Ο Μάκης Χαμαλίδης γνωρίζει καλά ότι το βάρος των προσδοκιών μπορεί να αποδειχθεί δυσβάστακτο ακόμη και για τον πιο άρτια προπονημένο πρωταθλητή, ειδικά όταν αγωνίζεται μπροστά στο διψασμένο για μετάλλια κοινό της πατρίδας του. «Το “θέλω να κερδίσω και να διακριθώ” μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε “πρέπει να κερδίσω”», λέει ο αθλητικός ψυχολόγος της γαλλικής ολυμπιακής αποστολής. «Η νίκη, όμως, δεν είναι υποχρέωση. Αλλωστε δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα έρθει στο τέλος της διαδρομής το επιθυμητό αποτέλεσμα. Γιατί ο αθλητισμός είναι όπως η ίδια η ζωή, απρόβλεπτος».
Γεννήθηκε στη Γερμανία και επί τρεις δεκαετίες εργάζεται ως αθλητικός ψυχολόγος στη Γαλλία. Εχει συμβουλεύσει, μεταξύ άλλων, αθλητές του τένις, του γκολφ, της κολύμβησης, του βόλεϊ και της ποδοσφαιρικής ομάδας Μονακό. Αυτή την περίοδο είναι ένας εκ των τριών ψυχολόγων της γαλλικής αποστολής στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού. Βρίσκονται καθημερινά στο Ολυμπιακό Χωριό για να συνδράμουν εάν υπάρξει ανάγκη, να αποφορτίσουν κάποιον αγχωμένο αθλητή, ή προπονητή, να διαχειριστούν περιστατικά ψυχικής εξουθένωσης έπειτα από έναν τραυματισμό ή μια αποτυχία.
Διαχείριση κρίσεων
«Αποστολή μας είναι να εγγυηθούμε ένα πλαίσιο παρέμβασης και διαχείρισης κρίσεων για την ψυχική υγεία των διαπιστευμένων προσώπων από τη στιγμή της εισόδου τους έως τη στιγμή της αποχώρησής τους από το Ολυμπιακό Χωριό», λέει σε τηλεφωνική επικοινωνία με την «Κ». «Παρέχουμε μια διακριτική και ευέλικτη υπηρεσία για να διασφαλιστεί ότι οι Αγώνες βιώνονται υπό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες».
Ο κ. Χαμαλίδης παρακολουθεί αθλητές που μετέχουν σε Ολυμπιακούς Αγώνες από το 1996 στην Ατλάντα. Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται σε ομαδικές συνεδρίες με τη Γαλλίδα πρώην πρωταθλήτρια του στίβου Μαρί Ζοσέ Περέκ, η οποία είχε κατακτήσει τρία χρυσά ολυμπιακά μετάλλια, δύο στην απόσταση των 400 μέτρων και ένα στα 200 μέτρα.
«Πρέπει να βλέπουμε τους αθλητές ολιστικά, ως ανθρώπους, όχι ως μηχανές παραγωγής επιδόσεων και κατάκτησης μεταλλίων».
Τα ζητήματα ψυχικής υγείας δεν βρίσκονταν πάντοτε στο προσκήνιο του πρωταθλητισμού. Η εξωτερίκευση φόβων και αγωνιών μπορεί να εκλαμβανόταν ως ένδειξη αδυναμίας. Υπήρχε το ρίσκο του στίγματος και η λανθασμένη σε πολλούς αντίληψη ότι οι αθλητές υψηλού επιπέδου είναι άτρωτοι. Αυτό άρχισε να αλλάζει τα τελευταία χρόνια, όταν ορισμένοι ολυμπιονίκες μίλησαν ανοιχτά για τη μάχη τους με το παραλυτικό άγχος και την κατάθλιψη.
Επισημαίνει ότι με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού έγινε στη Γαλλία το προηγούμενο διάστημα μια συστηματική προσπάθεια ανάδειξης των ζητημάτων ψυχικής υγείας στον αθλητισμό. Εκπαιδεύτηκαν προπονητές για το πώς πρέπει να προσεγγίζουν τους αθλητές τους, καθώς και για το κατάλληλο λεξιλόγιο που πρέπει να χρησιμοποιούν. «Πρέπει να τους βλέπουν ολιστικά, ως ανθρώπους, όχι ως μηχανές παραγωγής επιδόσεων και κατάκτησης μεταλλίων. Ο αθλητής σαφώς και πρέπει να είναι αφοσιωμένος σε αυτό που κάνει, αλλά δεν σημαίνει ότι δεν έχει και άλλους ρόλους στη ζωή πέρα από το αγώνισμά του», λέει στην «Κ» ο ψυχολόγος της γαλλικής ολυμπιακής αποστολής.
