Το 17ο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα ποδοσφαίρου θα φιλοξενηθεί στα γήπεδα της Γερμανίας το ερχόμενο καλοκαίρι, της χώρας που το έχει κατακτήσει τρεις φορές έως τώρα, περισσότερες από οποιαδήποτε άλλη μαζί με την Ισπανία.
Τα «πάντσερ» είναι η μοναδική ομάδα που άγγιξε ένα μοναδικό ρεκόρ τριών συνεχόμενων κατακτήσεων, αλλά η φοβερή και τρομερή Τσεχοσλοβακία δεν τους επέτρεψε να πανηγυρίσουν ένα τρόπαιο που στο μάτια των περισσοτέρων έμοιαζε σίγουρο. Απόλυτα κυρίαρχη στα όρια της δεκαετίας του 1970, η Γερμανία κατέκτησε το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα το 1972 και το 1980, είχε θριαμβεύσει στην έδρα της στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1974 και θα σάρωνε σχεδόν τα πάντα εκείνη την οκταετία εάν δεν έβρισκε αντίπαλο στο τελικό του 1976 την ομάδα του Πανένκα.
Η Τσεχοσλοβακία δεν ήταν ο φτωχός συγγενής της παρέας των τελικών. Ηταν μια ομάδα που είχε φτάσει δύο φορές στον τελικό ενός Παγκοσμίου Κυπέλλου (1934, 1962) και είχε καταλάβει την 3η θέση στο 1ο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα το 1960. Ηταν ένας σοβαρός και υπολογίσιμος αντίπαλος, σε καμία περίπτωση όμως φαβορί, όπως ήταν η Γερμανία που προερχόταν από δύο μεγάλες επιτυχίες στο Euro 1972 και το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1974. Το σύστημα διεξαγωγής του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος ήταν εντελώς διαφορετικό εκείνα τα χρόνια. Υστερα από μια σειρά προκριματικών αγώνων, τέσσερις ομάδες προκρίνονταν στην τελική φάση και με ένα σύστημα «φάιναλ φορ» με νοκ άουτ αναμετρήσεις, αναδεικνυόταν ο πρωταθλητής Ευρώπης.
Η τελική φάση της διοργάνωσης του 1976 φιλοξενήθηκε στη Γιουγκοσλαβία, η οποία είχε φτάσει μέχρι τον τελικό το 1960 και το 1968, χωρίς να καταφέρει να πανηγυρίσει το τρόπαιο. Οι «πλάβι» ήταν μια μεγάλη ποδοσφαιρική σχολή και έχοντας το πλεονέκτημα της έδρας, είχαν κάποιες καλές πιθανότητες να πετύχουν ό,τι δεν είχαν καταφέρει να χαρούν στους δύο χαμένους τελικούς. Η Τσεχοσλοβακία και η Γιουγκοσλαβία ήταν χώρες με αξιόλογο ποδοσφαιρικό υπόβαθρο, δεν ήταν όμως φαβορί. Τον τίτλο αυτόν τον είχαν οι άλλες δύο ημιφιναλίστ, η Γερμανία και η Ολλανδία, οι οποίες δύο χρόνια νωρίτερα, το 1974, είχαν βρεθεί αντιμέτωπες στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου.
Τα ζευγάρια των ημιτελικών ήταν Γιουγκοσλαβία – Γερμανία και Ολλανδία – Τσεχοσλοβακία. Και ήταν εξαιρετικά αμφίρροπα ζευγάρια όπως αποδείχθηκε στην πράξη, καθώς και οι δύο ημιτελικοί κρίθηκαν στην παράταση και όχι στην κανονική διάρκεια του αγώνα. Στον ημιτελικό του «Μαρακανά» στο Βελιγράδι, η Γερμανία άντεξε στον ενθουσιασμό των γηπεδούχων και με πρωταγωνιστή τον Ντίτερ Μίλερ που στο ντεμπούτο του πέτυχε χατ τρικ, νίκησε 4-2 στην παράταση και προκρίθηκε στον τελικό. Ο άλλος ημιτελικός φιλοξενήθηκε στο «Μάξιμιρ» του Ζάγκρεμπ, με την Τσεχοσλοβακία να επικρατεί 3-1 με ήρωα τον Νέχοντα στην παράταση, εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι οι «οράνιε» έμειναν με 9 παίκτες.
