Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Από το 1994 ο γιατρός Κωνσταντίνος Βέργος, που διετέλεσε διευθυντής της πνευμονολογικής κλινικής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, έβλεπε, όπως λέει, πιο συχνά ύποπτα περιστατικά σε συνταξιούχους του Πολεμικού Ναυτικού.

«Είχα ασθενείς με παχυπλευρίτιδες, μεσοθηλιώματα και πολλούς καρκίνους του πνεύμονα», αναφέρει στην «Κ».

Οι περισσότεροι ήταν μηχανικοί και ηλεκτρολόγοι που έρχονταν σε επαφή με τον αμίαντο. Τα ινίδια που παράγονται από την τριβή αμιάντου καταλήγουν με την εισπνοή στον υπεζωκότα (λεπτό υμένα που καλύπτει τους πνεύμονες). «Είναι επώδυνο. Ο υπεζωκότας έχει αισθητικές απολήξεις του πόνου που δεν έχει ο υπόλοιπος πνεύμονας», λέει ο κ. Βέργος που αποστρατεύθηκε το 2009 ως υποναύαρχος.

Σε σχετική ερώτηση της «Κ» για κρούσματα ασθενειών από έκθεση σε αμίαντο, το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού απάντησε ότι «οι υγειονομικές υπηρεσίες του Πολεμικού Ναυτικού δεν έχουν διαπιστώσει εξάρσεις αμιαντώσεων και μεσοθηλιωμάτων σε σχέση με τα περιστατικά του ευρύτερου πληθυσμού στην Ελλάδα, ώστε να αποδοθούν ασθένειες αυτής της μορφής αποκλειστικά στη σταδιοδρομία στο Πολεμικό Ναυτικό. Γενικά, μέσω του Υγειονομικού Συνεδρίου των Ενόπλων Δυνάμεων και επικοινωνίας των κλινικών του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών (ΝΝΑ) και Ναυτικού Νοσοκομείου Κρήτης (ΝΝΚ) με αντίστοιχες κλινικές του πολιτικού τομέα παρακολουθούνται συναφή συγκριτικά στοιχεία».

Σύμφωνα, πάντως, με στοιχεία που είναι σε γνώση της «Κ», έρευνα στους φακέλους ασθενών της πνευμονολογικής κλινικής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών την περίοδο 1998-2011, κατέγραψε 9 περιστατικά μεσοθηλιώματος σε απόστρατους αξιωματικούς, ένα περιστατικό αμιάντωσης και 118 καρκίνους του πνεύμονα.

Στον φάκελο ενός εκ των εννέα, σύμφωνα με την έρευνα, αναφερόταν ότι είχε καθημερινή έκθεση σε αμίαντο επί οκτώ συνεχόμενα έτη λόγω της θέσης του στην αποθήκη υλικών του πλοίου.

Η ελληνική νομοθεσία αναγνωρίζει το μεσοθηλίωμα, την αμιάντωση, αλλά και τον καρκίνο του πνεύμονα που οφείλεται σε εισπνοή ινών αμιάντου, ως επαγγελματικά νοσήματα. «Από πολλές μελέτες έχει εξακριβωθεί ότι ο αμίαντος είναι σχεδόν η αποκλειστική αιτία των μεσοθηλιωμάτων», λέει ο κ. Βέργος.

Συνήθως μεσολαβούν 20 ή και περισσότερα από 30 χρόνια από την έκθεση μέχρι την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Από τη στιγμή της διάγνωσης του μεσοθηλιώματος, ο μέσος χρόνος επιβίωσης είναι τα τρία έτη. Κάποιες φορές όμως ασθενείς πεθαίνουν μέσα σε 12 μήνες.

Από τον αέρα στους πνεύμονες

«Εργάζονταν χωρίς προστασία. Ζούσαν σε σύννεφα αμιάντου όταν έκαναν τις επισκευές», λέει η νομικός Σιλίνα Παυλάκη, που έχει εκπροσωπήσει μέσω του δικηγορικού γραφείου «Παυλάκης - Μόσχος» παθόντες σε Ελλάδα και ΗΠΑ.

«Δεν γνωρίζαμε τίποτα», τονίζει ο απόστρατος αξιωματικός Σπύρος Κολοβός που είχε εργαστεί ως συγκολλητής κατά τη θητεία του και συμμετείχε σε παραλαβή πλοίου στις ΗΠΑ. Το 2005 ασθένησε με πολυήμερο πυρετό. Μέχρι αυτός να υποχωρήσει και η βιοψία να βγει αρνητική, σκεφτόταν τα χειρότερα. «Φοβήθηκα ότι θα “έφευγα”», λέει. Δύο συνάδελφοί του είχαν ήδη πεθάνει από καρκίνο.

