Μέρες σαν κι αυτές, που πόλεμοι μαίνονται (ή μέρες σαν τις περασμένες, που ο κόσμος καιγόταν ή πνιγόταν), είναι λίγο δύσκολο να διατηρήσει κανείς μια θετική, αισιόδοξη οπτική για το είδος μας και για τις προοπτικές επιβίωσης κι ευημερίας του. Σήμερα εδώ θέλω να σας γράψω μερικές ιστορίες που αγγίζουν διάφορες πτυχές της ανθρώπινης κατάστασης, θετικές κι αρνητικές, που μας λένε μεν πράγματα γι’ αυτό που είμαστε, για την «ανθρώπινη φύση» που λέμε, αλλά ταυτόχρονα είναι και πολύ ενδιαφέρουσες για να τις λέτε σε φίλους, συναδέλφους και γνωστούς, ως ανεκδοτολογικές παρατηρήσεις, ως trivia.
Ο 71χρονος Αμερικανοβρετανός συγγραφέας Μπιλ Μπράισον έχει γράψει περίπου 20 βιβλία, και στα περισσότερα από αυτά υπάρχει ένα γενικό κόνσεπτ, μια κεντρική ιδέα η οποία, όμως, είναι λίγο-πολύ μια αφορμή. Ενα πρόσχημα. Στην πραγματικότητα, ο Μπιλ Μπράισον είναι από τους ανθρώπους που αρέσκονται να συλλέγουν πληροφορίες και να μαθαίνουν καινούργια πράγματα και μετά (και κυρίως) να τα λένε σε όσο περισσότερες και περισσότερους μπορούν, με όσο πιο συναρπαστικό, ενδιαφέροντα κι αστείο τρόπο. Τα ταξιδιωτικά του βιβλία είναι αφορμές για ξεκαρδιστικές ιστορίες από μακρινά ή κοντινά μέρη, όχι «οδηγοί» ή συλλογές προτάσεων για το πού να πάτε και τι να φάτε. Δεν έχω διαβάσει και τα είκοσι, αλλά έχω διαβάσει κάποια, οπότε ήξερα πως όταν έπιανα το «At Home», ένα βιβλίο που έγραψε για την κατοικία και για το πώς η ανθρωπότητα έχτισε τις ζωές των μελών της μέσα σε επί τούτο κατασκευασμένα κτίρια, το τελευταίο πράγμα που θα διάβαζα θα ήταν μια ιστορία της αρχιτεκτονικής.
Ετσι, εδώ σήμερα θα διαβάσουμε δέκα ιστορίες από το βιβλίο, εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, που όμως μας λένε κάτι για το πώς σκεφτόμαστε, πώς λειτουργούμε, πώς αντιδρούμε σε κίνητρα και σε εμπόδια. Και είναι και ωραίες ιστορίες.
1. Η Εκκλησία της Αγγλίας τον 18ο και 19ο αιώνα ήταν ένας πυλώνας καινοτομίας και νέων ιδεών
Πώς έγινε αυτό; Κατά λάθος. Τον 18ο αιώνα η Εκκλησία της Αγγλίας πέτυχε ένα πολύ καλό deal: εξασφάλισε τη μισθοδοσία των ιερέων απευθείας από τη φορολογία των αγροτών -και μάλιστα, ανεξαρτήτως της ποιότητας της σοδειάς- οπότε οι ιερείς είχαν σταθερό εισόδημα βρέξει/χιονίσει. Tέθηκε λοιπόν το θέμα της θέσπισης κριτηρίων για το ποιος θα μπορούσε να γίνει ιερέας. Καθότι η δύναμη της πίστεως ή η αγνότητα της ψυχής δεν είναι θέματα εύκολα ελέγξιμα, το κριτήριο που επέλεξαν να βάλουν ήταν το αν ο υποψήφιος είχε πανεπιστημιακό πτυχίο. Ετσι δημιουργήθηκε, λέει, μια ολόκληρη γενιά νέων και μορφωμένων ανδρών οι οποίοι είχαν εξασφαλισμένο εισόδημα διά βίου και πάρα, πάρα πολύ ελεύθερο χρόνο, καθότι τα καθήκοντά τους ήταν υποτυπώδη (έκαναν λειτουργία μία φορά την εβδομάδα). Το αποτέλεσμα ήταν ότι ένας από εκείνες τις γενιές ιερέων ήταν ο δημιουργός του πρώτου λεξικού της ισλανδικής γλώσσας. Ενας άλλος ήταν ο άνθρωπος που εφηύρε τα υποβρύχια. Ενας τρίτος δημιούργησε μια νέα ράτσα σκυλιών, που πήρε το όνομά του: Τζακ Ράσελ. Ενας άλλος, ο Τόμας Μάλθους, έγραψε ένα διάσημο βιβλίο για τον υπερπληθυσμό. Ενας έγινε πατέρας της αρχαιολογίας, ένας άλλος ο πρώτος ειδικός παγκοσμίως στις αράχνες, ένας άλλος έγινε η παγκόσμια αυθεντία στους μύκητες. Ενας άλλος έγραψε το πρώτο μυθιστόρημα που είχε μέσα λυκάνθρωπους. Ενας άλλος ανακάλυψε μια μέθοδο για την ακριβή μέτρηση του βάρους της Γης. Ενας άλλος ήταν ο Τόμας Μπέιζ – ο εμπνευστής του ομώνυμου θεωρήματος.
