Πώς μπορεί μια απερισκεψία δέκα δευτερολέπτων να σου αλλάξει όλη τη ζωή; Αρχικά να σε στιγματίσει σε οικογένεια και φίλους, αλλά στην πορεία και στο τέλος της ημέρας να σε κάνει καλύτερο άνθρωπο;
Ο Τόνι είναι ένας οπαδός της Σέφιλντ Γιουνάιτεντ που έκανε όλη αυτήν τη διαδρομή. Από μια λάθος έκφραση σε έναν αγώνα με την Νότιγχαμ Φόρεστ, ήρθε αντιμέτωπος με τους συνοπαδούς του, αλλά και με τους δικούς του ανθρώπους. Ηρθε, επίσης, αντιμέτωπος με τον ίδιο του τον εαυτό, τον οποίο όταν μπόρεσε να κοιτάξει κατάματα, κατάλαβε πόσο λάθος ήταν…
Όλα ξεκίνησαν όταν σε παιχνίδι μεταξύ των δύο ομάδων, ο Τόνι που βρισκόταν ακριβώς πίσω από την εστία φώναξε ένα ομοφοβικό σχόλιο στον τερματοφύλακα της Νότιγχαμ, Ματ Τέρνερ. Ένα σχόλιο, το οποίο αμέσως μετάνιωσε, αλλά δεν μπορούσε να πάρει πίσω.
«Μόλις είχαμε ένα σουτ που είχε περάσει άουτ. Ο τερματοφύλακας πήγε να μαζέψει την μπάλα πίσω από την εστία και έκανε μια μικρή χειρονομία προς τους φιλοξενούμενους οπαδούς. Τίποτα κακό, τίποτα που θα έπρεπε να με αναστατώσει, αλλά έχασα την ψυχραιμία μου για 10 δευτερόλεπτα. Άρχισα να φωνάζω: “Τελείωνε με αυτό, π@@@@”», θα πει ο Τόνι και θα προσθέσει: «Ήταν 10 δευτερόλεπτα βλακείας. Υπήρχαν δύο άνθρωποι μπροστά μου που γύρισαν αμέσως και μου είπαν: “Δεν έπρεπε να φωνάζεις έτσι, δεν έπρεπε να το λες αυτό”. Ήξερα ότι είχαν δίκιο. “Το ξέρω”, είπα, “λυπάμαι”. Ήξερα ότι ήταν λάθος και ότι θα μπορούσα να καταλήξω σε μπελάδες γι’ αυτό.»
Την επόμενη ημέρα, ο Τόνι, ο οποίος είναι γύρω στα 50, αναφέρθηκε από τους ίδιους τους οπαδούς της Σέφιλντ Γιουνάιτεντ. Είχαν τον αριθμό της θέσης του στο City Ground της Forest εκείνη την ημέρα και την περιγραφή του. Ο σύλλογος επικοινώνησε μαζί του και ο ίδιος αποδέχθηκε αμέσως ότι ήταν ένοχος για ομοφοβική κακοποίηση. Στο e-mail του έφτασε μια επιστολή που τον ενημέρωνε ότι του είχε απαγορευτεί η είσοδος στο «Bramall Lane», εν αναμονή έρευνας, και κλήθηκε σε αστυνομικό τμήμα για να αποφασιστεί αν θα έπρεπε να αντιμετωπίσει ποινική δίωξη – ή αν υπήρχε άλλος τρόπος πιο εναλλακτικός τρόπος τιμωρίας.
Όλα αυτά έφεραν τον Τόνι στην προσοχή της Kick It Out, της μεγαλύτερης οργάνωσης κατά των διακρίσεων στο αγγλικό ποδόσφαιρο, και οδήγησαν στην παραπομπή του σε ένα εργαστήριο εκπαίδευσης οπαδών ως μια μορφή εξωδικαστικής αποκατάστασης.
Το «Τόνι» δεν είναι το πραγματικό όνομα του οπαδού. Δεν θέλει να αναγνωριστεί λόγω του αντίκτυπου που θα είχε η δημοσιότητα στην οικογένειά του, αλλά συμφώνησε να γίνει ο πρώτος «δράστης» που συμμετείχε στο πρόγραμμα κατά των διακρίσεων του Kick it Out που θα μιλήσει δημόσια για τον τρόπο λειτουργίας του, για το τι έμαθε και για τη σημασία της εκπαίδευσης των παραβατών ότι οι πράξεις τους έχουν συνέπειες.
«Δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι το Kick it Out λειτουργεί από τη δεκαετία του 1990», λέει. «Νόμιζα ότι ήταν κάτι καινούργιο και ότι ασχολείτο μόνο με τον ρατσισμό. Μέχρι τώρα, δεν είχα σκεφτεί ποτέ πραγματικά για άλλα είδη διακρίσεων. Δεν ήμουν ποτέ σοφός γι’ αυτό. Αλλά τώρα συνειδητοποιώ ότι έπρεπε να εκπαιδευτώ. Πήρα το μάθημά μου, αλλά έμαθα και πολλά άλλα.»
