατάσταση επιπλέον 11 καμερών από το Θούριο μέχρι το Δέλτα του Έβρου. Το έργο έχει προϋπολογισμό 15 εκατ. ευρώ και την υλοποίησή του έχει αναλάβει έπειτα από διαγωνισμό ο ΟΤΕ.

«Να κρατήσουμε τρεις ημέρες»

Στην επιφάνεια εργασίας ενός από τους υπολογιστές του Κέντρου Επιτήρησης στη Νέα Βύσσα υπάρχει αποθηκευμένη μια ασπρόμαυρη φωτογραφία από θερμική κάμερα. Σε λευκό φόντο στο μέσον αυτής διακρίνονται οι μαύρες σιλουέτες ανθρώπων, 20-30 τον αριθμό. Αυτή ήταν η πρώτη εικόνα που κατέγραψε ο χειριστής ο οποίος είχε βάρδια τα ξημερώματα της 28ης Φεβρουαρίου, όταν η Τουρκία ξεκίνησε να μεταφέρει πρόσφυγες και μετανάστες στασύνορα με την Ελλάδα. Στις δύο τη νύχτα τηλεφώνησε στον διοικητή του Τμήματος Συνοριακής Φύλαξης Ορεστιάδας Γιώργο Τουρνάκη.

«Μου είπαν ότι κάτι ασυνήθιστο συμβαίνει. Ότι βλέπουν πολλές ομάδες ανθρώπων να περπατούν προς το φράχτη. Οι χειριστές στο Κέντρο Επιτήρησης είναι έμπειροι και επομένως, το τηλεφώνημά τους μέσα στη νύχτα ισοδυναμούσε με συναγερμό» θυμάται.

Τις πρώτες ώρες οι μετανάστες διέσχιζαν τη γέφυρα στο νότιο κομμάτι της Αδριανούπολης και περπατώντας στον αγρό έφταναν πεζή στον φράχτη. Διαπιστώνοντας όμως ότι ήταν αδύνατο να συνεχίσουν –πίστευαν ότι η Ελλάδα έχει ανοίξει τα σύνορα– άρχισαν να κινούνται βόρεια προς τον μεθοριακό σταθμό των Καστανιών.

«Για τους αστυνομικούς της Ορεστιάδας, το χειρότερο σενάριο που είχαν επεξεργαστεί, αυτό μιας μαζικής απόπειρας εισόδου μεταναστών από την επίσημη πύλη των Καστανιών γινόταν πραγματικότητα. Είχαν βαφτίσει το σενάριο «το καραβάνι της ελπίδας».

Στις 9 το πρωί της Παρασκευής, μπροστά στην πύλη του Φυλακίου 1 είχαν ήδη συγκεντρωθεί 100 με 200 μετανάστες και πρόσφυγες. «Αρχικά ήμασταν το πολύ δέκα άτομα. Φορέσαμε κράνη και δώσαμε ασπίδες στα στελέχη του στρατού που βρίσκονταν στο σημείο», περιγράφει ο υποδιοικητής της Αστυνομικής Διεύθυνσης Ορεστιάδας Θανάσης Μανταρλής, δείχνοντας φωτογραφίες που είχε τραβήξει με το κινητό του τηλέφωνο. Αργότερα την ίδια μέρα στο σημείο έφτασαν ενισχύσεις απ’ όλη την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη και το απόγευμα αφίχθη ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης.

«Αν κρατήσουμε τρεις ημέρες η Τουρκία θα πάρει το μήνυμα» φέρεται να τους είπε ο υπουργός σε μια κλειστή σύσκεψη στο Τμήμα Συνοριακής Φύλαξης Ορεστιάδας. Τις ώρες που ακολούθησαν, ενισχύσεις στάλθηκαν απ’ όλη την Ελλάδα. Οι διμοιρίες έφτασαν τις 32, ενώ στο σημείο πήγαν κλιμάκια της Αντιτρομοκρατικής και της ΕΥΠ. Τις γραμμές τους ενίσχυσε και ο Στρατός.