2.Τα λάθος κίνητρα έχουν πάντα τραγικές συνέπειες
Ισως η σημαντικότερη κινητήριος δύναμη των ανθρώπινων όντων είναι η δομή κινήτρων που τους προσφέρεται στην οικονομική και κοινωνική τους δράση. Ενα χρήσιμο παράδειγμα είναι ο φόρος των παραθύρων. Στο Ηνωμένο Βασίλειο πάντα αναζητούσαν πιο αποτελεσματικούς τρόπους να φορολογήσουν τον κόσμο, οπότε το 1696, θεσπίστηκε ένας νέος νόμος ο οποίος φορολογούσε τα κτίρια ανάλογα με τον αριθμό των παραθύρων τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η αρχιτεκτονική να αλλάξει τελείως, τα κτίρια να γίνουν πιο σκοτεινά και, κυρίως, ολόκληρες γενιές ανθρώπων (κυρίως οι υπηρέτες) να περνούν τις ζωές τους σε κλειστά δωμάτια χωρίς καθόλου φως ή εξαερισμό. Το 1746 η κατάσταση έγινε ακόμα χειρότερη: μπήκε φόρος στο βάρος του τζαμιού των λίγων παραθύρων, με αποτέλεσμα από τούδε και στο εξής όλα τα τζάμια που κατασκευάζονταν στη χώρα να είναι όσο πιο λεπτά (και εύθραυστα) γινόταν.
Γενικά οι άνθρωποι δεν είμαστε λογικά όντα, ούτε έχουμε μακροπρόθεσμη σκέψη. Τα χρειαζόμαστε τα κίνητρα και τους κανόνες, αλλιώς είμαστε εντελώς ανίκανες και ανίκανοι να πάρουμε αποφάσεις που να μας ωφελούν σε βάθος χρόνου, όχι μόνο τώρα, σήμερα. Το βιβλίο έχει άλλο ένα παράδειγμα: το πώς το καλύτερο ξύλο του κόσμου δεν υπάρχει πια. Ο διάσημος επιπλοποιός Τόμας Τσίμπεντεϊλ και οι σύγχρονοί του έφτιαξαν αυτά τα αριστουργήματα που ακόμη πωλούνται (για εξωφρενικά ποσά) μεταξύ άλλων επειδή είχαν πρόσβαση σε ένα μαόνι με εκπληκτικές ιδιότητες, το ξύλο του δέντρου Swietenia mahogani, που φύτρωνε μόνο σε κάποια νησιά της Καραϊβικής. Μόλις συνειδητοποίησαν οι Ευρωπαίοι πόσο καλό είναι αυτό το ξύλο για την κατασκευή πλοίων, επίπλων αλλά και για την αρχιτεκτονική, πετσόκοψαν όλα τα δάση, με αποτέλεσμα σήμερα το είδος να έχει πρακτικά εκλείψει και η εμπορική του αξιοποίηση να είναι αδύνατη. Μια λογική και βιώσιμη αξιοποίηση εκείνου του φυσικού πόρου δεν ήταν αδύνατη – απλώς έπρεπε να μπουν κανόνες, δομές και τα κατάλληλα κίνητρα.
3. Αυτό το γιγάντιο κτίριο κατασκευάστηκε πιο γρήγορα από ό,τι το στέγαστρο Καλατράβα. Το 1889.