Όταν έδωσε τη συγκεκριμένη συνέντευξη, ήταν μαζί του και ο Άλαν Μπους, ο υπεύθυνος εκπαίδευσης του Kick It Out. «Ρίξτε μια ματιά σε αυτό», του είπε ο Τόνι και σήκωσε τα μπατζάκια του παντελονιού του για να του αποκαλύψει ότι φοράει ένα ζευγάρι κάλτσες με ουράνιο τόξο. «Ήταν δώρο. Αυτό είναι ένα από τα πιο ανόητα πράγματα σε αυτό που έκανα. Η κόρη μου είναι ομοφυλόφιλη. Και η θετή μου κόρη επίσης. Μου πήραν αυτές τις κάλτσες για τα Χριστούγεννα.»
Η συνάντηση του Τόνι με τον Μπους πραγματοποιήθηκε πριν από μερικούς μήνες, τέσσερις εβδομάδες μετά το παιχνίδι με τη Φόρεστ που οδήγησε στην καταγγελία και στην εμπλοκή της αστυνομίας. Αρχικά ο Μπους του ανάλυσε στις διάφορες μορφές διακρίσεων που μολύνουν το παιχνίδι και μίλησε, λεπτομερώς, για τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει ένα έγκλημα μίσους στα θύματα. Χρησιμοποιώντας μια προβολή διαφανειών, ο ίδιος και ο Τόνι μίλησαν για τη ρατσιστική κακοποίηση που υπέστησαν οι διεθνείς ποδοσφαιριστές της Αγγλίας Τζέιντον Σάντσο, Μπουκάγιο Σάκα και Μάρκους Ράσφορντ, καθώς και για τις εμπειρίες του Τζέικ Ντάνιελς της Μπλάκπουλ και του αείμνηστου Τζάστιν Φασάνου ως ομοφυλόφιλοι ποδοσφαιριστές. Μίλησαν για τις Rainbow Blades (την ομάδα LGBTQ της Sheffield United), για τον λόγο που χρειάζεται να υπάρχει και για το πώς θα ένιωθαν τα μέλη της αν άκουγαν έναν από τους οπαδούς του συλλόγου να φωνάζει ομοφοβικές προσβολές. «Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, ο Τόνι συνειδητοποιούσε όλο και περισσότερο το λάθος του», λέει ο Μπους. «Όταν φτάσαμε στη νομοθεσία για τα εγκλήματα μίσους και τις συνέπειες, κοίταξε σοκαρισμένος για το ποια θα μπορούσε να είναι μια διαφορετική έκβαση για εκείνον και πώς θα μπορούσε να αλλάξει τη ζωή του.»
Αυτό είναι το εξειδικευμένο θέμα του Μπους. Οι παραπομπές του Kick It Out προέρχονται είτε από την αστυνομία είτε από τους ποδοσφαιρικούς συλλόγους και η δουλειά του Μπους είναι να συναντά τους παραβάτες, ένας προς έναν, και να διαβιβάζει τις συστάσεις του στους αρμόδιους συλλόγους. Τα τελευταία τρία χρόνια έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 200 συνεδρίες. «Το σημαντικό πράγμα που πρέπει να θυμάστε», λέει στον Τόνι, «είναι ότι ακόμη και αν το αποκαλείτε στιγμή τρέλας, εξακολουθεί να είναι έγκλημα μίσους. Προκάλεσε παρενόχληση, ανησυχία ή αγωνία. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να καταλήξεις στο δικαστήριο και να σου απαγορευτεί η ενασχόληση με το ποδόσφαιρο. Θα μπορούσες να χάσεις τη δουλειά σου και ένα σωρό άλλες συνέπειες».
Βοηθάει, αναμφίβολα, το γεγονός ότι ο Μπους είναι βαθιά ριζωμένος στην ποδοσφαιρική κουλτούρα, καθώς είναι φανατικός οπαδός της Νιούκαστλ. Πηγαίνει σε όλα τα παιχνίδια της ομάδας, εντός και εκτός έδρας, από την εποχή των ανοιχτών κερκίδων στο Σεντ Τζέιμς Παρκ. Είναι μεγαλόσωμος τύπος – κουρεμένα μαλλιά, πουκάμισο Fred Perry, παλιομοδίτικα αθλητικά παπούτσια Adidas – και είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί ο μέσος άνθρωπος στο δρόμο θα ταυτιστεί μαζί του πιο εύκολα από ό,τι, ας πούμε, ένα κουστουμαρισμένο στέλεχος της Premier League. Ούτε χρειάζεται να μείνει κανείς για πολύ καιρό στην παρέα του Μπους για να καταλάβει ότι νοιάζεται πολύ για τη δουλειά του. Έχει εκπαιδευτεί στις διαδικασίες αντιμετώπισης εγκλημάτων μίσους και έχει εργαστεί ως αξιωματικός αντικοινωνικής συμπεριφοράς στο Λονδίνο.
