Ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα. Αποδοχή, συμπερίληψη, σεβασμός. Οπως κι αν κρίνει κανείς το αθλητικό και το καλλιτεχνικό κομμάτι των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού, ήταν η διοργάνωση που σηματοδοτεί τη μετάβαση σε μια νέα φάση αυτής της τόσο σπουδαίας και ιστορικής διοργάνωσης.
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής των δύο τελετών, Τομά Ζολί, ακολουθώντας τις παραπάνω –γαλλοτραφείς μεν, οικουμενικές δε– επιταγές, έφερε εις πέρας ένα ούτως ή άλλως εκ προοιμίου δύσκολο εγχείρημα, αφού η τελετή έναρξης, υπό την πεποίθηση ότι από εδώ και πέρα οι Αγώνες πρέπει να έχουν έναν πιο ανοιχτό, αστικό χαρακτήρα, έλαβε χώρα για πρώτη φορά στον… έξω κόσμο. Η τελετή λήξης, βέβαια, παρέμεινε στο Stade de France, το εμβληματικό, μπρουταλιστικό ολυμπιακό στάδιο της γαλλικής πρωτεύουσας, του οποίου η σκηνή είχε διακοσμηθεί με την υφήλιο σε μίνιμαλ σχεδιασμό.
Οι συμβολισμοί ήταν και πάλι πολλοί – όπως και ο χαρακτήρας του ξέφρενου πάρτι που ακολουθεί το βερνισάζ κάθε μεγάλης διοργάνωσης. Οι χρυσοί ολυμπιακοί δίσκοι και ο Χρυσός Εξερευνητής ήταν αναφορά στον Χρυσό Δίσκο που έχει στείλει η NASA στο Διάστημα, από το 1977, ενώ η μουσική που συνόδευε αυτή τη σκηνή ήταν μια οικουμενική συμφωνία ως ταυτότητα της ανθρωπότητας. Αυτή τη στιγμή, της προσγείωσης του Χρυσού Εξερευνητή, που δεν ήταν άλλος από τον Γάλλο breakdancer Αρτίρ Καντρ, ο πρωταγωνιστής βρίσκει μια διαλυμένη ανθρωπότητα, η οποία ανασυστήνεται με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ηταν η στιγμή της Ελλάδας.
Η εμφάνιση, εκείνη τη στιγμή, της ελληνικής σημαίας, που παραδόθηκε από τον «μασκοφόρο» της τελετής έναρξης στον Χρυσό Εξερευνητή, παρέπεμπε στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων της μοντέρνας εποχής, στην Αθήνα το 1896, με τότε γενικό «μαέστρο» τον Γάλλο παιδαγωγό και ιστορικό Πιερ ντε Κουμπερτέν. Η γαλλική συμβολή, πέραν της τιμής στην Ελλάδα δηλαδή, ήταν ο κεντρικός άξονας αυτής της σκηνής.
Ακόμα και το «My Way» –που έχει διεθνώς λατρευτεί από τον Φρανκ Σινάτρα– το οποίο τραγούδησε αργότερα η Ιζό (Yseult) εντάχθηκε στο «πρόγραμμα» λόγω της πρώτης εκτέλεσής του που ήταν γαλλική, υπό τον τίτλο «Comme d’habitude».
Φυσικά, οι μουσικοί, την ώρα της παράδοσης της ελληνικής σημαίας στον Χρυσό Εξερευνητή που ακολουθείτο από εξωγήινους χορευτές, ανέκρουσαν, υπό απόλυτο σκοτάδι, και τον εθνικό ύμνο της χώρας προς τιμήν των νεότερων Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά και τον Υμνο του Απόλλωνος, του αρχαιότερου ύμνου στην Ιστορία, το πρωτότυπο του οποίου φυλάσσεται στο Λούβρο. Τον απολλώνιο ύμνο εκτέλεσε σε αιωρούμενο πιάνο ο Ελβετός σολίστ Αλέν Ρος, συνοδευόμενος από τον διάσημο πιανίστα και τραγουδιστή της όπερας Μπέντζαμιν Μπερνχάιμ. Τέλος, ακόμα ένα αριστούργημα της ελληνικής αρχαιότητας, που εκτίθεται στο λαμπρό γαλλικό μουσείο, έκανε την εμφάνισή του: η Νίκη της Σαμοθράκης.