«Οταν οι ξένοι έρθουν να δουν την έκθεσή μας θα κραυγάσουν με έκπληξη: τι είναι αυτό το τερατούργημα που έφτιαξαν οι Γάλλοι για να μας επιδείξουν το γούστο τους; Μια γκροτέσκα, μισθοφορική εφεύρεση ενός κατασκευαστή μηχανών». Αυτό έγραφε ένα κείμενο διαμαρτυρίας που κυκλοφόρησε στα τέλη του 19ου αιώνα, με αφορμή την κατασκευή ενός νέου, μεγάλου κτιρίου στο κέντρο του Παρισιού. Το κείμενο το υπέγραφαν εξαγριωμένοι επιφανείς Γάλλοι, όπως ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Εμίλ Ζολά, ο Γκι ντε Μοπασάν και ο Πολ Βερλέν. Ενας από τους συνυπογράφοντες, ο αρχιτέκτων Σαρλ Γκαρνιέ, ήταν μέλος της επιτροπής που ενέκρινε την κατασκευή του. Σε κανέναν δεν άρεσε αυτο το κτίριο.
Ποιο ήταν αυτό το κτίριο;
Ο πύργος του Αϊφελ.
Νομίζω ότι ο σημαντικότερος παράγοντας που επηρεάζει τις αισθητικές απόψεις κοινωνιών (αλλά και ατόμων) δεν είναι ούτε η ομορφιά ούτε η λειτουργικότητα ούτε άλλα αντικειμενικά ή υποκειμενικά κριτήρια, αλλά ο χρόνος. Αυτό είναι το πράγμα που σεβόμαστε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
Ο πύργος του Αϊφελ, η κατασκευή του οποίου περιγράφεται γλαφυρά στο βιβλίο, κατασκευάστηκε μέσα σε δύο χρόνια, από μόλις 130 ανθρώπους, με κόστος χαμηλότερο του προϋπολογισμού του και χωρίς ούτε ένα σοβαρό εργατικό ατύχημα. Γιατί; Μα επειδή ο δημιουργός του δεν σχεδίασε μόνο τη μορφή του, αλλά και όλο τον μηχανισμό και τη μεθοδολογία της κατασκευής του με απόλυτη ακρίβεια, φτιάχνοντας ένα τεχνικά άρτιο σχέδιο που απλά έπρεπε να ακολουθηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτές οι ιστορίες εξωφρενικής, σχεδόν υπεράνθρωπης πρακτικής αποτελεσματικότητας και τεχνικής ευφυΐας, είναι πάντα αισιόδοξες κι ευχάριστες, μας δείχνουν ότι τα όρια της ανθρώπινης εφευρετικότητας δεν είναι στενά.
Το άγαλμα της Ελευθερίας στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, λέει, είναι ένα γλυπτό από μπρούντζο, το οποίο όμως δεν είναι συμπαγές. Ισα ίσα. Είναι φτιαγμένο από ένα πάρα πολύ λεπτό φύλλο μπρούντζου, τόσο παχύ όσο ένα σοκολατένιο πασχαλινό λαγουδάκι. Η όλη κατασκευή στέκεται εδώ και 150 χρόνια χάρη στον περίπλοκο, στιβαρό μεταλλικό σκελετό που έχει από μέσα. Τον οποίο ποιος σχεδίασε και κατασκεύασε; Μα ο Γουστάβος Αϊφελ.
4. Οι διασημότεροι θαλασσοπόροι εξερευνητές του κόσμου ήταν καθάρματα και άσχετοι.
Το 2023 έχει πια γίνει κοινός τόπος ότι εκείνοι οι φημισμένοι Ευρωπαίοι θαλασσοπόροι που ανακάλυπταν τις εσχατιές του κόσμου μας τους παλιούς αιώνες δεν ήταν ούτε τίποτε θαρραλέοι ούτε τίποτε τρομεροί πρωτοπόροι – ίσα ίσα σε πολλές περιπτώσεις ήταν εγκληματίες που βέβαια δεν «ανακάλυπταν» τίποτε, καθότι σε όλες τις περιοχές που έφταναν ζούσαν ήδη άλλοι άνθρωποι. Αλλά ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό το πόσο κακοί ήταν.