«Στο τέλος της συνεδρίας, με ρώτησε τι θα κάνω όταν μου επιτραπεί να ξαναπάω σε αγώνες», λέει ο Τόνι. «Του είπα: “Θα κάθομαι εκεί ήσυχα και θα πετάγομαι όταν σκοράρουμε, κάτι που δεν συμβαίνει πολύ συχνά ως οπαδός της Σέφιλντ Γιουνάιτεντ”».
«Αλλά ο Άλαν είπε: “Δεν θέλω να είσαι έτσι, είναι εντάξει να τραγουδάς και να φωνάζεις όσο θέλεις, αρκεί να μην είναι ρατσισμός, να μην είναι εναντίον ατόμων με αναπηρία, αλλαγής φύλου ή θρησκείας και πεποιθήσεων”. Συνειδητοποιείτε ότι το ποδόσφαιρο δεν είναι μόνο για λευκούς ή στρέιτ άνδρες. Είναι για όλους.»
Από όλους τους ανθρώπους που πήγαν στο εργαστήριο αποκατάστασης του Kick It Out, ο Μπους μπορεί να θυμηθεί μόνο μία περίπτωση κατά την οποία δυσκολεύτηκε να περάσει το μήνυμα σε κάποιον – έναν άνδρα που είχε φωνάξει έναν αντιμουσουλμανικό όρο σε αντίπαλο παίκτη. Μόνο ένα άτομο, ένα μέλος συνδέσμου οπαδών της Αγγλίας, έχει υποπέσει ξανά σε παρανομία. Σε αυτό το άτομο απαγορεύτηκε να έχει οποιαδήποτε επαφή με το ποδόσφαιρο για τρία χρόνια και, όταν λήξει αυτή η περίοδος, ο Μπους είναι πιθανό να τον ξαναδεί. Η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων, ωστόσο, αντιδρά πιο θετικά. Πολλοί παραβάτες δεν μπορούν να εξηγήσουν γιατί έκαναν αυτό που έκαναν.
Στην περίπτωση του Τόνι, δεν φάνηκε να έχει σημασία εκείνη τη νύχτα ότι ο παίκτης που κακοποιούσε ήταν στρέιτ. Η προσβολή ήταν απλώς μια απερίσκεπτη πράξη που θα μπορούσε να είχε εφαρμόσει σε οποιονδήποτε αντίπαλο εκείνη τη στιγμή. Δεν είχε πιει και δεν θεωρούσε τον εαυτό του ομοφοβικό. «Δεν μπορούσε να δώσει μια συγκεκριμένη απάντηση για τις πράξεις του», λέει ο Μπους. «Δήλωνε συνεχώς ότι ήταν βλακεία, ότι δεν σκεφτόταν και ότι ίσως ήταν “πειράγματα”. Αλλά δεν μπορούσε να κατασταλάξει σε κάποιον πραγματικό λόγο που να τον βολεύει. Η κύρια απάντησή του ήταν ότι η συμπεριφορά του ήταν λάθος και ευχόταν να μπορούσε να γυρίσει το χρόνο πίσω.»
Ήταν επίσης τυχερός, από μια άποψη. Οι άνθρωποι που κατήγγειλαν τον Τόνι δεν ήθελαν να πάνε στο δικαστήριο. «Είχα όλη αυτή την ανησυχία πάνω μου», λέει. «Το όνομά σου είναι στην εφημερίδα, η διεύθυνσή σου είναι στην εφημερίδα, σου απαγορεύεται το ποδόσφαιρο (από το δικαστήριο) … ταπεινώνεσαι δημόσια». Αντίθετα, είναι δυνατόν να βρει κανείς ένα ίχνος θετικότητας από την ιστορία του Τόνι. Αν η πρόθεση του Kick It Out είναι να εκπαιδεύσει τον κόσμο και να κάνει το ποδόσφαιρο καλύτερο, ο Τόνι δείχνει ότι αυτό μπορεί να γίνει. Πλέον μιλάει για τα όσα έμαθε στους φίλους που κάθονται δίπλα του στο πέταλο της Σέφιλντ. Παραδέχτηκε τι είχε κάνει και τους είπε να φροντίσουν να μην επαναλάβουν ποτέ τα λάθη του. Αυτό ισχύει και πέρα από το ποδόσφαιρο. «Δουλεύω με ομοφυλόφιλους», λέει. «Πριν πάω σε αυτό το μάθημα, πιθανόν να τους έλεγα κάτι για πλάκα, αλλά τώρα δεν το κάνω. Γιατί δεν είναι αστείο, έτσι δεν είναι; Έτσι, το έχω μεταφέρει και στον εργασιακό μου χώρο.»