Παράλληλα, στο πλαίσιο της ισότητας των φύλων, που αποτέλεσε κεντρικό πυλώνα των παρισινών Αγώνων, αντί, κατά τα ειωθότα, της απονομής μεταλλίων στους άνδρες μαραθωνοδρόμους, η διοργανώτρια αρχή αποφάσισε να τιμήσει τις γυναίκες μαραθωνοδρόμους. Για πρώτη φορά στην ιστορία των Αγώνων, η συμμετοχή ανδρών και γυναικών είναι 50-50. Το ίδιο συνέβη και με όσα άτομα εργάστηκαν για τη διοργάνωση, ακόμα και στην τηλεοπτική κάλυψη, όπως είχε πει στην «Κ» ο Γιάννης Εξαρχος, CEO της Olympic Broadcasting Services. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ο μαραθώνιος στους παρισινούς Αγώνες είχε σχεδιαστεί έτσι, ώστε να επαναλάβει την πορεία, με τις γυναίκες μπροστάρισσες, από το Παρίσι στις Βερσαλλίες το 1789, μεταφέροντας τα αιτήματα του λαού στον βασιλιά.
Μετά το σβήσιμο της φλόγας που μετέφερε ο Γάλλος κολυμβητής Λεόν Μαρσάν, ο οποίος ήταν ο πιο επιτυχημένος αθλητής των Ολυμπιακών Αγώνων με τέσσερα χρυσά και ένα χάλκινο μετάλλιο, και που αποκαλείται και «βασιλιάς», σειρά άρχισε σιγά σιγά να παίρνει το… Χόλιγουντ και οι επόμενοι Αγώνες που θα διεξαχθούν στο Λος Αντζελες το 2028.
Αυτό έγινε πρώτα θεσμικά. Η ολυμπιακή σημαία παραδόθηκε στη λαμπρή Αμερικανίδα αθλήτρια Σιμόν Μπάιλς και στη συνέχεια στη δήμαρχο του Λος Αντζελες, Κάρεν Μπας, που αποτελεί την πρώτη μαύρη δήμαρχο που παραλαμβάνει την ολυμπιακή σημαία. Ο εθνικός ύμνος των ΗΠΑ, η «Αστερόεσσα», ακούστηκε στο Stade de France και, στη συνέχεια, ο Τομ Κρουζ εφόρμησε από τον ουρανό για να κλέψει, ως άλλη μία «Επικίνδυνη Αποστολή», τα ολυμπιακά σύμβολα και, ως μηχανόβιος, να τα μεταφέρει στην αμερικανική μητρόπολη της Δυτικής Ακτής.
Εκεί, στην παραλία Βένις του Λος Αντζελες, ο Snoop Dogg, o Dr Dre, οι Red Hot Chilli Peppers, η Μπίλι Αϊλις τραγούδησαν για τα τέσσερα χρόνια που υπολείπονται για τους Αγώνες που θα διοργανώσει η «Πόλη των Αγγέλων» και υπόσχεται ότι θα ακολουθήσει το πνεύμα της επιλεγόμενης νέας εποχής της ολυμπιακής διοργάνωσης.
Ο πρόεδρος της Εθνικής Ολυμπιακής Επιτροπής του Παρισιού 2024, Τόνι Εστανγκέ, δήλωσε υπερηφάνως: «Η Γαλλία επανεφηύρε τον εαυτό της. Από τη μια μέρα στην άλλη, ολόκληρη η Γαλλία έγινε ολυμπιακή. Οι αγωνιστικοί χώροι μας θα μείνουν στην ιστορία των αγώνων. Θέλαμε ζέση και ενθουσιασμό, πήραμε πάθος. Θέλαμε να ονειρευόμαστε, είχαμε τον Λεόν Μερσάν. Είμαστε η χώρα της γκρίνιας, αλλά ξυπνήσαμε σε μια χώρα θερμών υποστηρικτών που δεν ήθελαν στιγμή να σταματήσουν να τραγουδούν. Απόψε δεν ήμουν ποτέ τόσο περήφανος που είμαι Γάλλος – δείξαμε το πιο όμορφο πρόσωπο της Γαλλίας».
