Οταν ήταν έφηβος μισούσε το τρέξιμο. Αναγκάστηκε να πάρει μέρος σε έναν αγώνα για να μη χάσει τη δουλειά του. Με εφαλτήριο αυτή τη διοργάνωση άρχισε σιγά σιγά να γράφει την ιστορία του.
Μία ιστορία αναμεμειγμένη με θρύλους αλλά και έναν μεγάλο έρωτα. Μέχρι που και ο ίδιος έγινε θρύλος. Ο Εμίλ Ζάτοπεκ, ο «άνθρωπος – ατμομηχανή», ο αθλητής με τα 18 παγκόσμια ρεκόρ και τα πέντε ολυμπιακά μετάλλια έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα, στις 21 Νοεμβρίου του 2000. Υπήρξε πηγή έμπνευσης για ταινία και για ένα βερολινέζικο τζαζ συγκρότημα που επέλεξε να «βαφτιστεί» με το επίθετό του.
Στις 19 Νοεμβρίου 1922, μία πολύτεκνη – φτωχή οικογένεια στο Κοπρίβνιτσε της Τσεχοσλοβακίας (σημερινή Τσεχία) απέκτησε το 7ο παιδί της. Το βάφτισαν Εμίλ και κανένας δεν περίμενε ότι αυτό το λιπόσαρκο αγόρι θα έγραφε σελίδες δόξας στην παγκόσμια αθλητική ιστορία. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Εμίλ θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει ως πρόσχημα το αδύναμο σώμα του για να μην πάρει μέρος σε έναν αγώνα. Για καλή του τύχη όμως η πρόφαση δεν έγινε δεκτή.
Ο Εμίλ Ζάτοπεκ σε ηλικία 16 ετών άρχισε να δουλεύει σε ένα εργοστάσιο κατασκευής παπουτσιών. Μία ημέρα ο γυμναστής του εργοστασίου τον επέλεξε σε μία ομάδα τεσσάρων αγοριών για να πάρει μέρος σε έναν αγώνα. Ο ίδιο μισούσε την άθληση. Για να το αποφύγει είπε ότι νιώθει αδύναμος. Ο γυμναστής τον έστειλε σε γιατρό και αυτός διαβεβαίωσε για την καλή φυσική κατάστασή του.
Ετσι, αναγκαστικά βρέθηκε στη γραμμή εκκίνησης. Κατά τη διάρκεια του αγώνα ένιωσε ότι ήθελε να νικήσει. Μπορεί σε αυτή τη διοργάνωση να ήρθε δεύτερος, αλλά η επιθυμία της πρωτιάς που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια της διαδρομής τον ώθησε να πάει στον τοπικό αθλητικό σύλλογο. Και, κάπως έτσι, άρχισε να γράφεται η ιστορία ενός από τους κορυφαίους δρομείς.
Το σκληρό προπονητικό πρόγραμμα και οι γκριμάτσες στο πρόσωπο
Το είδωλο του Ζάτοπεκ ήταν ο κάτοχος 12 ολυμπιακών μεταλλίων Πάαβο Νούρμι. Ο Τσεχοσλοβάκος μελέτησε το προπονητικό πρόγραμμα του «Φινλανδού – φάντασμα» και σε ηλικία 22 ετών (το 1944) κατέρριψε τα ρεκόρ της χώρας του σε 2.000, 3.000 και 5.000 μ. Κατετάγη στις Ενοπλες Δυνάμεις της Τσεχοσλαβακίας κι, έτσι, είχε περισσότερο χρόνο για να ασχοληθεί με τον πρωταθλητισμό. Το πρόγραμμα που επέβαλε στον εαυτό του ήταν ιδιαίτερα σκληρό. Σχεδόν βάναυσο. Ηταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τη διαλειμματική προπόνηση.
Τα ρεκόρ άρχισαν να έρχονται το ένα μετά το άλλο. Το 1946 θα διασχίσει με ένα ποδήλατο την απόσταση από την Πράγα μέχρι το Βερολίνο προκειμένου να πάρει μέρος σε έναν στρατιωτικό αγώνα 5.000 μ. Παρά την κούραση ήταν ο πρώτος που έφτασε στον τερματισμό. Ο άνθρωπος που μισούσε τον αθλητισμό είχε εθιστεί σε αυτόν.