Λόγω των ιδιοτήτων του, αλλά και επειδή ήταν άφθονος και φθηνός, ο αμίαντος υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής επιλογή διεθνώς στη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων. Πρόκειται άλλωστε για ένα υλικό με χαμηλή ηλεκτρική αγωγιμότητα και μεγάλη αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες και στον θόρυβο.

«Είχε εφαρμογή στα μηχανοστάσια, σε φλάντζες, ηχομονώσεις, μονώσεις σε χώρους ενδιαίτησης», εξηγεί ο δρ Αναστάσιος Τραυλός, πρόεδρος διοικητικού συμβουλίου στην εταιρεία ΠΛΙΝΙΟΣ Α.Ε., που εκπονεί μελέτες για την ανίχνευση αμιάντου και άλλων επικίνδυνων υλικών σε κάθε είδους εγκατάσταση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Από τις εργασίες αλλά και τη φθορά του χρόνου ο αμίαντος απελευθερωνόταν στην ατμόσφαιρα και γινόταν επικίνδυνος.

Στη φύση συναντάται σαν πέτρωμα το οποίο θρυμματίζεται σε λεπτές ίνες με την τριβή. Αυτές όμως μπορούν να φτάσουν σε μέγεθος 50 φορές μικρότερο από την ανθρώπινη τρίχα. «Εάν είναι σε μεγάλη ποσότητα διασκορπισμένες στον αέρα, φαίνονται σαν σύννεφο σκόνης. Τις περισσότερες φορές όμως δεν τις βλέπεις καθόλου», τονίζει ο κ. Τραυλός.

Στα παλιά πολεμικά πλοία υπήρχε αμίαντος και σε ειδικά κορδόνια ή υφάσματα, αλλά και σε ινώδη μορφή, μέσα σε σακιά, για να αναμειχθεί με γύψο και να χρησιμοποιηθεί σε μονώσεις. Πιο εκτεθειμένοι ήταν οι εργαζόμενοι στο μηχανοστάσιο και όσοι επισκεύαζαν χώρους ενδιαίτησης. Σε δεύτερο στάδιο εξετίθεντο τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος, καθώς οι ίνες μπορούσαν να μεταφερθούν σε άλλους χώρους μέσω των αεραγωγών των πλοίων.

Όπως περιγράφει ο κ. Τραυλός, τα ειδικά συνεργεία που αφαιρούν σήμερα αμίαντο από πλοία και άλλες εγκαταστάσεις υποχρεωτικά λαμβάνουν αυξημένα μέτρα προστασίας. Τα υλικά καταβρέχονται για να μη σηκωθεί σκόνη, οι εργαζόμενοι φορούν ειδικές μάσκες και στολές που πετιούνται μετά το τέλος της βάρδιας, ενώ σε περιπτώσεις μεγάλης ρύπανσης φορούν ακόμα και εσώρουχα μιας χρήσης.

Αυτές τις διαδικασίες παρουσιάζει και εκπαιδευτικό βίντεο διάρκειας 26 λεπτών, παραγωγής του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού που έχει στη διάθεσή της η «Κ». Έτος δημιουργίας του αμερικανικού βίντεο είναι το 1980, όταν ακόμη σύμφωνα με μαρτυρίες οι Ελληνες ναυτικοί μεταχειρίζονταν το ίδιο υλικό με γυμνά χέρια.

Ενδεικτική είναι η κατάθεση απόστρατου αξιωματικού σε ελληνικό δικαστήριο κατά την εκδίκαση αγωγής συναδέλφου του που ασθένησε από αμίαντο. Στη μαρτυρία του περιέγραψε τις εργασίες που έγιναν κατά την παραλαβή αμερικανικού αντιτορπιλικού.

«Ξηλώθηκαν όλες οι σωληνώσεις και τοποθετήθηκαν νέες», είπε. «Τόσο οι παλιές όσο και οι νέες ήταν μονωμένες με αμίαντο. Τις νέες τις τοποθετήσαμε με γυμνά χέρια, παίρνοντας λάσπη αμιαντοτσιμέντου και φύλλα αμιάντου και προσαρμόζοντάς τα γύρω από τις σωληνώσεις».

Το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού αναφέρει σε απάντησή του στην «Κ» ότι «ενημερώσεις επί θεμάτων υγείας και ασφάλειας στην εργασία γίνονταν και γίνονται με ημερίδες, παρουσιάσεις, έντυπα και πλέον και μέσω Διαδικτύου».