Ακριβείς διατυπώσεις
Οπως παρατηρεί, σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και σήμερα, παρά την ανάδειξη των ζητημάτων ψυχικής υγείας, η προσέγγιση μπορεί να γίνεται απλοϊκά. «Είναι της μόδας να λέμε σε κάποιον να είναι χαλαρός, να μην πιεστεί, να απολαύσει τη διαδικασία», δηλώνει. «Ο πρωταθλητισμός, όμως, δεν εξασφαλίζει αυτή την αίσθηση της ισορροπίας. Είσαι ταγμένος σε μια αποστολή, πρέπει να πιεστείς και να καλλιεργήσεις το ταλέντο σου. Γι’ αυτό χρειάζεται να υπάρχει και ένα ψυχολογικό πλάνο. Οπως δίνουν έμφαση στη διατροφή, στον ύπνο και στην τεχνική τους, οι αθλητές και οι προπονητές πρέπει να προσεγγίσουν με την ίδια ακρίβεια και το ψυχολογικό κομμάτι. Το να πει κάποιος “έχω στρες” την ημέρα του αγώνα είναι μια αρχή, ένα βήμα, αλλά από μόνο του δεν αρκεί. Πρέπει να αρθρώσει με λέξεις ακριβώς αυτό που αισθάνεται. Είναι διαφορετικό να πει “αγχώνομαι γιατί όλοι περιμένουν από εμένα να φέρω ένα μετάλλιο, έχω επενδύσει σε αυτό”. Εάν είσαι ακριβής στις διατυπώσεις, θα χειριστείς αλλιώς όσα βιώνεις».
Σε αυτό το σκέλος, όπως εξηγεί, παίζει σημαντικό ρόλο το ευρύτερο περιβάλλον του αθλητή. «Μπορεί να έχεις τον καλύτερο προπονητή στον κόσμο και όταν επιστρέφεις στο σπίτι, ένας γονιός ή κάποιος μάνατζερ να θεωρεί ότι εκείνος γνωρίζει καλύτερα. Το έχουμε δει να συμβαίνει σε διάφορα αθλήματα», λέει. «Ολοι πλέον μιλούν για τεχνικές χαλάρωσης, για διαλογισμό και ασκήσεις αναπνοής. Ολα αυτά δεν μπορούν να βοηθήσουν από μόνα τους εάν υπάρχει στο υπόβαθρο σημαντικό πρόβλημα. Ο αθλητής πρέπει να έχει διαλέξει ποιος θα είναι ο αρχιτέκτονας της καριέρας του».
Ο αγώνας της ζωής τους με αντίπαλο την κατάθλιψη
Της Ηλιάνας Μάγρα
ΜΑΪΚΛ ΦΕΛΠΣ
Κολύμβηση
«Ενιωσα ότι δεν ήθελα να ζω πια»
Για τον πιο πολυβραβευμένο αθλητή στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων, η αρχή έγινε μετά την Αθήνα. «Το 2004 πήρα την πρώτη γεύση της μετα-ολυμπιακής κατάθλιψης», δήλωσε. «Είναι σαν να φτάνεις στην άκρη ενός γκρεμού και να λες “τώρα τι;”», ανέφερε. Το βίωσε ακόμη πιο έντονα μετά τους Ολυμπιακούς του 2008, όταν κέρδισε 8 χρυσά μετάλλια, αλλά στο ναδίρ έφτασε το 2014. «Ενιωσα ότι δεν ήθελα να ζω πια», έχει πει ο Φελπς. Κλείστηκε για μέρες στο σπίτι του, μέχρι που πήγε σε ένα κέντρο για 45ήμερη θεραπεία. «Δεν είναι κάτι που θα φύγει», έχει δηλώσει για την κατάθλιψη, «με κάνει αυτό που είμαι».