Την ίδια χρονιά τον επέλεξαν και στην εθνική ομάδα της Τσεχοσλοβακίας. Στο ευρωπαϊκό του 1946 κατέρριψε το ρεκόρ της χώρας του στα 5.000 μ. αλλά ήρθε 5ος. Ο τρόπος που έτρεχε είχε προκαλέσει την εντύπωση των φίλων του κλασικού αθλητισμού. Το κεφάλι του κουνιόταν και το πρόσωπό του ήταν γεμάτο με γκριμάτσες από την προσπάθεια. Σαν να τον βασάνιζαν.
Στην προπόνηση φόραγε βαριές μπότες εργασίας αντί για αθλητικά παπούτσια. Πολλές φορές λαχάνιαζε και από το στόμα του ακουγόταν ένας ήχος που το έδωσε το προσωνύμιο «τσεχική ατμομηχανή». Υστερα από χρόνια όταν τον ρώτησαν για τις γκριμάτσες θα απαντήσει: «Το τρέξιμο δεν είναι γυμναστική ή πατινάζ».
Οι χρόνοι του Ζάτοπεκ ήταν εντυπωσιακοί και οι ιθύνοντες του αθλητισμού της Τσεχοσλοβακίας τον επέλεξαν να εκπροσωπήσει τη χώρα στους Ολυμπιακούς του 1948. Ο Ζάτοπεκ εκείνη την εποχή είχε ακόμη έναν λόγο να είναι ευτυχισμένος: στη ζωή του είχε μπει ο έρωτας.
Ο μεγάλος έρωτας
Η γνωριμία και η σχέση του Εμίλ και της Ντάνα Ινγκροβα (μετέπειτα Ζατόπκοβα) θα μπορούσε να αποτελέσει σενάριο για κινηματογραφική ταινία. Είχαν γεννηθεί και οι δύο την ίδια ημέρα. Ο Ζάτοπεκ, που γοητεύτηκε από την ακοντίστρια, το θεώρησε σημάδι της τύχης.
Κατά τη διάρκεια της προπόνησης, όταν η Ντάνα έριχνε το ακόντιο ο Εμίλ έτρεχε να το πιάσει. Και, με αυτόν τον τρόπο, άρχισε το ειδύλλιο.
«Αφού έχουμε γεννηθεί την ίδια ημερομηνία μήπως να την επιλέξουμε και για να παντρευτούμε;», τη ρώτησε ύστερα από λίγους μήνες γνωριμίας. Η απάντηση ήταν θετική αλλά προτεραιότητα είχαν οι Ολυμπιακοί του Λονδίνου. Εκεί ο Ζάτοπεκ ήρθε πρώτος στα 10.000 μ. και δεύτερος στα 5.000 μ. Η απώλεια του χρυσού μεταλλίου τον πείσμωσε. Λίγους μήνες όμως αργότερα παντρεύτηκε την αθλήτρια της καρδιάς του.
Τα επόμενα χρόνια κύλησαν με διακρίσεις και ρεκόρ (εθνικά, ευρωπαϊκά και παγκόσμια). Στα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα που ακολούθησαν, στα αγωνίσματα των 5 και των 10 χλμ., μία θέση στο βάθρο ήταν δικιά του. Συνήθως η πρώτη. Και σιγά σιγά έφτασε η ώρα για τους Ολυμπιακούς του 1952. Στο Ελσίνκι, ο Ζάτοπεκ θα έγραφε την πιο λαμπρή σελίδα της ιστορίας του.
Τα πρώτα χρυσά μετάλλια ο Τσεχοσλοβάκος τα κατέκτησε στα 5 και τα 10 χλμ. Μία ώρα μετά την πρωτιά του Ζάτοπεκ στα 5 χλμ., η σύζυγός του θα στείλει το ακόντιο στα 50,47 μ. και θα κερδίσει το χρυσό μετάλλιο. Στη συνέντευξη Τύπου, ο Εμίλ θα πει ότι η νίκη του ενέπνευσε την Ντάνα για να νικήσει. Εκείνη τότε, παιχνιδιάρικα, του απάντησε να πάει να εμπνεύσει κάποια άλλη κοπέλα «για να δούμε εάν θα μπορέσει να πετάξει το ακόντιο 50 μ. μακριά».