Πάνω από 2.000 άνδρες με χακί μετείχαν στις επιχειρήσεις. Ανάμεσα σε αυτούς και τα μέλη του Λόχου Ψυχολογικών Επιχειρήσεων (ΛΨΕ) που με μηνύματα από μεγάφωνα και άλλες τακτικές στόχευαν να κάμψουν το ηθικό των μεταναστών και να τους αναγκάσουν να εγκαταλείψουν την περιοχή. Το βράδυ της πρώτης μέρας ο ταξίαρχος του Στρατού έφραξε την πύλη με αγκαθωτό σύρμα. Οι μετανάστες προσπάθησαν να το τραβήξουν. Τα γυναικόπαιδα υποχώρησαν και τα επεισόδια που ξέσπασαν συνεχίστηκαν για ένα μήνα. Οι Έλληνες αστυνομικοί περιγράφουν ότι πούλμαν μετέφεραν του μετανάστες κοντά στα σύνορα και ότι οπλισμένοι άνδρες με πολιτικά τους κατηύθυναν.

Παρόμοιες εικόνες βρήκαν δημοσιευμένες στα κοινωνικά δίκτυα και άλλες ανοικτές πηγές. Οι συγκεντρωμένοι στην τουρκική πλευρά των συνόρων, την περιοχή του Παζάρ Γκιουλέ, έφτασαν τις 10.000 - 15.000 σημαντικά λιγότεροι από τις 150.000 που ανέφεραν οι επίσημες τουρκικές αρχές. Τις πρώτες ώρες και ημέρες των επεισοδίων πάνω από την περιοχή πετούσαν τουρκικά drones. Οι Αρχές της γείτονος ήθελαν να καταγράψουν και να μεταδώσουν εικόνες μεταναστών να παραβιάζουν τον φράχτη. Η ελληνική πλευρά απάντησε επιστρατεύοντας αντι-drone τεχνολογία. Σε μια περίπτωση Έλληνες αξιωματούχοι κατέρριψαν τουρκικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος, με το ΓΕΕΘΑ πάντως επισήμως να το διαψεύδει. Τον ηλεκτρονικό πόλεμο Ελλάδας - Τουρκίας επιβεβαιώνουν οι αξιωματικοί της Α.Δ. Ορεστιάδας αποκαλύπτοντας παρεμβολές στα κινητά τους τηλέφωνα.

Στις Φέρες η πρώτη απόπειρα μαζικής εισόδου μεταναστών –περίπου 1.000 τον αριθμό– κατεγράφη στις 11 το πρωί της 28ης Φεβρουαρίου, μερικές ώρες δηλαδή μετά την αντίστοιχη στις Καστανιές. «Είδαμε να τους κατευθύνουν οι οδηγοί δύο οχημάτων δίχως διακριτικά» περιγράφει στην «Κ» ο διοικητής του τοπικού Τμήματος Συνοριακής Φύλαξης Βαγγέλης Μόκαλης. «Τους διασπάσαμε με χημικά» πρόσθεσε.

Μετά 2-3 ημέρες η κατάσταση στην περιοχή ομαλοποιήθηκε. Οσοι συνελήφθησαν για παράνομη είσοδο φυλακίστηκαν καταδικασμένοι σε μικρές ποινές δίχως όμως αναστολή, εκτός των οικογενειών που οδηγήθηκαν σε κέντρα κράτησης. Αρκετοί ακόμα επαναπροωθήθηκαν, όπως με αυθορμητισμό και λεπτομέρεια περιγράφουν οι κάτοικοι του κοντινού χωριού Πόρος. Την 4η ημέρα της κρίσης η αστυνομία προχώρησε εσπευσμένα σε αγορά δακρυγόνων από το εξωτερικό.

Η επόμενη μέρα στις Καστανιές

Στην περιοχή γύρω από το στρατιωτικό Φυλάκιο 1 στις Καστανιές υπάρχουν έντονα τα σημάδια όσων συνέβησαν πριν από μερικές εβδομάδες. Αριστερά του φυλακίου και μέχρι την όχθη του ποταμού Άρδα, βρίσκονται στοιβαγμένες μεταλλικές κατασκευές με αγκαθωτό πλέγμα έτοιμες να χρησιμοποιηθούν όταν χρειαστεί.