Με αυτά τα λόγια ως επίλογο, ζητήσαμε από ανθρώπους της τέχνης να σχολιάσουν για την «Κ» την τελετή λήξης. Οσα εντοπίζουν ολοκληρώνουν μία διοργάνωση που ενθουσίασε, δίχασε αλλά και έλαμψε.
ΑΡΤΕΜΙΣ ΙΓΝΑΤΙΟΥ*
Η Ελλάδα ανταμείφθηκε
Η τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων μύριζε Ελλάδα! Η προσοχή των Γάλλων στράφηκε με ιδιαίτερο τρόπο στο ελληνικό πνεύμα και τους συμβολισμούς των Ολυμπιακών Αγώνων, κάτι που δεν συνέβη στην τελετή έναρξης, προς μεγάλη μου λύπη. Ομως με την τελετή λήξης ανταμειφθήκαμε!
Η ολυμπιακή φλόγα οδηγήθηκε στο Stade de France, με την ειδική λάμπα μεταφοράς. Η ανάκρουση του εθνικού ύμνου της Ελλάδας, σε μιαν υπέροχη επική απόδοση, μας συγκίνησε και οι πρωταγωνιστές της τελετής έναρξης, ο μασκοφόρος λαμπαδηδρόμος και η ατσάλινη ιππέας, παρέδωσαν την ελληνική σημαία με σεβασμό στον Χρυσό Εξερευνητή, ο οποίος την ύψωσε στο κέντρο του Σταδίου.
Υπήρξε στο στάδιο μια στιγμή σιωπής, ένδειξη σεβασμού. Αμέσως μετά το πλήθος των θεατών χειροκροτούσε και επευφημούσε. Βαθιά η συγκίνηση και η αναγνώριση στη χώρα όπου γεννήθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαιότητα και αναβίωσαν στη σύγχρονη εποχή.
Η εμφάνιση της Νίκης της Σαμοθράκης, με έναν πολύ όμορφο και λιτό τρόπο επίσης, ενθουσίασε. Ο ύμνος στον Απόλλωνα, οι παρτιτούρες του οποίου φυλάσσονται στο Μουσείο του Λούβρου, ήταν ιδιαίτερος.
Μοναδική βέβαια και άκρως συγκινητική η στιγμή που έδειξαν αποσπάσματα από την τελετή Αφής της Ολυμπιακής φλόγας που πραγματοποιήθηκε στην Αρχαία Ολυμπία τον Απρίλιο από την ομάδα μας.
Η τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων μύριζε Ελλάδα! Η προσοχή των Γάλλων στράφηκε με ιδιαίτερο τρόπο στο ελληνικό πνεύμα και τους συμβολισμούς των Ολυμπιακών Αγώνων, κάτι που δεν συνέβη στην τελετή έναρξης, προς μεγάλη μου λύπη.
Η τελετή εντυπωσίασε με τη χορογραφία από χορευτές-ακροβάτες που δημιούργησαν τους πέντε ολυμπιακούς κύκλους.
Ο ολυμπιακός ύμνος τραγουδήθηκε στα αγγλικά, κάτι που δεν ενόχλησε καθώς είναι ένας παγκόσμιος ύμνος και ήδη είχε τραγουδηθεί στα ελληνικά, και με πολύ όμορφο τρόπο, στην τελετή έναρξης.
Η είσοδος της ελληνικής ομάδας με τη σημαία της Ελλάδας ως πρώτης χώρας πάντα μας ανατριχιάζει και μας κάνει περήφανους. Το ίδιο περήφανους μας έκαναν οι αθλητές μας για άλλη μια φορά.
Εντυπωσιακός ο τρόπος που εισήλθε στο στάδιο ο ηθοποιός Τομ Κρουζ, όπως και ο τρόπος που έφυγε πάνω σε μια μηχανή με την ολυμπιακή σημαία για να την παραδώσει στο Λος Αντζελες 2028.
