Τις ημέρες, που εμφανίστηκαν στα timelines και τις οθόνες εικόνες από το “Family Pride” της Θεσσαλονίκης, ξαναδιάβαζα για πρώτη φορά ύστερα από 30 χρόνια «Το Τρίτο Στεφάνι» του Κώστα Ταχτσή. Για την περίπτωση που το έχετε ξεχάσει (όπως το είχα ξεχάσει και εγώ), το βιβλίο αποτελεί μια κρυστάλλινη ακτινογραφία της μικροαστικής ελληνικής οικογένειας. Συμβαίνει σε μια περίοδο που ξεκινά από την εποχή του Μεσοπολέμου και φτάνει μέχρι τον Εμφύλιο, μέσα από τις ιστορίες που δύο γυναίκες αφηγούνται με προφορικό, σχεδόν παραληρηματικό λόγο. Μια παρένθεση εδώ: την παρλάτα αυτή ως ύφος πολλοί την αντέγραψαν έκτοτε –υπερβολικά πολλοί, σε εξοντωτικό βαθμό. Διαβάζοντας «Το Τρίτο Στεφάνι» ξαφνικά καταλαβαίνει κανείς γιατί πολλά άλλα μεταγενέστερα μυθιστορήματα γράφτηκαν με παρόμοιο ύφος, αλλά και γιατί σε πάρα πολλά τηλεοπτικά σίριαλ και θεατρικά έργα των τελευταίων δεκαετιών οι γυναικείοι χαρακτήρες λένε τις ατάκες τους ουρλιάζοντας υστερικά. Το «Ρετιρέ» είναι για «Το Τρίτο Στεφάνι» ό,τι το “Ice Ice Baby” είναι για το “Under Pressure”. Κλείνει η παρένθεση.
Πολλά άλλα μπορεί να γράψει κανείς για το βιβλίο και για το ύφος του και για την αποτελεσματικότητά του να παρουσιάζει ρεαλιστικά τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστριών με βάθος και ανθρώπινες διαστάσεις. Στο τέλος όμως το αποτέλεσμα είναι θεαματικό: μια πολύχρωμη, φανταχτερή, ενίοτε κραυγαλέα και έως και γκροτέσκα αποτύπωση της ελληνικής οικογένειας που, μολονότι είναι ξεκάθαρα χρωματισμένη με τις ιδιαιτερότητες, τις νόρμες και την κουλτούρα μιας άλλης εποχής, παραμένει εντυπωσιακά επίκαιρη. Και το συμπέρασμα βγαίνει τρανταχτό και πεντακάθαρο: «παραδοσιακή» οικογένεια δεν υπάρχει.
Αυτό ήταν το σύνθημα και ο στόχος της πορείας εκείνης στη Θεσσαλονίκη: η «υπεράσπιση» της «παραδοσιακής ελληνικής οικογένειας» από κινδύνους που υποτίθεται ότι την απειλούν. Ολο το κόνσεπτ είναι λάθος. Ακόμα κι αν κάποιος ξεπεράσει τους (αλληλοεπικαλυπτόμενους) μανδύες της θρησκοληψίας, του εθνικισμού, της μισαλλοδοξίας και του ρατσισμού που χρωμάτιζαν με την αισθητική τους την εκδήλωση, στην ουσία του το όλο μήνυμα αφορούσε ανύπαρκτους κινδύνους που απειλούν μια φαντασίωση. Η παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια με τη μαμάκα-υπηρέτρια και τον μπαμπά-κουβαλητή, με τα αγοράκια που παίζουν μπάλα και τα κοριτσάκια που παίζουν με τις κούκλες τους, με τις στοργικές γιαγιάδες και τους σοφούς παππούδες, με τους πολυάριθμους συγγενείς να αποτελούν ένα συμπαγές δίκτυο αλληλοϋποστήριξης, είναι μια φαντασίωση. Ενας μύθος. Αντ’ αυτού, η παραδοσιακή ελληνική οικογένεια είναι ένας δοκιμαστικός σωλήνας όπου καλλιεργούνται τέρατα: νοσηρότητα, τοξική αλληλοεξάρτηση, διαγενεακή σύγκρουση, παρεκκλίνουσες συμπεριφορές. Κι όλα αυτά δεν τα εννοώ μόνο με την αρνητική τους χροιά. Η ελληνική οικογένεια δεν κλείνει μέσα της μόνο βρωμιά, ζόφο, τοξικότητα και βία (κλείνει και αυτά) αλλά και μια ανεξάντλητη ποικιλία συμπεριφορών και εκφάνσεων, θετικών, αρνητικών και ουδέτερων. Δεν υπάρχει «παραδοσιακή» οικογένεια. Υπάρχει ένα σύμπαν ετερόκλητων εκφάνσεων της ανθρώπινης κατάστασης μέσα σε ένα κλειστό, ανακυκλούμενο πλαίσιο.