Στη συνοριογραμμή κατά μήκος του δάσους των Καστανιών, στα αριστερά της πύλης με την ένδειξη «Στο καλό», οι διμοιρίες κατασκευών του Στρατού έχουν ανοίξει έναν χωματόδρομο για να κινούνται οι περίπολοι της Αστυνομίας και του Frontex που βρίσκονται στο σημείο. Στις περιπολίες συμμετέχουν Γερμανοί, Γάλλοι, Πορτογάλοι, Ρουμάνοι και δύο αστυνομικοί από το Λουξεμβούργο.

«Είμαστε σαν τους κυανόκρανους του ΟΗΕ. Δεν μετέχουμε στις επιχειρήσεις της Αστυνομίας και του Στρατού. Παρατηρούμε όσα συμβαίνουν και συντάσσουμε επίσημες αναφορές», λέει ο Νταβίντ Χαρέλ, ανθυπαστυνόμος των γαλλικών ΜΑΤ (CRS) στην τρίτη του αποστολή στην Ελλάδα.

Παράλληλα με το δάσος κατασκευάστηκε εν μέσω των επεισοδίων ένας ψηλός φράχτης μήκους 200 μέτρων από παλιές ράγες του δικτύου του ΟΣΕ. Υπάρχει εισήγηση για επέκτασή του μέχρι την όχθη του Αρδα σε απόσταση 480 μέτρων, όπως επίσης και για ενίσχυση σε ύψος του παλιού φράχτη Καστανιών - Νέας Βύσσας, που εκτείνεται σε μήκος 13 χιλιομέτρων.

Ο επικεφαλής των στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή, ταξίαρχος Θοδωρής Χατζηγεωργίου, εξηγεί ότι κατά τη διάρκεια των επεισοδίων οι διμοιρίες κατασκευών του Στρατού δούλευαν νύχτα-μέρα για να αποκαθιστούν –με μπαλώματα– τις τρύπες που οι μετανάστες άνοιγαν στον φράχτη βάζοντας φωτιές και χρησιμοποιώντας εργαλεία που τους έδιναν Τούρκοι αστυνομικοί. Ο ταξίαρχος μιλάει ακόμα για τις μάχες «σώμα με σώμα» που δόθηκαν στην περιοχή της «Πράσινης Πόρτας», εκεί όπου ο φράχτης έχει υποχωρήσει λόγω παλαιότερης πλημμύρας. Η περιγραφή του ενισχύεται από την εικόνα ενός πληγωμένου στρατιωτικού οχήματος που βρίσκεται σταθμευμένο στο προαύλιο του Φυλακίου 1.

«Μία από τις τελευταίες νύχτες πριν η τουρκική αστυνομία υποχρεωθεί να απομακρύνει –πιθανόν λόγω της πανδημίας– τους μετανάστες από τον καταυλισμό», θυμάται ο κ. Χατζηγεωργίου, «έγινε μαζική προσβολή του Φυλακίου 1 με καπνογόνα και άλλα μέσα. Για να διαλυθεί ο καπνός επιστρατεύτηκαν ανεμοδίνες, που ο Στρατός χρησιμοποιεί στην εκπαίδευση αλεξιπτωτιστών».

Αστυνομία και Στρατός αρνούνται ότι στη διάρκεια των επεισοδίων χρησιμοποιήθηκαν πραγματικά πυρά. Επιβεβαιώνουν ότι έγινε χρήση αβολίδωτων φυσιγγίων. Στις μεταξύ τους συζητήσεις, πάντως, εξομολογούνται ότι μία από τις αγωνίες τους στη διάρκεια της κρίσης, η οποία τους απασχολεί έως σήμερα, είναι εάν τηρήθηκαν πιστά οι εντολές από όλες τις δυνάμεις.

Διεθνής δημοσιογραφική έρευνα που δημοσιεύθηκε στο γερμανικό Spiegel και προβλήθηκε από το βρετανικό Sky News υποστηρίζει ότι ένας μετανάστης σκοτώθηκε στις 4 Μαρτίου από πυρά τα οποία είναι «πολύ πιθανό να προήλθαν από την ελληνική πλευρά». Το ρεπορτάζ διέψευσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέλιος Πέτσας.