Ομως χαραγμένες είναι στην καρδιά μου, όπως και στην ψυχή όλων των Ελλήνων, οι τελετές έναρξης και λήξης για την Αθήνα 2004 που ήταν μοναδικές και απόλυτα στο πνεύμα των Ολυμπιακών Αγώνων με τον πιο μεγαλειώδη τρόπο.
* Η κ. Αρτεμις Ιγνατίου είναι καλλιτεχνική διευθύντρια των τελετών αφής και παράδοσης της ολυμπιακής φλόγας
ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΔΕΡΒΗΣ-ΜΠΟΥΡΝΙΑΣ*
Οι πολύχρωμοι Ολυμπιακοί και ένα σκάνδαλο
Αρχίζοντας την τελετή λήξης με μια τολμηρή διασκευή του γαλλικού εθνικού ύμνου –πρωτόγνωρο σε μια επίσημη εκδήλωση, οποιουδήποτε κράτους–, οι διοργανωτές συνέχισαν με συνέπεια το πνεύμα της έναρξης· τη φιλοδοξία να δημιουργήσουν παράδοση, όχι να ακολουθήσουν μια ήδη υπάρχουσα. Εργα τέχνης που θα αναλύονται επί δεκαετίες για τη συνθετότητά τους και τις αναρίθμητες αναφορές στην ιστορία της γαλλικής τέχνης και διανόησης, οι τελετές έναρξης και λήξης των παρισινών Ολυμπιακών Αγώνων σηματοδοτούν μια καινούργια εποχή. Ενα οριστικό διαζύγιο με την αισθητική της Leni Riefenstahl, όπου εκατοντάδες μηχανικά σώματα επαναλαμβάνουν ταυτόχρονα αυτές τις υπνωτικές χορογραφίες που τόσο θαυμάζουν σε Σότσι, Πεκίνο και Ντόχα.
Εργο τέχνης και η τελετή λήξης; Εν μέρει ναι. Κυρίως όμως λαϊκή γιορτή, πολύχρωμο πανηγύρι, από αυτά που κάνουν φίλοι για να μοιραστούν τον ενθουσιασμό τους. «Είναι δείγμα μετριότητας να είσαι ανίκανος να ενθουσιαστείς», έλεγε ο Μπαλζάκ. Και κάτι μου λέει πως ο ενθουσιασμός είναι πολύχρωμη θεότητα.
Μια γιορτή του γυμνού σώματος, μια γιορτή των χρωμάτων, σας θυμίζει κάτι; Μήπως χάρη στη Γαλλία ζήσαμε, για πρώτη φορά, το πνεύμα της Ολυμπίας;
Η μεγαλύτερη παρεξήγηση στην ιστορία της αισθητικής είναι σίγουρα η ψευδαίσθηση πως τα αρχαιοελληνικά αγάλματα ήταν λευκά. Ενω έπλεαν στα έντονα χρώματα. Μια γιορτή του γυμνού σώματος, μια γιορτή των χρωμάτων, σας θυμίζει κάτι; Μήπως χάρη στη Γαλλία ζήσαμε, για πρώτη φορά, το πνεύμα της Ολυμπίας;
Σκοτεινή κατάληξη των πιο φωτεινών σύγχρονων Ολυμπιακών, η εμφάνιση του Τομ Κρουζ ως σημαιοφόρου ανάμεσα στο Παρίσι και το Λος Αντζελες: η σαϊεντολογία, που θεωρείται στη Γαλλία επικίνδυνη σέκτα με πάμπολλες καταδίκες στα δικαστήρια, πέτυχε έτσι μια πρωτοφανή διαφήμιση. Η επάνοδος στην πολιτική αρένα μιας χώρας που περνά βαθιά κρίση δεν χρειαζόταν αυτό το πρόσθετο σκάνδαλο.