Σε αντίθεση με τις προηγούμενες ομάδες που είχαν φέρει τις επιτυχίες στην (τότε ενωμένη) χώρα, η Τσεχοσλοβακία του 1976 βασιζόταν κυρίως σε Σλοβάκους ποδοσφαιριστές και όχι σε Τσέχους. Προπονητής της ήταν ο Βάτσλαβ Γιέζεκ, ένας μανιώδης καπνιστής και θρύλος στην πατρίδα του, με έντονο αποτύπωμα στις προηγούμενες επιτυχίες της ομάδας. Ανθρωπος-κλειδί ήταν δίπλα του ο Γιόζεφ Βένγκλος, σε ένα πιο σημαντικό ρόλο από τον τυπικό του βοηθού προπονητή, στα πρώτα βήματα μιας μεγάλης καριέρας.
Ο Βένγκλος είναι αυτός που έπεισε τον Γιέζεκ να καλέσει τον Αντον Οντρους, έναν ντελικάτο κεντρικό αμυντικό που τον είχε παίκτη του στη Σλόβαν Μπρατισλάβας. Ο Οντρους είχε ξεκινήσει ως επιθετικός, απογειώθηκε όμως με την αλλαγή θέσης του με την επιμονή του Βένγκλος, σε σημείο να αποκαλείται «Μπεκενμπάουερ της Ανατολής». Ηταν το μυαλό της ομάδας και από τους πρωταγωνιστές της πρόκρισης στον τελικό: είχε ανοίξει το σκορ και εν συνεχεία πέτυχε αυτογκόλ, για να πάει το ματς στην παράταση όπου οι Ολλανδοί κατέρρευσαν.
Ο τελικός έγινε στις 20 Ιουνίου στο Βελιγράδι, μπροστά σε μόλις 31 χιλ. θεατές, αριθμός μικρός σε σχέση με τη χωρητικότητα του «Μαρακανά», αλλά λογικός αν συνυπολογίσουμε την απογοήτευση των Γιουγκοσλάβων φιλάθλων μετά τον αποκλεισμό της ομάδας τους. Ηταν ένα καταπληκτικό παιχνίδι που φάνηκε να γέρνει υπέρ της Τσεχοσλοβακίας όταν προηγήθηκε γρήγορα 2-0 με γκολ του Σβελβκ στο 8’ και του Ντομπίας στο 25’. Ο Μίλερ σκόραρε στο 28’ και κράτησε τη Γερμανία «ζωντανή», με τον Χολτσεμπάιν να ισοφαρίζει με κεφαλιά στο 89’ και να στέλνει και αυτό το ματς στην παράταση. Στην εποχή του VAR αυτό το γκολ δεν θα μετρούσε ποτέ καθώς ο Χολτσεμπάιν είχε κάνει ξεκάθαρο φάουλ με τον αγκώνα, χωρίς ο Ιταλός διαιτητής, Γκονέλα, να το αντιληφθεί.
Πολλοί περίμεναν ότι η Τσεχοσλοβακία θα λύγιζε από την απογοήτευση και θα υποτασσόταν. Η απογοήτευση δεν ήταν όμως χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας. Ο άνθρωπος που μετέδιδε απίστευτη ηρεμία στους συμπαίκτες του κάνοντας μέχρι και… τσαλιμάκια στις κρίσιμες στιγμές για να τους χαλαρώσει, ήταν ο τερματοφύλακας Ιβο Βίκτορ. Εκανε πολλές κρίσιμες αποκρούσεις στον ημιτελικό και ακόμα περισσότερες στον τελικό, ειδικά στην παράταση, γι’ αυτό ψηφίστηκε MVP του τουρνουά και αναδείχθηκε 3ος στην ψηφοφορία για τη Χρυσή Μπάλα, γεγονός πρωτοφανές για τερματοφύλακα.
Παρά τις πολλές χαμένες ευκαιρίες και των δύο στην παράταση, το σκορ δεν άλλαξε και ο τελικός οδηγήθηκε στη διαδικασία των πέναλτι. Ηταν μια απόφαση που πάρθηκε την ίδια μέρα έπειτα από συμφωνία των δύο ομοσπονδιών, κυρίως μετά την επιμονή της Γερμανίας που δεν ήθελε και άλλη καταπόνηση των παικτών με την επανάληψη του αγώνα ύστερα από 48 ώρες, όπως γινόταν μέχρι τότε. Ηταν μια πρωτοφανής απόφαση και η πρώτη φορά που εφαρμόστηκε η διαδικασία των πέναλτι σε Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα ή Παγκόσμιο Κύπελλο.
