Tο Ωδείο Αθηνών, με το τέλος των εργασιών αποπεράτωσής του, έχει πλέον γίνει προορισμός όχι μόνο για τη μουσικοχορευτική κοινότητα της πόλης αλλά και για το ευρύτερο πολιτιστικό, επιχειρηματικό και πολιτικό οικοσύστημα της Αθήνας. Εχοντας σχεδιαστεί από τον Ιωάννη Δεσποτόπουλο το 1959, ξεκίνησε να χτίζεται στη δεκαετία του ’70 και μέχρι το 2022 λειτουργούσε παραμένοντας ανολοκλήρωτο. Εκτοτε έχει μετατραπεί από ένα παράδειγμα εγκατάλειψης και απουσίας οράματος σε μια κοιτίδα πολιτισμού, εξωστρέφειας και δημιουργικότητας του αθηναϊκού κέντρου.
Αυτό οφείλεται, κατά τη γνώμη μου, σε δύο παράγοντες. Κατ’ αρχάς στις οργανωτικές ικανότητες της διοίκησης του Ωδείου, που ξεκινώντας στη χειρότερη περίοδο, αυτή της οικονομικής κρίσης, κατάφερε όχι μόνο να εξασφαλίσει την αναγκαία χρηματοδότηση για την αποπεράτωση του κτιρίου, την οποία και έφεραν εις πέρας, αλλά και να επικοινωνήσει μεθοδικά την εκπαιδευτική και αρχιτεκτονική σημασία του καθώς και να δει τις δυνατότητες που παρέχουν οι χώροι του για τη δημιουργία ενός βιώσιμου οράματος στον τομέα της πολιτιστικής παραγωγής. Αυτό ακριβώς το στοιχείο, η δυνατότητα ευελιξίας της λειτουργίας του κτιρίου, χωρίς να χάνεται το παραμικρό από την αρχιτεκτονική του αξία, αποτελεί τον δεύτερο παράγοντα επιτυχίας.
Οντας το μοναδικό υλοποιημένο κτίριο της τολμηρής ιδέας του ∆εσποτόπουλου για ένα Πνευματικό Κέντρο της Αθήνας, το κτίριο εκφράζει το κοινωνικό, πολιτικό και πολεοδομικό όραμα του δημιουργού του για την Αθήνα. Ο Δεσποτόπουλος συνένωσε στην αρχιτεκτονική του Ωδείου στοιχεία της μεγάλης ιστορικής διαδρομής και παράδοσης της Αθήνας με τις μελλοντικές της προεκτάσεις. Εχοντας γαλουχηθεί από τις ιδέες της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και του Μπάουχαους, κατανόησε τη συνεισφορά της αρχιτεκτονικής στη δημιουργία της κοινότητας (πόλις) και στην αξία του πολιτισμού ως μέσο διαμόρφωσης του ανθρώπου σε «πολιτικό ον». Με αυτόν τον τρόπο είδε μέσα από το μοντέρνο κίνημα τον πολιτισμό της αρχαίας Αθήνας και Αγοράς, σχεδιάζοντας το Ωδείο ως μια σύγχρονη Αγορά, κάτι που εύκολα αντιλαμβανόμαστε περπατώντας στη μεγάλη του στοά.
Ο ίδιος πίστευε, επίσης, ότι τα τοπόσημα μιας πόλης είναι αυτά που σχηματίζουν τη φυσιογνωμία της και που της προσφέρουν την πολιτιστική και κοινωνική της ταυτότητα. Επιπλέον, υποστήριζε μια μεσοπολεμική ιδέα που έλεγε ότι ο οραματιστής αρχιτέκτονας/πολεοδόμος οφείλει να σχεδιάζει με ευελιξία, καθώς κτίρια, πόλεις και κουλτούρες εξελίσσονται οργανικά και άρα πρέπει να μπορούν να προσαρμόζονται στις εκάστοτε αλλαγές.
Με το Ωδείο, επομένως, ο Δεσποτόπουλος κάλυψε μια ανάγκη τής τότε εποχής και ταυτόχρονα προέβαλε ένα μελλοντικό όραμα για την Αθήνα με επίκεντρο τον πολιτισμό. Εννοιες όπως δημιουργικό hub, κέντρο ψηφιακής επικοινωνίας και τεχνολογίας, δυναμικός πολυχώρος εκδηλώσεων ή πολιτιστική επιχειρηματικότητα δεν υπήρχαν το 1959. Παρ’ όλα αυτά, οι χώροι που αυτές απαιτούν για να ευδοκιμήσουν έχουν βρει σήμερα τη θέση τους στο κτίριο. Το νέο Ωδείο είναι, έτσι, αποτέλεσμα της προνοητικότητας του Δεσποτόπουλου για ευελιξία, ώστε να καθίσταται επίκαιρο, ανάλογα με την εξέλιξη της κοινωνίας και τις ανάγκες κάθε εποχής. Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι το Ωδείο έχει γίνει τόπος συνάντησης και ανταλλαγής της ενεργής, δημιουργικής κοινότητας της Αθήνας, δηλαδή μια σύγχρονη Αγορά.
Ο Δεσποτόπουλος κατάφερε, επομένως, να δημιουργήσει ένα διαχρονικό κτίριο, που ενώ είναι τοπόσημο της σύγχρονης Αθήνας, συνδιαλέγεται παράλληλα με το παρελθόν της και ταυτόχρονα προβάλλει ένα βιώσιμο μοντέλο διαχείρισης για κτίρια εκπαίδευσης και πολιτισμού ως μελλοντικό πρότυπο για την ανάπτυξη της πόλης.
* Ο κ. Λουκάς Μπαρτατίλας είναι διδάκτωρ (Dr. des.) Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής με ειδίκευση στη μελέτη του έργου του Ιωάννη Δεσποτόπουλου.
