Θα συναντιόντουσαν νωρίς το πρωί να πάνε για πεζοπορία. Ολη η ομάδα. Μέσα στις λάσπες και μεταξύ μπάρας δημητριακών και νέων για γεννήσεις, βαφτίσεις και γάμους, θα συζητούσαν ανώδυνα τα της δουλειάς. Η εταιρεία τούς ανάγκαζε να δεθούν (να κάνουν bonding). Η φίλη που μου αφηγούνταν αυτήν την υποχρεωτική διασκέδαση σχεδόν έκλαιγε.
Κάποιες εταιρείες ή ομάδες φροντίζουν να δημιουργήσουν ένα χαλαρό, συμπεριληπτικό, πολύχρωμο περιβάλλον για τους εργαζομένους, που κάθονται σε πουφ και όχι σε καρέκλες και μπορεί να έχουν και το δικαίωμα να αφαιρούν τα παπούτσια τους πριν καθίσουν στο λάπτοπ. Προσωπικά αηδιάζω με κάτι τέτοια. Δεν είναι μόνον το γεγονός ότι βρίσκω αδέξια, άβολη και υποκριτική την προσπάθεια να κάνεις την εργασία να μοιάζει με διασκέδαση (μα αφού εργασία είναι), δεν είναι που αυτά τα πολύ «συμπεριληπτικά» και «δημοκρατικά» συνήθως γίνονται δούρειοι ίπποι για μία καθόλου οριοθετημένη, επαγγελματική και αποτελεσματική συνεργασία, είναι και που κάτω απ’ όλη αυτή την τοξική θετικότητα (ο αρχηγός της ομάδας δεν είναι ακριβώς αρχηγός, αλλά «προτείνει πράγματα», η ομάδα είναι «πάνω απ’ όλα» κ.λπ.) συχνά κρύβονται οι απλήρωτες επιπλέον εργατοώρες, ο ιδρυματισμός (κάνεις παρέα μόνο με την ομάδα σου) και το φίμωτρο στη διαφορετική άποψη (για να μην προσβάλεις κανέναν, καταλήγεις να μιλάς μία σπασμένη γλώσσα με πολλά ερωτηματικά, ψεύτικες ευγένειες και ειδικό/ομαδικό λεξιλόγιο που δεν σημαίνει κάτι – τι σημαίνει π.χ. η φράση «είμαι πραγματικά ενθουσιασμένος με την ιδέα σου» πια;).
Εργοδότες προσφέρουν στους υπαλλήλους τους εφαρμογές ευεξίας, διαλογισμό και άλλες τέτοιες τερατώδεις μίξεις της εταιρικής κουλτούρας και της καλιφορνέζικης μανίας για πνευματικότητα της Νέας Εποχής, μαζί με πολύ σεβασμό και «συμπερίληψη», όμως μια έρευνα του William J. Fleming, ερευνητή στην Οξφόρδη, που δημοσίευσαν και οι New York Times τον Ιανουάριο, δείχνει πως τα προγράμματα ευεξίας στον εργασιακό χώρο που προσφέρουν οι επιχειρήσεις, έχουν ελάχιστα ή καθόλου οφέλη (Workplace Wellness Programs Have Little Benefit, Study Finds, NYT). Κάποια προγράμματα, σύμφωνα με το δημοσίευμα, μπορεί να σε κάνουν ακόμη και να αισθανθείς χειρότερα (δεν μου κάνει εντύπωση, όταν αποτύχεις να δεθείς με την ομάδα στην εταιρική γιόγκα, προστίθεται ένα επιπλέον στρώμα αποτυχίας στην ήδη κουρελιασμένη από την κόπωση αυτοπεποίθησή σου). Αυτό που δεν αμφισβητείται είναι πως υπάρχει ζήτημα ψυχικής υγείας εργαζομένων. Η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε εργαζομένους είναι βιομηχανία δισεκατομμυρίων, μία αγορά που καλπάζει (στο ίδιο δημοσίευμα των New York Times).