Ωστόσο τον Ιούνιο του 2014, ανθυποπλοίαρχος μηχανικός ε.α. (που δεν θέλησε να δημοσιευτεί το όνομά του στην «Κ») με επιστολή του προς την Ενωση Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού ζητούσε απαντήσεις για τη μη ενημέρωση όσων είχαν υπηρετήσει σε πλοία με αμίαντο.

Ο συγκεκριμένος απόστρατος ασθένησε με καρκίνο παχέος εντέρου, αλλά όπως γράφει υπήρχαν και ευρήματα πολλαπλών εστιακών παχύνσεων στον υπεζωκότα που παραπέμπουν σε έκθεση στον αμίαντο.

«Ασφαλώς η περίπτωσή μου ως εργασθείς επί σειρά ετών σε περιβάλλον αμιάντου, δεν είναι η μοναδική στο Πολεμικό Ναυτικό», γράφει στην επιστολή του. «Εύλογο, όμως, είναι το ερώτημα γιατί στα ετήσια check up στα οποία υποβάλλονταν το εν ενεργεία στρατιωτικό προσωπικό, δεν έχουν γίνει ανάλογες διαγνώσεις, διαπιστώσεις, ώστε να υπάρξει έγκαιρη και υπεύθυνη ενημέρωση και προστασία του προσωπικού».

Το 1981 ο Αμερικανός δικηγόρος Mitchell Cohen άρχισε να αναλαμβάνει υποθέσεις ανθρώπων που είχαν νοσήσει από αμίαντο. Σταδιακά επέκτεινε τις δραστηριότητές του με παθόντες στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, την Ισπανία, την Τουρκία και τη Μάλτα. «Έχω εκπροσωπήσει περισσότερους από 2.000 ανθρώπους στις ΗΠΑ και διεθνώς», λέει σε συνομιλία μας μέσω Skype. Την τελευταία δεκαετία συνεργάζεται με το δικηγορικό γραφείο «Παυλάκη - Μόσχου» για αντίστοιχες περιπτώσεις απόστρατων Ελλήνων ναυτικών.

Υπό το βάρος αγωγών, οι αμερικανικές ιδιωτικές εταιρείες που κατασκεύασαν εξοπλισμό με αμίαντο στα παλιά αμερικανικά αντιτορπιλικά, πτώχευσαν. Μέρος της περιουσίας τους δεσμεύτηκε και επιτροπές ασφαλιστικών εταιρειών και δικαστικών διαχειρίζονται, πλέον, αυτά τα κεφάλαια.

Μέχρι και το 2008 οι επιτροπές δέχονταν αιτήσεις για αποζημίωση και σε μη κακοήθεις νόσους όπως περιστατικά Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας. Καθώς τα κεφάλαια εξαντλούνται, το ύψος των ποσών που δίνονται περιορίζεται και πλέον γίνονται δεκτά αιτήματα ασθενών με ιστορικό έκθεσης σε αμίαντο που νόσησαν με μεσοθηλίωμα ή άλλες μορφές καρκίνου του πνεύμονα ή του εντέρου.

Ο κ. Cohen εξηγεί ότι οι αποζημιώσεις δίνονται στους δικαιούχους συνήθως μέσα σε 30 μήνες από την προσφυγή τους. «Δεν έχει σημασία εάν ο αιτών είναι Ελληνας, Τούρκος ή άλλης εθνικότητας. Η μεθοδολογία που ακολουθείται για την αποζημίωση είναι ίδια», λέει.

Αυτή την οδό ακολούθησε και ο απόστρατος αξιωματικός Γιώργος Γεωργαράς, που συμμετείχε σε παραλαβή πλοίου στις ΗΠΑ στις αρχές του ’60.

«Ο αμίαντος τοποθετούνταν γύρω από τις σωληνώσεις σε μορφή επιδέσμου. Εάν είχες την ατυχία να κοιμάσαι στο πάνω κρεβάτι στα υποφράγματα αυτό ξεραινόταν και το ανέπνεες», λέει και εξηγεί ότι ήταν από τους «τυχερούς» καθώς νόσησε πιο ελαφρά, με πάχυνση υπεζωκότα που δεν έχει εξελιχθεί σε κακοήθη νόσο.

Ο χρόνος παραγραφής στις ΗΠΑ είναι τα τρία έτη από τη διάγνωση. Ο κ. Γεωργαράς, ο κ. Κολοβός και άλλοι συνάδελφοί τους πρόλαβαν τις προθεσμίες.

«Για τους υπόλοιπους είτε είχε παραγραφεί η απαίτησή τους, είτε η ιατρική τους κατάσταση δεν δικαιολογούσε αποζημίωση».

Σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο, οποιαδήποτε αντίστοιχη αξίωση παραγράφεται σε πέντε έτη μετά τη διάγνωση ή σε πέντε έτη μετά τον θάνατο του ασθενούς (σε περίπτωση που κατέληξε λόγω της νόσου και η οικογένειά του θελήσει να κινηθεί νομικά).

Στα τέλη του 2015 το Τριμελές Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών υποχρέωσε το Δημόσιο να καταβάλει αποζημίωση σε απόστρατο αξιωματικό που ασθένησε με μεσοθηλίωμα. Η απόφαση έχει καταστεί αμετάκλητη.

Δύο χρόνια νωρίτερα ο απόστρατος είχε νοσηλευθεί στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών επί πέντε ημέρες με έντονη δύσπνοια, βάρος στο στήθος και αδικαιολόγητο αίσθημα κόπωσης. Κατά τη θητεία του είχε εργαστεί ως μηχανικός σε αντιτορπιλικά αμερικανικής κατασκευής, μεταξύ των οποίων τα «Κουντουριώτης» και «Ναυαρίνο».

«Ήταν αναγκασμένος να μεταχειρίζεται υλικά αμιάντου με γυμνά χέρια, να τα τρίβει, να τα κόβει, να τα σκίζει, να τα τρυπάει», κατέθεσε συνάδελφός του ως μάρτυρας στη δίκη.

Ο εκπρόσωπος του Δημοσίου υποστήριξε στο δικαστήριο ότι, σύμφωνα με προεδρικό διάταγμα του 1997, το ένστολο προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων εξαιρείται από τις διατάξεις που αφορούν μέτρα προστασίας εργαζομένων από τον αμίαντο.

Το δικαστήριο όμως έκρινε ότι οι Ενοπλες Δυνάμεις έπρεπε να φρόντιζαν –στο μέτρο του δυνατού– για την ασφάλεια του προσωπικού, καθώς τουλάχιστον από το 1980 ήταν γνωστές οι επιπτώσεις του αμίαντου στον ανθρώπινο οργανισμό. Παράλληλα, έκρινε ότι υφίσταται αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ του μεσοθηλιώματος και της έκθεσης του απόστρατου σε αμίαντο κατά τη θητεία του.

«Πρώτη φορά ελληνικό δικαστήριο αναγνώρισε ότι υπήρχε αμίαντος σε πλοία του Πολεμικού Ναυτικού, ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν ενημερωθεί για την επικινδυνότητα και δεν είχαν ληφθεί απαραίτητα μέτρα προστασίας», λέει ο δικηγόρος Γιώργος Μόσχος που εκπροσώπησε τον απόστρατο αξιωματικό.

Εξηγεί ότι αυτή η απόφαση ενδεχομένως να ανοίγει δρόμο και για άλλες παρόμοιες υποθέσεις. Επισημαίνει, όμως, ότι κάθε περίπτωση εξετάζεται ξεχωριστά.

Όλα τα αντιτορπιλικά αμερικανικής κατασκευής που είχε παραλάβει η Ελλάδα έχουν παροπλιστεί, με τα περισσότερα να τίθενται εκτός λειτουργίας στις αρχές του ’90. Η αφαίρεση όμως αμιάντου από άλλα παλιά πλοία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Ενδεικτικά, τον Ιανουάριο του 2015 προκηρύχθηκε μειοδοτικός διαγωνισμός 30.000 ευρώ για να αναλάβει εξειδικευμένο συνεργείο την αφαίρεση αμιαντούχων θερμομονώσεων από πολεμικά πλοία.

«Το σύνολο αυτών των ανθρώπων νιώθουν μεγάλη περηφάνια γιατί υπηρέτησαν στο Πολεμικό Ναυτικό και το τιμάνε», λέει ο κ. Μόσχος. «Ομως το τι αισθάνονται σε σχέση με την υπηρεσία τους είναι τελείως διαφορετικό με το τι όφειλε η Πολιτεία να πράξει. Αυτοί οι άνθρωποι έδωσαν και τη ζωή τους και δεν έτυχαν της προσοχής και της προστασίας που έπρεπε».

Τα λόγια του δικηγόρου επιβεβαιώνονται από τη στάση του πελάτη του. Ο 63χρονος απόστρατος αξιωματικός, του οποίου η υπόθεση εκκρεμεί στα ελληνικά δικαστήρια, σε όλη τη διάρκεια της συζήτησής μας μιλάει ψύχραιμα παρά τα προβλήματα υγείας του.

«Θα ήθελα σε κάποια στιγμή να δικαιωθώ», λέει. «Γιατί δεν με ενημέρωσε ποτέ κανένας για τον κίνδυνο που διατρέχω πηγαίνοντας σε αυτά τα καράβια».