Στο Ελσίνκι ο Ζάτοπεκ αποφάσισε να δοκιμάσει για πρώτη φορά και το αγώνισμα του μαραθωνίου. Ξεκίνησε να τρέχει δίπλα στον κάτοχο του παγκοσμίου ρεκόρ Τζιμ Πίτερς. Κάποια στιγμή ρώτησε τον Βρετανό πώς βλέπει τον αγώνα και αυτός του είπε ότι ο ρυθμός ήταν αργός. Τότε, ο Τσεχοσλοβάκος επιτάχυνε, νίκησε και πέτυχε ολυμπιακό ρεκόρ. Ο Πίτερς δεν κατάφερε να τερματίσει. Από το 1952 μέχρι και σήμερα κανένας αθλητής δεν έχει καταφέρει να κατακτήσει τρία χρυσά μετάλλια στα 5, στα 10 χλμ. και στον μαραθώνιο στην ίδια ολυμπιακή διοργάνωση.
Το 1956 ο Ολυμπιονίκης θα προσπαθήσει να υπερασπισθεί το χρυσό μετάλλιο του μαραθωνίου αλλά ένας τραυματισμός δεν θα του επιτρέψει να ανεβεί στο βάθρο. Ενα χρόνο αργότερα θα κρεμάσει τα αθλητικά παπούτσια του.
Ο Εμίλ Ζάτοπεκ μιλούσε έξι γλώσσες. Το σπίτι του ζευγαριού στην Πράγα ήταν πάντα ανοικτό σε αθλητές από όλο τον κόσμο. Το 1966 φιλοξένησε τον Ρον Κλαρκ. Ο Αυστραλός αθλητής είχε διακριθεί σε μεσαίες και μεγάλες αποστάσεις αλλά, παρόλο που στους Ολυμπιακούς του 1964 ήταν φαβορί στα 10.000 μ., δεν είχε χρυσό μετάλλιο στη συλλογή του.
Οταν ο Κλαρκ έφυγε από το σπίτι του Ζάτοπεκ ο «χρυσός» Ολυμπιονίκης του έδωσε ένα κουτί και του είπε να το ανοίξει μέσα στο αεροπλάνο. Ο Αυστραλός το άνοιξε κατά τη διάρκεια της πτήσης κι εκεί βρήκε ένα από τα χρυσά ολυμπιακά μετάλλια του Εμίλ…
Τα επόμενα χρόνια δεν ήταν εύκολα για τον Ζάτοπεκ. Υποστήριξε τη δημοκρατική πτέρυγα του Κομμουνιστικού Κόμματος και μετά την Ανοιξη της Πράγας έχασε όλα τα αξιώματά του. Αναγκάστηκε να ψάξει για δουλειά. Κάποιοι ανέφεραν ότι δούλεψε σε ορυχεία και άλλοι στη συγκομιδή σκουπιδιών απ’ όπου απολύθηκε διότι οι θαυμαστές του τον ακολουθούσαν και προσπαθούσαν να τον βοηθήσουν. Επίσημα καμία από τις δύο εργασίες δεν επιβεβαιώνεται. Το σίγουρο είναι ότι έμεινε αρκετά χρόνια μακριά από την πόλη και την αγαπημένη του.
Υστερα από πέντε χρόνια η κομμουνιστική κυβέρνηση του επέτρεψε να επιστρέψει στην Πράγα και τη σύζυγό του. Η ευχέρειά του στις ξένες γλώσσες του έδωσε μία δουλειά στην Ενωση Φυσικής Αγωγής της χώρας. Σε ένα μικρό γραφείο μέχρι και τη σύνταξή του εργαζόταν ως μεταφραστής ξένων εκδόσεων που αφορούσαν τον αθλητισμό. Εφυγε από τη ζωή στις 21 Νοεμβρίου 2000.