Και πάμε τώρα στην κεταμίνη. Η κεταμίνη είναι ένα άθλιο ναρκωτικό που κάνει το κεφάλι σου άνω-κάτω. Απ’ ό,τι μου έχουν πει. Δεν έχω δοκιμάσει. Είναι party drug, ναρκωτικό που παίρνεις για να χαλαρώσεις στα πάρτι. Σου φέρνει ένα γλυκό μούδιασμα, θετικές σκέψεις, μία αναδιάταξη του εγκεφάλου σου, που ήδη πρέπει να είναι κάπως άνω-κάτω για να είσαι σε μία φάση ζωής όπου κουτσοπίνεις ναρκωτικά. Κάποιοι εργοδότες, όμως, αναγνωρίζοντας πως οι υπάλληλοί τους έχουν θλίψη, προτίθενται να τους προσφέρουν κεταμίνη ή «θεραπεία μέσω ψυχεδελικών». Να τους ναρκώσουν, λοιπόν, για να μιλήσουμε κανονικά. Η εταιρεία αναλαμβάνει τα έξοδα της νάρκωσης και οι υπάλληλοι «διερευνούν το τραύμα τους» και «ξεκολλάνε από τη λούπα τραυματικών εμπειριών». Σ’ ένα εντελώς δυστοπικό, κοντινό μέλλον, οι εργοδότες όλων αυτών των θλιμμένων ανθρώπων θα μπορούσαν να αρχίσουν να τους πληρώνουν και τα «θεραπευτικά ταξίδια» στο Μεξικό, στη Γερμανία και σε άλλους προορισμούς για γενικό ξεχαρβάλωμα-χρήση ναρκωτικών ουσιών και «διερεύνηση» του εσωτερικού τους κόσμου. Η εταιρική λέσχη ανάγνωσης δεν μπορεί να φτάσει στο διανοητικό βάθος μίας συνεδρίας όπου διάφοροι θλιμμένοι ενήλικες χοροπηδούν σε κύκλο στη μέση της κόκκινης ερήμου ή που κοιτάζουν τον τοίχο του ιατρικοποιημένου «ασφαλούς περιβάλλοντος» μασώντας φύλλα χλόης και μανιτάρια, για να «κάνουν heal» (να θεραπεύσουν) το «επίμονο τραύμα».
Εν τω μεταξύ, όλες αυτές τις έμμεσες παραδοχές αποτυχίας των ανθρώπων να βρουν κάποιο νόημα στη ζωή τους πέρα από τα ναρκωτικά και τη χημική παλινδρόμηση σε μία κατάσταση βρέφους τις διαβάζω στους Financial Times (Could Ketamine Be The next Fix For Workplace Depression?) κι όχι σε κάποιο «εναλλακτικό» φυλλάδιο προώθησης της χρήσης ψυχεδελικών. Πριν από τον εταιρικό κόσμο, ο καλλιτεχνικός κόσμος είχε «πειραματιστεί» εκτενώς με τέτοια πράγματα, χαρίζοντάς μας την πολύτιμη γνώση πως, αν δεν έχεις εσωτερικό κόσμο, δεν υπάρχει και τίποτα να «διερευνήσεις» μέσω των ναρκωτικών. Στο ίδιο άρθρο των Financial Times εκφράζονται ανησυχίες για τις συνέπειες στην υγεία από τη χρήση μίας ουσίας που κανονικά ηρεμεί άλογα. Θα μπορούσε να είναι κι αυτό μία επενδυτική ευκαιρία για κάποιους που θα φτιάξουν κέντρα κεταμίνης, πλάι στα κέντρα απεξάρτησης, ώστε να πηγαίνουν οι διάφοροι και να ψάχνουν το χαμένο νήμα που τους συνέδεε κάποτε με τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους;
