Αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι χωρίς αμφιβολία διαφορετικό από τα προηγούμενα. Μια ένδειξη του γεγονότος αυτού είναι οι δρόμοι του Ρίο ντε Ζανέιρο. Στο παρελθόν, η διοργάνωση αυτή ήταν πάντα μια μεγάλη γιορτή για τους Βραζιλιάνους. Οι κάτοικοι έβαφαν τους δρόμους πράσινους και κίτρινους, παντού κυμάτιζαν σημαίες, ενώ πολλοί φορούσαν τη φανέλα της εθνικής ομάδας.
Αυτή τη φορά, όμως, η ατμόσφαιρα είναι πολύ πιο ζοφερή. Βλέπει κανείς σημαίες στους δρόμους, αλλά πολύ λιγότερες από παλιά. Και οι κινητοποιήσεις είναι καθημερινές. Όλα αυτά αποτελούν τη συνέπεια των διαδηλώσεων του 2013, από τις οποίες προέκυψαν τόσο καλά όσο και κακά πράγματα. Ανάμεσα στα τελευταία, γράφει ο Αρθουρ Ιτουάσου στον ιστότοπο OpenDemocracy, είναι η ανάδυση μιας νέας άκρας Δεξιάς, που δεν είναι μόνο συντηρητική αλλά και αντιδημοκρατική. Οι οπαδοί της μιλούν ξανά για «κομμουνισμό», τάσσονται εναντίον των αμβλώσεων και καταδικάζουν την ομοφυλοφιλία. Κατά την άποψή τους, η Βραζιλία ακολουθεί τον δρόμο της Κούβας και της Βενεζουέλας. Οι κοινωνικές τους προκαταλήψεις είναι ισχυρές.
Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με την πολιτική άνθηση θρησκευτικών ομάδων και την ερμηνεία που έχει γίνει για μερικές ομιλίες του Ιουνίου του 2013. Αν λες, για παράδειγμα, ότι πληρώνεις υψηλούς φόρους και δεν απολαμβάνεις ικανοποιητικές κοινωνικές υπηρεσίες, μπορεί να εννοείς ότι θέλεις καλύτερες κοινωνικές υπηρεσίες. Για τις ομάδες αυτές, όμως, εννοείς ότι θέλεις να φύγει η κυβέρνηση και να πληρώνεις λιγότερους φόρους.
Οι διαδηλώσεις έφεραν στην επιφάνεια κι άλλα ζητήματα. Το θέμα των κοινωνικών επιδομάτων, για παράδειγμα, εισήλθε οριστικά στην πολιτική ατζέντα της Βραζιλίας. Η κυβέρνηση του Φερνάντο Ενρίκε Καρντόσο κατόρθωσε να προσδώσει σταθερότητα στην οικονομία της Βραζιλίας και να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό, που έπληττε τους φτωχούς. Η κυβέρνηση του Λούλα Ινάτσιο Λούλα ντα Σίλβα, στη συνέχεια, περιέλαβε την κοινωνική ατζέντα στην πολιτική της. Στους τομείς όμως των κοινωνικών επιδομάτων και των ίσων ευκαιριών δεν έχει υπάρξει καμιά μεταρρύθμιση στη νεαρή δημοκρατία από τότε που έπεσε το στρατιωτικό καθεστώς.
Η Βραζιλία έχει τη μεγαλύτερη τράπεζα δημοσίων επενδύσεων στον κόσμο, μια πολύ πλούσια αγορά και οικονομία, ενώ μπορεί να φιλοξενεί το Παγκόσμιο Κύπελλο και τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στερείται όμως των βασικών. Η αίσθηση ότι η κυβέρνηση δαπανά χρήματα για εκδηλώσεις στις οποίες μπορούν να πάνε μόνο οι πλούσιοι, ενώ η εκπαίδευση, η υγεία και η ασφάλεια δεν λειτουργούν, είναι πολύ διαδεδομένη, ιδιαίτερα μεταξύ των μεσαίων τάξεων στις μεγάλες πόλεις.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι οι διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών είναι ανάλογες με εκείνες του Ιουνίου του 2013. Δεν είναι. Στις σημερινές κινητοποιήσεις πρωταγωνιστούν επαγγελματικές ομάδες που θεωρούν ότι αυτή την περίοδο μπορούν να προβάλουν καλύτερα τα αιτήματά τους. Πρόκειται για ανθρώπους που εργάζονται σε άθλιες συνθήκες στις δημόσιες μεταφορές, στη δημόσια ασφάλεια, στη δημόσια εκπαίδευση. Η δράση τους είναι ένα μίγμα πολιτικής στρατηγικής και διαμαρτυρίας εναντίον των συνθηκών αυτών.
Ενας άλλος παράγοντας που επηρεάζει τη διάθεση των Βραζιλιάνων απέναντι στη διοργάνωση είναι η αίσθηση – που δεν ήταν τόσο έντονη άλλες φορές – ότι το Μουντιάλ είναι ένα μείζον επιχειρηματικό γεγονός. Αυτό εξηγείται από τις εντάσεις στη σχέση μεταξύ πολιτισμού και καπιταλισμού. Το ποδόσφαιρο ήταν πάντα ένα μείζον πολιτισμικό φαινόμενο στη Βραζιλία. Τα παιδιά, και ιδιαίτερα τα αγόρια, «αναπνέουν» ποδόσφαιρο. Τα τελευταία χρόνια, όμως, το ποδόσφαιρο έγινε ένα επιχειρηματικό γεγονός.
Η παρακολούθηση ενός ποδοσφαιρικού αγώνα δεν είναι πια κάτι φτηνό, ιδιαίτερα μετά τις αλλαγές που έγιναν στα στάδια ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της FIFA. Οι απολαβές των παικτών και των προπονητών εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Οι καλύτεροι παίκτες δεν αγωνίζονται πλέον στη Βραζιλία. Η FIFA είναι σήμερα αυτό που ήταν το ΔΝΤ τη δεκαετία του '80, μετά την κρίση του χρέους.