Στο βιβλίο έχει διάφορες ιστορίες από την εποχή των Ευρωπαίων εξερευνητών. Πριν από τον Χριστόφορο Κολόμβο, ας πούμε, το 1487, δύο Πορτογάλοι, ο Φερνάου Ντούλμο και ο Ζουάου Εστρέιτο, ξεκίνησαν για τον αχαρτογράφητο Ατλαντικό υποσχόμενοι να επιστρέψουν σε 40 ημέρες στην περίπτωση που δεν έβρισκαν τίποτε. Δεν τους ξαναείδε ποτέ κανείς. Το μεγάλο επίτευγμα του Κολόμβου, λέει, δεν ήταν μόνο το ότι πήγε, αλλά και το ότι κατάφερε να γυρίσει (πράγμα καθόλου αυτονόητο ή εύκολο την εποχή εκείνη).
Βεβαίως, ο Χριστόφορος Κολόμβος ήταν ένας κωμικοτραγικά ανίκανος άνθρωπος και όχι πολύ έξυπνος. Καλός θαλασσοπόρος, τριγυρνούσε στα νησάκια της Καραϊβικής για οκτώ χρόνια πεπεισμένος ότι βρίσκεται στην Απω Ανατολή και ότι όπου να ‘ναι θα δέσει στην Ιαπωνία και την Κίνα. Ποτέ δεν κατάλαβε ότι η Κούβα είναι νησί και όχι απλά δεν έφτασε στην Αμερική, αλλά ούτε καν υποπτεύθηκε ότι υπάρχει γη προς εκείνη την κατεύθυνση. Γέμισε τα αμπάρια των πλοίων του με πυριτόλιθο νομίζοντας ότι είναι χρυσάφι και με κάτι φλοίδες από κορμούς δέντρων (νόμιζε ότι ήταν κανέλα) και πιπεριές τσίλι, που νόμιζε ότι ήταν απλές πιπεριές.
Ούτε ο Βάσκο Ντα Γκάμα ήταν καλύτερος – ήταν ένα κάθαρμα που δολοφονούσε και/ή κακοποιούσε όποιους ντόπιους έβρισκε στην πορεία του. Ο Ντα Γκάμα, χωρίς να το ξέρει, σχεδόν έφτασε στη Βραζιλία, καθώς αναζητούσε δυτικούς ανέμους για να τον σπρώξουν ανατολικά, κάτω από την Αφρική. Αυτό ήταν τόσο δύσκολο και σπάνιο που κάποιες φορές τα καράβια περνούσαν τρεις μήνες χωρίς να δουν ξηρά. Τότε, λέει, εμφανίστηκε για πρώτη φορά το σκορβούτο. Ποτέ άλλοτε τα θαλασσινά ταξίδια δεν διαρκούσαν τόσο πολύ ώστε να εμφανιστούν τα συμπτώματα της ασθένειας.
Η πιο δραματική φιγούρα απ’ όλους, βεβαίως, ήταν ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος, που ξεκίνησε με 260 ανθρώπους το 1519 και ανακάλυψε τον Ειρηνικό Ωκεανό. Στο ταξίδι τα πληρώματά του αποδεκατίστηκαν από την πείνα και τις αρρώστιες. Στο τέλος επιβίωσαν μόνο 18 άτομα. Ο ίδιος ο Μαγγελάνος σκοτώθηκε στις Φιλιππίνες, όπου οι ντόπιοι πληθυσμοί πήραν τα όπλα εναντίον των εισβολέων. Ποτέ δεν ολοκλήρωσε τον περίπλου της Γης.
5. Δεν υπάρχουν «τοπικές» κουζίνες
Να ένα ενδιαφέρον στοιχείο: το 60% όλων των αγροτικών προϊόντων που χρησιμοποιούμε σήμερα προέρχονται από την Αμερική. Οι ντομάτες. Οι μελιτζάνες. Οι πιπεριές τσίλι. Οι πατάτες. Οι αμερικανικοί λαοί είχαν εκατοντάδες είδη πατατών και τις ξεχώριζαν όπως εμείς ξεχωρίζουμε τις ποικιλίες σταφυλιών σήμερα. Στην αρχή οι άσχετοι και αμόρφωτοι Ευρωπαίοι εξερευνητές ούτε τα καταλάβαιναν όλα αυτά τα προϊόντα, ούτε τα ήθελαν. Τα μπαχαρικά που έψαχναν (από τις Ινδίες) δεν τα έβρισκαν εκεί, κι αυτό τους ένοιαζε. Σήμερα, βέβαια, όλες οι κουζίνες του κόσμου βασίζονται σε τέτοια προϊόντα για τα «τοπικά», «παραδοσιακά» τους πιάτα. Σχεδόν όλα, όμως, προέρχονται από την αμερικανική ήπειρο.
