Στις δυτικές δημοκρατίες παρατηρείται το φαινόμενο της αυξανόμενης αδιαφορίας των πολιτών για την πολιτική, η οποία εκφράζεται κατά κύριο λόγο με αποχή από τις κάλπες. Το φαινόμενο αυτό προκαλεί εύλογη ανησυχία στους τελευταίους, αλλά και σε όλους όσοι έχουν επενδύσει στην πολιτική εγρήγορση του καθενός μέσα από ιδεολογικά σχήματα.
Γεγονός είναι ότι σήμερα ο πολίτης επιλέγει ανάμεσα σε ανταγωνιστικές μεταξύ τους πολιτικές προτάσεις, με δύο κριτήρια: την αξιοπιστία τους και την ελκυστικότητά τους. Ούτε η πρώτη, ούτε η δεύτερη εκτιμάται με αφετηρία ιδεολογικές τομές που έχουν κοσμοθεωρητικές προεκτάσεις.
Το φαινόμενο αυτό συνδέεται άμεσα με τη ραγδαία διάλυση των πάλαι ποτέ κραταιών ιδεολογικών κοινοτήτων της Δεξιάς και της Αριστεράς, προς θλίψη εκείνων των διανοουμένων που λειτουργούσαν εντός τους ως ιεροφάντες. Εξ ου και οι ιερεμιάδες εκ μέρους τους περί «πολιτικής απάθειας» και την υποτιθέμενη απειλή που αποτελεί για τον κοινοβουλευτισμό.
Τι είναι, όμως, η «πολιτική απάθεια»; Ο όρος δεν είναι αθώος. Συνδηλώνει η χρήση του την ύπαρξη κάποιου κοινωνικού νοσήματος που πρέπει να καταπολεμηθεί. Συχνά οι χρήστες του όρου κρίνουν ότι η μείωση του ενδιαφέροντος για την πολιτική ως συνέπεια χειραγώγησης των πολιτών από «συσπειρώσεις συμφερόντων». Και το αποκορύφωμα της «πολιτικής απάθειας» είναι, βέβαια, η αποχή στις εκλογές.
Μπορεί, όμως, ο πολιτικά αδιάφορος πολίτης να μην είναι άβουλο πιόνι που χειραγωγείται παρά τη θέλησή του. Μπορεί να επιλέγει συνειδητά την αποχή. Ενδέχεται, μάλιστα -ω της φρίκης!- αυτό να αποτελεί σύμπτωμα γενικότερης αντιπολιτικής στάσης. Τότε θεωρείται ότι ο απέχων λειτουργεί ως «λαθρεπιβάτης» των δημόσιων αγαθών, επωφελούμενος της εκλογικής ευσυνειδησίας των άλλων πολιτών.
Αλλά γιατί να θεωρείται επίψογη η επιλογή της αποχής από την πολιτική και ειδικά από την εκλογική διαδικασία; Λειτουργούμε με την παραδοχή ότι ο ψηφοφόρος είναι επαρκώς ενήμερος για τα πολιτικά προγράμματα, καθώς και τα πεπραγμένα των κομμάτων. Η ψήφος του, επομένως, εκφράζει μια λελογισμένη ένδειξη εμπιστοσύνης προς ένα από αυτά. Η ενημέρωσή του αυτή προέρχεται από μια πελατειακή σχέση, δηλαδή μια διαπραγμάτευση ανάμεσα στον πολιτικό και τους ψηφοφόρους του για ατομικά ή ομαδικά βολέματα. Αυτός που δεν συμμετέχει σε τέτοια παίγνια είναι, κατά τεκμήριο, μάλλον αδιάφθορος παρά αδιάφορος πολιτικά, ιδίως αν έχει το θάρρος να το δηλώνει. Αν, επομένως, γίνεται λόγος για «κοινωνικό νόσημα», αυτό αφορά μάλλον την υπερτροφία του πολιτικού στοιχείου στις φροντίδες μας που μας καθιστά εξαρτώμενούς του, και όχι στο φαινόμενο της αυξανόμενης (και εν πολλοίς δικαιολογημένης) πολιτικής αδιαφορίας.
* Ο κ. Δημήτρης Δημητράκος είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