Αν και η Γερμανία είχε επιμείνει σ’ αυτή τη λύση, ο Φραντς Μπεκενμπάουερ εμφανίστηκε ενοχλημένος γιατί δεν ζητήθηκε η γνώμη του ως αρχηγού της ομάδας. Οι παίκτες το πληροφορήθηκαν στα αποδυτήρια και ο «Κάιζερ» είχε αρνητική στάση γιατί το σενάριο αυτό δεν προβλεπόταν και τα «πάντσερ» δεν είχαν κάνει προπόνηση για πέναλτι. Αντίθετα, οι Τσεχοσλοβάκοι περίμεναν ότι κάποια στιγμή θα συνέβαινε αυτό και οι παίκτες τους έκαναν συνεχή εξάσκηση στα πέναλτι τα τελευταία δύο χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις προπονήσεις ο Γιέζεκ μάζευε δεκάδες ντόπιους και τους έβαζε πίσω από το τέρμα να αποδοκιμάζουν τους εκτελεστές, ώστε να μην επηρεάζονται από την αντίπαλη έδρα.
Οι περισσότεροι Γερμανοί παίκτες ήταν απρόθυμοι να εκτελέσουν πέναλτι και ο ένας πετούσε το μπαλάκι στον άλλο μέχρι να βγει η πεντάδα των εκτελεστών. Τα πρώτα 7 πέναλτι ήταν όλα εύστοχα, τέσσερα για τους Τσέχους και τρία για τους Γερμανούς. Στο 4ο των «πάντσερ», ο Ούλι Χένες έστειλε την μπάλα… έξω από το γήπεδο και άνοιξε τον δρόμο να γραφτεί ιστορία. Ο χαρισματικός Αντονιν Πανένκα έστησε ράθυμα την μπάλα στην άσπρη βούλα και με γλυκιά «λόμπα», την έστειλε ακριβώς στο κέντρο της εστίας! Η Τσεχοσλοβακία πήρε το τρόπαιο και ο ίδιος έμεινε για πάντα στην ιστορία, δίνοντας το όνομά του σε παρόμοιες εκτελέσεις που άρχισαν να πληθαίνουν τα επόμενα χρόνια.
Ηταν μια πρωτοφανής εκτέλεση με τεράστιο ρίσκο για όλους τους άλλους εκτός από τον ίδιο. Οπως εξομολογήθηκε αργότερα, ο Πανένκα είχε συνειδητοποιήσει ότι οι τερματοφύλακες πάντα διαλέγουν γωνία και κινούνται, δεν μένουν ακίνητοι στη μέση. Η επιλογή του δεν ήταν μια έμπνευση της στιγμής αλλά μια απόφαση που την είχε πάρει από καιρό, λέγοντας στους συμπαίκτες του ότι έτσι θα εκτελέσει εάν του δοθεί η ευκαιρία στον τελικό. Εκανε δύο χρόνια προπόνηση με τους τερματοφύλακες της ομάδας του με έπαθλα σοκολάτες ή μπίρες και όταν ήλθε η μεγάλη ώρα, δεν το σκέφτηκε δεύτερη φορά. Εκτέλεσε με τον τρόπο που είχε σχεδιάσει, σόκαρε την παγκόσμια ποδοσφαιρική κοινότητα και το όνομά του πέρασε στην ιστορία!
Η νίκη της Τσεχοσλοβακίας ήταν η πρώτη έκπληξη στην ιστορία των Ευρωπαϊκών Πρωταθλημάτων και ας είχε άλλες τρεις μεγάλες επιτυχίες σε μεγάλες διοργανώσεις. Αργότερα ακολούθησε η νίκη-έκπληξη της Δανίας το 1992 και το θαύμα της Ελλάδας το 2004, επιτυχίες που ήταν εντελώς απρόσμενες γι’ αυτό και αποδείχθηκαν πολύ πιο ισχυρές. Με τη διάσπαση της χώρας, η Τσεχία άγγιξε το τρόπαιο το 1996, αλλά τότε οι Γερμανοί πήραν τη ρεβάνς και τη νίκησαν 2-1 στην παράταση, με το «χρυσό γκολ» του Μπίρχοφ στο 95’. Ηταν η τελευταία κατάκτηση του τροπαίου από τη Γερμανία, η οποία φιλοδοξεί να την επαναλάβει το καλοκαίρι, στα δικά της γήπεδα, μπροστά στο δικό της κοινό. Αλλωστε, 28 χρόνια χωρίς τίτλο σε Euro είναι πάρα πολλά για μια ομάδα τέτοιου επιπέδου και τα «πάντσερ» θα κάνουν τα πάντα για να μην πάει αυτή η ευκαιρία χαμένη.