6. Η καταπληκτική ζωή του υπέροχου Τόμας Γουότσον
«Κύριε Γουότσον, ελάτε εδώ. Θέλω να σας δω». Αυτή είναι η διάσημη πρώτη φράση που ακούστηκε ποτέ μέσα από τα καλώδια ενός τηλεφώνου. Την είπε, βεβαίως, ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ στις 10 Μαρτίου του 1876, κι αυτό είναι κάτι που μπορεί να έχετε ακούσει, αλλά εδώ θέλω τώρα να σας πω ποιος ήταν και τι απέγινε αυτός ο «κύριος Γουότσον». Είναι ίσως η πιο ωραία ιστορία του βιβλίου.
Ο Τόμας Α. Γουότσον γεννήθηκε στη Μασαχουσέτη το 1854, παράτησε το σχολείο στα 14 και έκανε διάφορες μικροδουλειές μέχρι που ο Μπελ τον προσέλαβε για να τον βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός «ομιλούντος τηλέγραφου». Ο Μπελ δεν ανακάλυψε τον τροχό. Συνέθεσε τεχνολογίες που προϋπήρχαν 30 χρόνια ήδη, για να φτιάξει μια καινούργια μηχανή που έλυνε μόνο ένα βασικό πρόβλημα: το πώς ενισχύονται τα μηνύματα που περνούν από το δίκτυο, ώστε να τα ακούει ο παραλήπτης. Ο Γουότσον δεν ήταν απλά βοηθός του Μπελ. Δούλεψε μαζί του για επτά χρόνια, καταχώρισε και 60 δικές του πατέντες (μία από αυτές ήταν για το κουδούνισμα που κάνει το τηλέφωνο όταν έρχεται κλήση – πριν απλώς σήκωνες το ακουστικό μήπως και τυχαία σου μιλάει κάποιος) και έγιναν αχώριστοι φίλοι και συνεργάτες, μολονότι ποτέ δεν άρχισαν να μιλάνε στον ενικό. Για τη συνεισφορά του, ο Μπελ έδωσε στο Γουότσον το 10% της εταιρείας.
Η εμπορική επιτυχία της νέας συσκευής, βεβαίως, δεν ήταν σίγουρη. Επειδή το τηλέφωνο βασιζόταν σε προϋπάρχουσες τεχνολογίες, πολλοί αμφισβήτησαν το δικαίωμα του Μπελ να έχει πατέντα για τη λειτουργία του. Ο Μπελ πήγε σε 600 δικαστήρια γι’ αυτό το θέμα, και ίσως να είχε χάσει την πατέντα αν ο πεθερός του δεν ήταν ένας λαμπρός δικηγόρος, που κέρδισε όλες -μα όλες- τις δίκες. Η εταιρεία του Μπελ, η AT&T, έγινε η μεγαλύτερη εταιρεία στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ού αιώνα – το 1980 αναγκάστηκε να διασπαστεί από τις αρχές ανταγωνισμού, καθώς είχε γίνει ένα πανίσχυρο μονοπώλιο με 1 εκατομμύριο υπαλλήλους.
Τι απέγινε ο Γουότσον; Μόλις η εταιρεία πήρε τα πάνω της, ο Γουότσον αποφάσισε να συνταξιοδοτηθεί στην ώριμη ηλικία των 27. Σταμάτησε να δουλεύει και, οικονομικά άνετος και εξασφαλισμένος πια, ταξίδεψε στον κόσμο. Αλλά μετά γύρισε και πήρε πτυχίο Γεωλογίας από το ΜΙΤ. Μετά ίδρυσε ένα ναυπηγείο που έφτασε να έχει 4.000 υπαλλήλους, αλλά το πούλησε επειδή του προκαλούσε στρες. Μετά ασπάστηκε το Ισλάμ, ακολούθησε έναν φιλόσοφο και ψευδοκομμουνιστή ονόματι Εντουαρντ Μπέλαμι, μετά τον βαρέθηκε, και μετά μετακόμισε στην Αγγλία όπου -μεσήλικας πια- αποφάσισε να γίνει ηθοποιός. Και έγινε πολύ καλός και επιτυχημένος ηθοποιός του θεάτρου, γνωστός για τις ερμηνείες του σε έργα του Σέξπιρ. Αφού επέστρεψε -κανονικά συνταξιοδοτημένος, πια- στις ΗΠΑ, πέθανε στα 81 του, σε ένα από τα Φλόριντα Κιζ, πλούσιος, ευτυχής και γεμάτος.
