Σκεφτείτε την τελευταία ταινία που είδατε. Σκεφτήκατε; Ωραία. Τώρα, απαντήστε σε τρεις διαδοχικές ερωτήσεις.
Πρώτον: υπήρχαν στην ταινία τουλάχιστον δύο γυναικείοι χαρακτήρες;
Δεύτερον: έκαναν οι γυναικείοι χαρακτήρες έστω και μία συζήτηση μεταξύ τους;
Τρίτον: είχε η συζήτηση που έκαναν για θέμα οτιδήποτε άλλο εκτός από κάποιον άντρα;
![Η Κλιματική Πραγματικότητα Του Χόλιγουντ-1](https://www.kathimerini.gr/wp-content/uploads/2024/06/a1-203.jpg?1717592335958)
Αν και οι τρεις απαντήσεις είναι «ναι», τότε η ταινία περνάει το Bechdel Test. Τι είναι αυτό; Ενα τεστ-παιχνίδι, ένα απλοϊκό φίλτρο που χρησιμοποιείται κυρίως για να δείξει πόσο υποεκπροσωπούνται οι γυναίκες στις ταινίες του Χόλιγουντ, και πόσο σπανιότεροι είναι οι γυναικείοι χαρακτήρες που παίζουν σημαντικό ρόλο στις πλοκές των ταινιών σε σχέση με τους ανδρικούς. Τα αποτελέσματά του μερικές φορές είναι απροσδόκητα. Θυμάστε, ας πούμε, την ταινία “Gravity” με τη Σάντρα Μπούλοκ; Εχει γυναίκα πρωταγωνίστρια. Αποτυγχάνει στο Bechdel Test, καθότι οι μόνοι διάλογοι που κάνει η πρωταγωνίστρια στην ταινία είναι με έναν άντρα (τον Τζορτζ Κλούνεϊ). Η ταινία “Arrival”, επίσης με γυναίκα πρωταγωνίστρια, αποτυγχάνει επίσης. Το “Breakfast at Tiffany’s”, το “The Avengers” και ολόκληρη η τριλογία του “Αρχοντα των Δαχτυλιδιών” αποτυγχάνουν παταγωδώς. Αλλά το “Wonder Woman”, το “Mad Max: Fury Road” και το “Goodfellas” του Σκορτσέζε (!) περνούν το τεστ.
Βεβαίως, δεν είναι μια επιστημονική μέθοδος αξιολόγησης της ισότιμης αντιμετώπισης των φύλων από σεναριογράφους, παραγωγούς και σκηνοθέτες του Χόλιγουντ αυτή (διαβάστε κριτική εδώ κι εδώ). Δεν φτιάχτηκε ως επιστημονική μέθοδος από τίποτε κοινωνικούς επιστήμονες –από μια ακτιβίστρια σκιτσογράφο επινοήθηκε, ως εύστοχο κοινωνικό σχόλιο. Αλλά είναι πιασάρικο. Είναι ενδιαφέρον και περνά ένα μήνυμα. Εχοντας αυτές τις τρεις ερωτήσεις στο μυαλό, αρχίζεις να βλέπεις τις ταινίες με άλλο μάτι. Ως άνδρας, τουλάχιστον. Γιατί οι γυναίκες ξέρουν από παιδιά κιόλας το πόσο λίγο εκπροσωπούνται στις ταινίες (και τις σειρές, και τα παραμύθια και τα βιβλία).