*Ο κ. Διονύσης Δερβής-Μπουρνιάς είναι μαέστρος, διευθυντής του Ελληνογαλλικού Φεστιβάλ Μουσικής και Μαθηματικών Festum π
ΠΑΡΙΣ ΜΕΞΗΣ*
Μια κομψή αλλά απλή τελετή και ένα… γείωμα
Ας ξεκινήσω από το βασικό: η ομάδα της τελετής λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού μάς παρουσίασε μια τελετή άψογη από πλευράς οργάνωσης, ροής και εκτέλεσης. Δεν είναι αυτονόητο. Η δημιουργία και κυρίως η εκτέλεση μιας παράστασης τέτοιας κλίμακας και εμβέλειας είναι κάτι το εξαιρετικά δύσκολο. Η κλίμακα μεγεθύνει οποιοδήποτε περιθώριο λάθους σε επικίνδυνα επίπεδα.
Τούτου δοθέντος, βρήκα το αμιγώς καλλιτεχνικό μέρος της τελετής λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων, με τον «επισκέπτη» να αναζητεί και τελικά να βρίσκει τους Ολυμπιακούς Κύκλους, μεγαλειώδες μεν, κάπως αργό δε, πάντως εξαιρετικά όμορφο. Ηταν μια πολύ απλή ιδέα, πολύ καλά εκτελεσμένη. Κοστούμια, σκηνικά, κίνηση, φωτισμοί, ήχος, ήταν όλα εκεί, με εξαίρεση ίσως τη μουσική, που τη βρήκα μάλλον «γενική» και κατώτερη του σκηνικού θεάματος.
Κατά τ’ άλλα, το πάρτι που ακολούθησε, προσωπικά τουλάχιστον, δεν με ενδιέφερε. Σε κάποιους αρέσει να βλέπουν άλλους να γλεντούν στην τηλεόραση. Δεν είναι η περίπτωσή μου. Εύχομαι να άρεσε στους ανθρώπους που βρίσκονταν στο στάδιο και κυρίως στους αθλητές.
Βρήκα το αμιγώς καλλιτεχνικό μέρος της τελετής λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων, με τον «επισκέπτη» να αναζητεί και τελικά να βρίσκει τους Ολυμπιακούς Κύκλους, μεγαλειώδες μεν, κάπως αργό δε, πάντως εξαιρετικά όμορφο. Ηταν μια πολύ απλή ιδέα, πολύ καλά εκτελεσμένη.
(Με έκανε να αναρωτηθώ πάντως: σε μια τόσο σπουδαία διοργάνωση, ήταν οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες ό,τι καλύτερο είχε να μας παρουσιάσει το Παρίσι;)
Στην τελετή λήξης των Ολυμπιακών του Παρισιού δεν είχαμε τον αξιοθαύμαστο θησαυρό συμβολισμών και τον πλουραλισμό της τελετής έναρξης, που προσωπικά με ενθουσίασε. Ομως είχαμε μια κομψή τελετή που έβαλε «τικ» σε όλα τα κουτάκια και που μας πρόσφερε και μια-δυο όμορφες στιγμές αποφεύγοντας –όσο επιτρεπόταν– την μπαναλιτέ, την κακογουστιά, την απαξίωση και τον σαρκασμό – που είναι πολύ της μόδας.
Pas Mal.
ΥΓ. Η φάση –διότι περί «φάσης» πρόκειται– που η ολυμπιακή σημαία φεύγει με μηχανόβιο δίχως κράνος, κι ας είναι κι ο Τομ Κρουζ, μαζί με όλη τη χολιγουντιανή συνέχεια, γείωσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην εμπορική τους διάσταση.
* Ο κ. Πάρις Μέξης είναι σκηνοθέτης – σκηνογράφος, ραδιοφωνικός παραγωγός
ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΚΑΣΙΜΑΤΗ*
Οι συμβολισμοί και το καθ’ έξιν δηλητήριο
Μας έχει γίνει έξις οτιδήποτε νέο να το αντιμετωπίζουμε καχύποπτα, έτοιμοι να χύσουμε δηλητήριο, έχοντας την ακράδαντη πίστη ότι θα βρει τελικά την αποδοχή των πολλών. Το χύνουμε, βέβαια, όχι με πυροβόλα ακριβείας –πράγμα που θα απαιτούσε γνωσιακές και κριτικές ικανότητες–, αλλά, φευ, με… νεροπίστολα. Οπλα εξ ορισμού ακίνδυνα, με τα οποία περιλούζουμε όσους τόλμησαν να πάρουν το ρίσκο να αρθρώσουν κάτι νέο, όπως χθες βράδυ, σε επίπεδο θεάματος, στο Στάδιο της Γαλλίας.