ΣΙΜΟΝ ΜΠΑΪΛΣ
Ενόργανη γυμναστική
«Κοιμόμουν για να μην αυτοκτονήσω»
Στους Ολυμπιακούς του Τόκιο, η Σιμόν Μπάιλς πήγε ως η μεγαλύτερη σταρ της αμερικανικής αποστολής – αποσύρθηκε για λόγους ψυχικής υγείας. Η Μπάιλς ήταν μία από τις δεκάδες αθλήτριες που είχε κακοποιήσει σεξουαλικά ο πρώην γιατρός της ολυμπιακής ομάδας ενόργανης Λάρι Νασάρ – ένα από τα αποτελέσματα αυτής της κακοποίησης ήταν η κατάθλιψη που πέρασε αργότερα. «Είχα τρομερή κατάθλιψη», δήλωσε το 2021, «κοιμόμουν όλη την ώρα, γιατί ήταν καλύτερο από το να αυτοκτονήσω». Για τους αθλητές ενόργανης, ο χρόνος επούλωσης ενός τραύματος είναι συνήθως 4 με 6 εβδομάδες, έχει πει. «Αλλά όταν συμβαίνει κάτι τόσο τραυματικό, δεν υπάρχει χρόνος επούλωσης». Σήμερα είναι η πιο πολυβραβευμένη αθλήτρια ενόργανης στην ιστορία των ΗΠΑ.
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΡΑΛΗΣ
Αλμα επί κοντώ
«Ο “κακός” Μανόλο υπερίσχυσε»
«Για πρώτη φορά φέτος υπέφερα από μια μεγάλη κρίση πανικού, η οποία στη συνέχεια με έκανε να βυθιστώ στο άγχος και στην κατάθλιψη για αρκετό καιρό. Πίεσα τον εαυτό μου πολύ για να αλλάξω αυτή την κατάσταση, αλλά αυτό απλά χειροτέρεψε τα πράγματα και δυστυχώς ο “κακός” Μανόλο υπερίσχυσε», έγραφε το 2022 ο Εμμανουήλ Καραλής στο Instagram, εξηγώντας ότι η σεζόν του θα σταματούσε για να φροντίσει την ψυχική του υγεία, την οποία είχε επηρεάσει ένας τραυματισμός. «Χρειάζεται να κάνω ένα βήμα πίσω και ένα διάλειμμα για να ξαναβρώ το χαμόγελό μου», έλεγε. Περίπου δύο χρόνια αργότερα, ο Μανόλο προχθές χαμογελούσε διά-πλατα, όρθιος στο βάθρο, κατά τη διάρκεια της απονομής του πρώτου ολυμπιακού μεταλλίου του.
ΝΑΟΜΙ ΟΣΑΚΑ
Τένις
«Εχω περάσει πολύ δύσκολα»
Οταν η Ναόμι Οσάκα αποσύρθηκε από το Γαλλικό Οπεν το 2021 ήταν η πιο καλοπληρωμένη γυναίκα αθλήτρια στον κόσμο, έχοντας ήδη κερδίσει τέσσερα Γκραν Σλαμ. Αλλά μετά την πρώτη της νίκη, στο Αμερικανικό Οπεν του 2018, ξεκίνησε και η κατάθλιψή της. «Εχω υποφέρει από μεγάλες καταθλιπτικές περιόδους από το 2018 και έχω περάσει πολύ δύσκολα προσπαθώντας να το καταπολεμήσω», ανέφερε το 2021. Αργότερα δήλωσε ότι μετά την απόσυρσή της αρχικά ένιωσε ντροπή. «Ως αθλητής ακούς ότι πρέπει να είσαι δυνατός», είπε, τονίζοντας όμως ότι δεν θα άλλαζε τίποτα. Το 2023, αποσύρθηκε και από το Αυστραλιανό Οπεν, πριν επιστρέψει και πάλι στην ενεργό δράση.
ΕΛΕΝ ΜΑΡΟΥΛΙΣ
Ελευθέρα πάλη
«Δεν θέλεις να δείξεις αδυναμία»
Η ελληνικής καταγωγής αθλήτρια ελευθέρας πάλης Ελεν Μαρούλις έγινε στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2016, η πρώτη Αμερικανίδα που είχε ποτέ κερδίσει χρυσό μετάλλιο στην πάλη. Αλλά μεταξύ του 2018 και του 2019, έπαθε τρεις διασείσεις, οι οποίες της προκάλεσαν πολύ έντονο μετατραυματικό στρες, σε βαθμό που χρειάστηκε να νοσηλευθεί σε ψυχιατρική κλινική για μικρό χρονικό διάστημα, καθώς είχε αυτοκτονικές σκέψεις. Της πήρε έναν χρόνο για να επιστρέψει στο άθλημα και στην ανάρρωσή της τη βοήθησε ο χορός. «Ως αθλήτρια, δεν θέλεις να δείξεις αδυναμία», έχει αναφέρει στο παρελθόν, «ένιωθα ότι έπρεπε συνέχεια να ανταποκρίνομαι στις απαιτήσεις, ακολουθώντας ένα στάνταρ τελειότητας».