Τα έργα τέχνης μας παρουσιάζουν με ψυχαγωγικό τρόπο εναλλακτικές εκδοχές του κόσμου μας, βοηθώντας μας να καταλάβουμε καλύτερα τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Η μυθοπλασία έτσι λειτουργεί: μας περιγράφει άλλες, ακραίες ζωές για να μάθουμε και να καταλάβουμε περισσότερα πράγματα για τη δική μας. Αλλά τις ταινίες και τα μυθιστορήματα ιστορικά τα έφτιαχναν κυρίως άντρες. Οπότε οι κόσμοι που περιέγραφαν, όσο ζωντανοί και καλοφτιαγμένοι κι αν ήταν, είχαν συγκεκριμένες παραστάσεις, προσλαμβάνουσες και προκαταλήψεις πίσω τους. Η συμπερίληψη του φύλου ήταν ένα τυφλό σημείο σε όλες αυτές τις μορφές τέχνης για πολλά χρόνια. Και το ερώτημα για το οποίο ήθελα να σας γράψω σήμερα είναι το εξής: τι άλλα τυφλά σημεία υπάρχουν στην τέχνη;
Πρόσφατα μια ΜΚΟ ονόματι Good Energy σχεδίασε ένα άλλο τεστ, παρόμοιο με το Bechdel: το “Climate Reality Check”. Είναι της ίδιας φιλοσοφίας και περιλαμβάνει δύο συμπληρωματικές ερωτήσεις:
Πρώτον: υπάρχει η κλιματική αλλαγή ως έννοια και ως φαινόμενο στον κόσμο της ταινίας; και,
δεύτερον: αν ναι, υπάρχει έστω και ένας χαρακτήρας της ταινίας που το γνωρίζει;
Αυτό το τεστ μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε ταινία, λέει, φτάνει η υπόθεσή της να διαδραματίζεται στη Γη, είτε στο παρόν είτε στο μέλλον.
Πώς τα πάνε οι σημερινές ταινίες από αυτήν την άποψη; Αναγνωρίζεται στα σενάριά τους το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής ως κάτι το σημαντικό και κρίσιμο ή, έστω, ως κάτι που υπάρχει; Από τις 31 ταινίες που ήταν υποψήφιες για Οσκαρ φέτος, λέει, μόνο δεκατρείς είχαν υποθέσεις που διαδραματίζονται στη Γη, είτε στο παρόν είτε στο μέλλον. Κι από αυτές τις δεκατρείς, μόνο τρεις πέρασαν το τεστ: Το “Nyad” με τη Τζόντι Φόστερ και την Ανέτ Μπένινγκ, το “Mission Impossible: Dead Reckoning Part One” με τον Τομ Κρουζ και, βεβαίως, η “Barbie”.
Επιπλέον, οι ερευνητές εξέτασαν 250 ταινίες που κυκλοφόρησαν τη δεκαετία 2013-2022 και διαπίστωσαν ότι μόνο 24 από αυτές περνούν το Climate Reality Test. Το “Knives Out: Glass Onion” (γυρισμένο στις Σπέτσες και το Πόρτο Χέλι) ήταν ένα παράδειγμα. Το “Triangle of Sadness” (γυρισμένο στη Χιλιαδού -τυχαίο;) ήταν ένα άλλο. Το “Don’t Look Up”, που ήταν ολόκληρο μια αλληγορία για το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, προφανώς περνούσε το τεστ. Αλλά από ό,τι αποδείχτηκε το τεστ το περνάνε και κάποιες αναπάντεχες ταινίες, με υποθέσεις άσχετες, όπως το “Justice League” ή το “Pokemon: Detective Pikachu”. Μικρές προσθήκες, ατάκες ή αναφορές που επισημαίνουν ότι η ταινία διαδραματίζεται σε έναν κόσμο που θερμαίνεται με υπερβολική ταχύτητα και δραματικές συνέπειες, έχουν σημασία.
Και οι ερευνητές βρήκαν και κάποια άλλα ενδιαφέροντα πράγματα: οι ταινίες που πέρασαν το τεστ, λέει, από ό,τι αποδείχτηκε έβγαλαν 10% περισσότερα λεφτά στο box office. Επιπλέον, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας οι ταινίες που πέρασαν το τεστ ήταν σχεδόν διπλάσιες από ό,τι στο πρώτο.
Τι μας δείχνουν αυτά τα ευρήματα; Καθαυτά, ως στοιχεία, όχι πολλά. Οπως το Bechdel Test δεν αρκεί για να αποτυπώσει με ακρίβεια την υποεκπροσώπηση των γυναικών στις ταινίες, έτσι και το Climate Reality Test δεν αποτυπώνει με ακρίβεια το πόσο γνωστό ή σημαντικό θεωρούν το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής χαρακτήρες ταινιών μυθοπλασίας. Αλλά ως εκκίνηση για συζήτηση και τροφή για σκέψη, είναι και τα δύο χρήσιμα και ενδιαφέροντα. Και το δεύτερο, μάλιστα, θέτει με σαφήνεια και καθαρότητα το ερώτημα: γιατί, πράγματι, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα σήμερα περνά σχεδόν απαρατήρητη από τη βιομηχανία του θεάματος και τη λαϊκή τέχνη;