Η ελληνική οικογένεια κλείνει μέσα της ένα σύμπαν συμπεριφορών και ανθρωποτύπων: κακοποιητικούς μπαμπάδες, χειριστικές μαμάδες, αχάριστα παιδιά, βιαστές θείους, κακιασμένες γιαγιάδες, κουτσομπόληδες, κακεντρεχείς, εγωιστές, κλέφτες, απατεώνες, τα πάντα. Δεν υπάρχει «παραδοσιακή» οικογένεια χωρίς ένα θείο που θέλει να φάει την κληρονομιά του παππού από τα άλλα αδέρφια, μια γιαγιά που τσακώνεται με τις νύφες, παιδιά που μπλέκουν με κακές παρέες, παιδιά που μπλέκουν με λάθους ανθρώπους, γονείς που απατούν τους συντρόφους τους. Ενας θείος που ποτέ δεν παντρεύτηκε και όλοι υποπτεύονται το γιατί (αλλά το κρύβουν), έριδες για τα κληρονομικά, γκρίνια για την έλλειψη επαφής ή για την υπερβολική επαφή, κουτσομπολιά, αλληλοεκμετάλλευση. «Το Τρίτο Στεφάνι» είναι μια ομοβροντία από παθογένειες, από ψυχολογική (και, ενίοτε, και σωματική) βία που οι συγγενείς ασκούν σε άλλους συγγενείς. Είναι η εικόνα της ελληνικής οικογένειας ως πεδίο μάχης.
Είναι μόνο αυτό η ελληνική οικογένεια; Οχι βέβαια. Με όλες αυτές τις δυσλειτουργίες, με όλη αυτή τη νοσηρότητα, παραμένει το κύτταρο της κοινωνίας. Ολο αυτό το μικροσύμπαν ανθρώπων που αγαπιούνται, μισιούνται, σιχτιρίζουν και αλληλοεξοντώνονται αργά αποτελεί, μολαταύτα, ένα κάποιο δίχτυ ασφαλείας. Οχι αμελητέας αξίας. Εχουμε πρόσφατο το παράδειγμα αυτής της αξίας: τη δεκαετία του 2010 η χώρα μας κατέρρευσε οικονομικά σε βαθμό τόσο πρωτοφανή σε παγκόσμια κλίμακα, που ακόμα και χώρες που έχασαν πολέμους δεν είχαν βιώσει. Τι ήταν αυτό που έσωσε την κοινωνία μας από την απόλυτη διάλυση; Οι οικογένειες. Οι μικροαστικές οικογένειες στο «Τρίτο Στεφάνι» επιβίωσαν ακόμα μεγαλύτερης κλίμακας καταστροφές, ολόκληρη κατοχή, μένοντας δεμένες, αντέχοντας την ενδογενή βία για να γλιτώσουν από την εξωγενή. Δεν είναι μικρό πράγμα αυτό για μια χώρα που εδώ και 200 χρόνια δεν έχει χτίσει κοινωνικό κεφάλαιο και άλλα θεσμικά αντίβαρα και δίκτυα αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης. Η ουσία όμως παραμένει και είναι οφθαλμοφανής: η «παραδοσιακή» οικογένεια είναι ένα παραμύθι για αφελείς.
![Ο Μύθος Της «Παραδοσιακής» Οικογένειας-1](https://www.kathimerini.gr/wp-content/uploads/2024/07/a1-227.jpg?1720618439344)
Κι εκδηλώσεις σαν αυτή της Θεσσαλονίκης, αυτού του ευάλωτου λούμπεν κόσμου που ζει τα δικά του δράματα και τις δικές του ματαιώσεις σε έναν κόσμο που αλλάζει ερήμην τους, είναι διπλά άστοχες, σε επίπεδο που αγγίζει τα όρια της ειρωνείας. Οχι μόνο γιατί διαμαρτύρονται για ανύπαρκτους κινδύνους ανύπαρκτων πραγμάτων, αλλά γιατί ταυτόχρονα αντιτίθενται στην πρόσβαση άλλων ευάλωτων πληθυσμών στα δυσλειτουργικά, τοξικά δίκτυα που οι ίδιοι θεωρούν. Γιατί τι ήταν αυτό που διεκδικούσαν τα ομόφυλα ζευγάρια; Τίποτε φανταχτερά ξενόφερτα έξτρα δικαιώματα; Τίποτε περίεργες μοντέρνες ιδέες, τίποτα κοινωνικά μοντέλα καινοτόμα; Οχι. Το δικαίωμά τους στην οικογένεια διεκδικούσαν. Κάτι απλό, παλιό και παραδοσιακό. Ενα στεφάνι.