Τι θα μπορούσαν να κάνουν οι εταιρείες αν ήθελαν πραγματικά να νιώθουν καλύτερα οι υπάλληλοι; Σύμφωνα με τον Fleming που διεξήγαγε την έρευνα που προανέφερα, χρειάζονται καλύτερες εργασιακές πρακτικές, αποτελεσματικότητα, παραγωγικότητα, αληθινή εργασία (όχι δουλειά που φέρνει ματαίωση), μισθοί, χρόνος για αληθινή ανάπαυση. Παλιομοδίτικα πράγματα, δύσκολα επιτεύξιμα, σε αντίθεση με το μοίρασμα κάποιας εφαρμογής για καλές ανάσες στους υπαλλήλους που είναι δουλειά μισού λεπτού για οποιαδήποτε υπεύθυνη ανθρώπινου δυναμικού. Πάντως, αυτοί που «πειραματίζονται» με κεταμίνη στην Αμερική δεν ψωμοζούν, ούτε τα θλιμμένα ζόμπι που πάνε από την Ευρώπη στο Μεξικό για λίγη έξαψη/έκσταση σε κάποιο πάρτι υστερούν σε απολαβές. Τι τους λείπει, λοιπόν; Μια ζωή με νόημα; Μα αυτό θα σήμαινε πως το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία! Ποιος να το φανταζόταν; Σίγουρα όχι κάποιος αληθινά φτωχός, αφού χρειάζεσαι χρήμα, για να ξέρεις ότι το χρήμα δεν αγοράζει τη χαρά, ωστόσο κάτι θα μπορούσαμε να είχαμε υποψιαστεί από τόσους αιώνες σπουδαίων έργων που γράφτηκαν από τους πλούσιους της κάθε εποχής.
Ομως, ας έρθουμε λίγο και στα δικά μας. Η ανεργία επιμένει. («Σταθερά άνω του 10 η ανεργία», Καθημερινή). Από παραγωγικότητα, επίσης, δεν πάμε καλά, τα στοιχεία μάς φέρνουν πλάι στην Κολομβία και τη Χιλή (Παραγωγικότητα Εργασίας: Παραμένει Ουραγός η Ελλάδα, Καθημερινή). Στους διαγωνισμούς για θέσεις στο ελληνικό Δημόσιο συρρέουν κάμποσες χιλιάδες άτομα. Νέα άτομα, έχουν όνειρο, στα τριάντα τους να πιάσουν μια θέση κάπου, για να ’ναι στο χαλαρό. Για τις γραφειοκρατικές θέσεις με κάπως καλές αμοιβές γίνεται σφαγή. Κανονικοί άνθρωποι δουλεύουν απ’ το πρωί έως το απόγευμα με ακουστικά, αγχολυτικά και ανοιχτές πέντε έξι εφαρμογές, για να αποσυνδέονται εσωτερικά από το περιβάλλον της εργασίας τους, που τους είναι απεχθές. Και κάμποσοι αρνούνται να κάνουν οτιδήποτε προσιδιάζει σε ενηλικίωση απ’ το να φύγουν από το σπίτι ή τις υπηρεσίες της μαμάς, μέχρι να κάνουν μια δουλειά που «δεν είναι πάνω στο αντικείμενό» τους. Σύμφωνα με έρευνα της Ernst and Young για το ’23, τα στοιχεία είναι «ανησυχητικά». Κατάθλιψη, θυμός, διαρκές άγχος, ματαίωση – έτσι νιώθει μεγάλη μερίδα του κόσμου που εργάζεται.
Το αγαπάει πια κανείς αυτό που κάνει; Ναι. Το πιστεύω. Και το βλέπω κιόλας (απλώς θέλει να κοιτάξεις προσεκτικά). Υπάρχουν άνθρωποι που ξυπνάνε το πρωί και χαίρονται που θα πάνε στη δουλειά. Που σιγοτραγουδούν στο μπάνιο, όπως στις διαφημίσεις. Που είναι σαν να μη δουλεύουν. Μπορεί να είναι η λάμψη ενός στέρεου εσωτερικού κόσμου, μπορεί να έχουν βρει πραγματικά από παλιά τι θέλανε να γίνουν όταν μεγαλώσουν (τελικά, αυτό ήταν ένα όντως σημαντικό ερώτημα), μπορεί να έχουν λεφτά στην άκρη ή να έχουν βρει τι φέρνει σε αυτούς προσωπικά την ευτυχία. Ή, μπορεί να κάνουν δόσεις κεταμίνης στα κρυφά.