7. Το χειρότερο ξενοδοχείο του κόσμου
Το 1873 το τεράστιο και υπερπολυτελές Midland Hotel άνοιξε δίπλα στον σταθμό του St. Pancras στο Λονδίνο. Ηταν το πιο εντυπωσιακό ξενοδοχείο στον κόσμο την εποχή εκείνη. Δυστυχώς, ο αρχιτέκτονας Τζορτζ Γκίλμπερτ Σκοτ είχε προβλέψει μόνο τέσσερις τουαλέτες για να εξυπηρετούν τα σχεδόν 600 του δωμάτια. Το ξενοδοχείο σύντομα έκλεισε.
8. Γιατί οι σκάλες είναι ένα από τα πιο επικίνδυνα πράγματα στον κόσμο
Στις ΗΠΑ 12.000 άνθρωποι τον χρόνο πεθαίνουν από πτώσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2002 300.000 Βρετανοί χρειάστηκαν ιατρική φροντίδα μετά από πτώσεις σε σκάλες. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι σκάλες είναι η δεύτερη σημαντικότερη αιτία θανάτων από ατυχήματα, μετά τα αυτοκινητικά ατυχήματα, αλλά πάνω από τους πνιγμούς, τα καψίματα και άλλες ατυχίες.
Σύμφωνα με μετρήσεις, κατά μέσο όρο:
- κάθε 2.222 σκαλοπάτια που περνάμε, σκοντάφτουμε
- κάθε 63.000 σκαλοπάτια, παθαίνουμε ένα ελαφρύ ατύχημα
- κάθε 734.000 σκαλοπάτια, ένα οδυνηρό, σοβαρότερο ατύχημα
- κάθε 3.616.667 σκαλοπάτια, ένα ατύχημα που χρειάζεται εισαγωγή σε νοσοκομείο.
δύο ακόμα σημαντικά στοιχεία, για να τα έχετε υπόψη:
1) Το 90% των ατυχημάτων σε σκάλες συμβαίνουν στην κάθοδο.
2) Οι άνθρωποι, λέει, αντέχουμε τις σκάλες σε ένα πολύ μικρό περιθώριο κλίσης: οτιδήποτε πάνω από 45 μοίρες είναι υπερβολικά απότομο, οτιδήποτε κάτω από 27 μοίρες πολύ αργό.
9. Το άδοξο τέλος του Τζον Σνόου
Η ιστορία του Τζον Σνόου, του ανθρώπου που βρήκε την αιτία μιας επιδημίας χολέρας στο Λονδίνο (ήταν το μολυσμένο από ανθρώπινα λύματα νερό σε ένα πηγάδι) απλώς καταγράφοντας σε ένα χάρτη τα κρούσματα, είναι γνωστή ως ένα από τα πρώτα παραδείγματα «δημοσιογραφίας δεδομένων». Μπορεί, ως εκ τούτου, να την έχετε ακούσει – ίσως και από εμένα. Κάτι όμως που μπορεί να μην έχετε μάθει, και που γράφει το βιβλίο, είναι το τι έγινε μετά. Μετά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας του Σνόου, δεν έγινε τίποτε. Κανένας δεν τον άκουσε. Δεν έγιναν αμέσως αλλαγές στον τρόπο της υδροδότησης των νοικοκυριών, της διαχείρισης των λυμάτων ή της καταγραφής κρουσμάτων ασθενειών. Οι επιδημίες συνεχίστηκαν. Το Lancet του επιτέθηκε κιόλας, με άρθρο που υπονοούσε ότι ο Σνόου ήταν βαλτός από τις βιομηχανίες που «μόλυναν τον αέρα με μιάσματα».