Το συμπέρασμα του Μπους ήταν ότι το άτομο που καθόταν δίπλα του δεν χρειαζόταν καμία προτροπή για να δείξει αυτό που φαινόταν να είναι γνήσια μεταμέλεια, κατανόηση και ενσυναίσθηση, ενώ περνούσε το μαθησιακό του ταξίδι. «Ένιωσα ότι (ο Τόνι) ήταν ειλικρινής μαζί μας όταν μίλησε για το πόσο ντρεπόταν για τη συμπεριφορά του», λέει ο Μπους. «Η ενστικτώδης αίσθησή μου, έχοντας κοιτάξει στα μάτια του για λίγο περισσότερο από δύο ώρες, ήταν ότι λυπόταν πραγματικά για τον πόνο που μπορεί να προκάλεσαν τα λόγια του. Σε αυτήν την περίπτωση, η κοινοτική επίλυση και η εξωδικαστική επανορθωτική προσέγγιση ήταν η σωστή λύση.»
Ο αθλητισμός, στο σύνολό του και όχι μόνο το ποδόσφαιρο, θα μπορούσε ίσως να έχει περισσότερους ειδικά εκπαιδευμένους ειδικούς που, όπως ο Μπους, μπορούν να μεταδώσουν τις γνώσεις τους σε αυτόν τον τομέα. Είναι, άλλωστε, μια εποχή που όλο και περισσότεροι άνθρωποι λαμβάνουν υπόψη τους το μήνυμα του Kick It Out να καταγγέλλουν πράξεις διακρίσεων. Την περασμένη σεζόν, υπήρξε ρεκόρ 1.007 αναφορών. Οι αριθμοί εξακολουθούν να αυξάνονται, γεγονός που καθιστά τον ρόλο αυτό ακόμη πιο ζωτικό. Για τους αρμόδιους ανθρώπους του Kick It Out, είναι πολύ καλύτερο να εκπαιδεύονται οι παραβάτες και να διασφαλίζεται ότι, όταν οι άνθρωποι αυτοί επιτρέπεται να επιστρέψουν στα γήπεδα, θα έχουν αλλάξει νοοτροπία και θα έχουν κατανοήσει πολύ καλύτερα τι είναι αποδεκτό και τι όχι.
Ο Τόνι είναι το τέλειο παράδειγμα: ένας άνθρωπος που περιγράφει τον εαυτό του ως «παλαιάς κοπής», αλλά τώρα λέει ότι «εκτιμά τις υποεκπροσωπούμενες ομάδες στη σημερινή κοινωνία και γιατί είναι σημαντικό να δείχνουμε σεβασμό».
Του επετράπη να επιστρέψει στο «Bramall Lane» αφού υπέγραψε ένα «ABC» – ένα συμβόλαιο αποδεκτής συμπεριφοράς – και λέει ότι θα ήθελε να συναντήσει τους οπαδούς που τον κατήγγειλαν. Θέλει να απολογηθεί κανονικά. Έκανε επίσης κάτι που δεν είχε ξανακάνει κανείς στο σχετικό μάθημα Kick It Out: έστειλε email στον Μπους την επόμενη μέρα για να ρωτήσει αν μπορεί να ξαναπάει να τον δει. Και αυτό, για τον Μπους, πρέπει να είναι το σημάδι ότι η δουλειά έγινε καλά.
«Σας ευχαριστώ που με προσκαλέσατε στη συνεδρία του Kick It Out», έγραφε. «Ήμουν πρόθυμος να μάθω όσο το δυνατόν περισσότερα από ειδικούς επί του θέματος όπως εσείς. Βρήκα το μάθημα πολύ κατατοπιστικό και μου άνοιξε πραγματικά τα μάτια. Έμαθα μια ολόκληρη σειρά από πράγματα, από τις διαφορές μεταξύ μισογυνισμού και σεξισμού μέχρι το τι είναι και τι δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό να λες, να φωνάζεις ή να τραγουδάς. Πήρα μαζί μου τεράστιο όγκο πληροφοριών και έχω σημαντικά μεγαλύτερη επίγνωση του αντίκτυπου που μπορούν να έχουν τα σχόλια σε άλλους ανθρώπους. Ζητώ, και πάλι, βαθιά συγγνώμη για τα αδαή λόγια μου.»
Μέσα σε δέκα δευτερόλεπτα, ο Τόνι έγινε πράγματι ένας καλύτερος άνθρωπος…