Η κατάστρωση ενός προγράμματος αξιώσεων με συνοχή, που να αγγίζει νοήματα, όπως τις διαθέσεις –ιδίως της Δύσης– για ειρήνη, συμπερίληψη κ.λπ. και όσων εύκολα τις καταδικάζουν, δεν είναι εύκολο εγχείρημα και οι διορισμένοι υπεύθυνοι δουλεύουν συστηματικά από μήνες. Ο Τομά Ζολί είχε την ευθύνη της τελετής έναρξης, ο ίδιος Τομά Ζολί και της τελετής λήξης.
Για την πρώτη χύθηκε το γνωστό δηλητήριο, η δεύτερη μας δυσκόλεψε αρκετά, επειδή είδαμε μεν την ελληνική σημαία, αναγνωρίσαμε τον εθνικό ύμνο, ακούσαμε τον ύμνο του Σαμάρα (Σαμαρά για τον εκφωνητή της ΕΡΤ!), αλλά, και πάλι, κάτι πήγε στραβά. Στους Νεφελίμ παραδόθηκε το εθνικό μας σύμβολο; Τι συμβόλιζε το χρυσό σκαθάρι; Μα είναι το «Πνεύμα της Ελευθερίας», μας είπαν. Σε μια άλλη εποχή, των μπούμερ, θα βλέπαμε πιθανώς τον Μικρό Πρίγκιπα του Σαιντ-Εξιπερί στα διαπλανητικά του ταξίδια, και θα μας συγκινούσε και αυτό. Τι δουλειά έχει ο ύμνος στον Απόλλωνα; Η Νίκη της Σαμοθράκης δεν θα έπρεπε να είναι σε δικό μας μουσείο αντί να δεσπόζει στο Λούβρο; Τι μας λένε οι Γάλλοι δηλαδή; Οτι υπάρχει συνέχεια της φυλής, ενώ «εμείς» την αρνούμαστε; Αυτά, αντί για ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κύριο Ζολί!
Η κατάστρωση ενός προγράμματος αξιώσεων με συνοχή, που να αγγίζει νοήματα, όπως τις διαθέσεις –ιδίως της Δύσης– για ειρήνη, συμπερίληψη κ.λπ. και όσων εύκολα τις καταδικάζουν, δεν είναι εύκολο εγχείρημα.
Λίγοι είναι αυτοί που στη μεταλλική εγκατάσταση στο κέντρο του Σταδίου θα αναγνώριζαν το περίγραμμα των πέντε ηπείρων που, μαζί με τους πρόσφυγες, συμμετείχαν στους αγώνες. Λίγοι επίσης θα αναγνώριζαν στις σκιές που διέτρεχαν τις κερκίδες παραστάσεις αθλητών από μελανόμορφα αγγεία. Μα και η εφεύρεση, τάχα, του τροχού που γίνεται κύκλος για να συνθέσει το έμβλημα των Ολυμπιακών Αγώνων, μαζί με τη μακρινή ανάμνηση του αναγεννησιακού «Βιτρουβιανού Ανθρώπου», της ταινίας «Metropolis» του Φριτζ Λανγκ, βρήκε τη θέση του στο καλοδουλεμένο υπερθέαμα. Αποκαταστάθηκαν ακόμα και τα κορίτσια με τα πολυσυζητημένα φορέματα στην τελετή αφής στην Ολυμπία – πόσο δηλητήριο είχε χυθεί και γι’ αυτό ακόμα.
Στο Λος Αντζελες, πάλι, είδαμε για λίγο το δικό τους έμβλημα για το 2028, μια έξυπνη παραλλαγή του γλυπτού LO-VE του Ρόμπερτ Ιντιάνα. Να δούμε τι είδους δηλητήριο θα χυθεί τότε. Κουράγιο!
* Η κ. Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη είναι ιστορικός Τέχνης, πρώην επιμελήτρια Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείο Αλ. Σούτσου
Κεντρική φωτογραφία: ©AP Photo/David Goldman