Τέσσερα χρόνια μετά, το 1858 δηλαδή, μια παρατεταμένη ξηρασία με ταυτόχρονο καύσωνα έκανε τον Τάμεση, στον οποίο χύνονταν ανοιχτά όλα τα λύματα της πόλης, να βρωμάει τόσο πολύ που ο κόσμος δεν μπορούσε να κυκλοφορήσει στον δρόμο – ήταν το ιστορικό «The Great Stink», μια απερίγραπτη καταστροφή. Ολοι κατάλαβαν πόσο μεγάλο πρόβλημα υγείας ήταν η βρώμα στο ποτάμι τότε, και άρχισε ένα τεράστιο σχέδιο για την κατασκευή νέου συστήματος αποχέτευσης. Μεταξύ άλλων, η συνεισφορά του Τζον Σνόου στην καταγραφή και την παρακολούθηση των επιδημιών έγινε επιτέλους αντιληπτή.
Και τι απέγινε ο Τζον Σνόου; Κατά τη διάρκεια του «Great Stink», ο Τζον Σνόου πέθανε. Ηταν 45 χρόνων.
10. Τέλος, η ιστορία που θα πάρετε μαζί σας από αυτό το γράμμα σήμερα και θα τη θυμάστε για πάντα (συγγνώμη).
Οπως καταλάβατε και από τις άλλες ιστορίες του βιβλίου, ο κόσμος γύρω μας δεν είναι ακριβώς όπως τον φανταζόμαστε. Περιτριγυριζόμαστε από μύθους, ιστορίες που δεν στέκουν, αλλά και μυστικά ή χαμένα αίτια, κριτήρια, κίνητρα ή εμπόδια που μεταλλάσσουν την ανθρώπινη εμπειρία και κάνουν τις ζωές μας πιο περίπλοκες, δύσκολες αλλά και πλούσιες.
Η μέση επιφάνεια γραφείου έχει περίπου 5 φορές περισσότερα βακτήρια από το μέσο κάθισμα τουαλέτας – που σύμφωνα με μια διάσημη έρευνα συχνά είναι το καθαρότερο μέρος του σπιτιού, επειδή το καθαρίζουμε συχνά. Ποιο είναι το πιο βρώμικο σημείο του σπιτιού; Ο νεροχύτης της κουζίνας, με πιο βρώμικο αντικείμενο το καθαριστικό πανί της κουζίνας. Ο συχνότερος τρόπος μεταφοράς μικροβίων στο σπίτι είναι αυτό το πανί. Ποιος είναι ο δεύτερος; Αυτό αξίζει να κρατήσετε από όλα όσα είπαμε σήμερα, αν είναι να κρατήσετε μόνο ένα. Ο δεύτερος είναι να τραβάς καζανάκι με το καπάκι της τουαλέτας ανοιχτό. Οταν συμβαίνει αυτό, εκτοξεύονται δισεκατομμύρια βακτήρια στον αέρα της τουαλέτας – και προσεδαφίζονται στις πετσέτες, τις επιφάνειες και τις οδοντόβουρτσές σας. Μετά, η λεκάνη της τουαλέτας είναι πεντακάθαρη. Αλλά η υπόλοιπη τουαλέτα, όχι ακριβώς.
Το βιβλίο, τέλος, αναφέρει και μια καταπληκτική έρευνα που έκανε μαθήτρια γυμνασίου στη Φλόριντα, που εξέτασε την ποιότητα του νερού στις τουαλέτες των φαστ φουντ εστιατορίων της περιοχής της και τη συνέκρινε με την ποιότητα του νερού στα παγάκια που έβαζαν στα αναψυκτικά. Στο 70% των εστιατορίων, το νερό του πάγου περιείχε περισσότερους μικροοργανισμούς από ό,τι το νερό της τουαλέτας.
Το βιβλίο του Μπράισον κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Το άρθρο της εβδομάδας
Την περασμένη Παρασκευή (το Σάββατο ήταν αργία, κυκλοφόρησαν οι κυριακάτικες) σας έγραψα για τη γήρανση και τη μακροβιότητα, με αφορμή το πρόσφατο τεράστιο special report της Καθημερινής για το θέμα. Το report παρουσιάζει μερικά ευρήματα από την πανευρωπαϊκή έρευνα SHARE, η οποία συλλέγει δεδομένα από Ευρωπαίους ηλικίας 50+ από το 2004 και είναι ένας θησαυρός. Τα ευρήματα, όμως, μολονότι μας λένε πολύ σημαντικά πράγματα για το πώς γερνάμε σήμερα και πόσο διαφορετικοί είναι οι σημερινοί ηλικιωμένοι από τους προηγούμενους, δεν έχουν γίνει ευρύτερα γνωστά. Μέχρι τώρα.