Ας δούμε πώς η απόπειρα δολοφονίας Τραμπ παράγει υπερθεαματικό περιεχόμενο και πώς υπαγορεύει έναν τρόπο συζήτησης για τα πράγματα που περιορίζει τη λογική σκέψη και τη θέαση της πολιτικής ως πεδίου συλλογικής δράσης στη βάση ενός οράματος για την κοινή μας ζωή, για ν’ αφήσει χώρο στις εντυπώσεις και στη διαχείρισή τους. Πλάι στην άνοδο του υπερθεάματος αυξάνεται και η αγωνία για τη διάχυση της βίας και την κανονικοποίησή της. Ο συνδυασμός αυτών των δύο δημιουργεί ένα ανησυχητικό, ομιχλώδες τοπίο, όπου κάθε ημέρα προμηνύει μία ανατροπή, ένα νέο επεισόδιο, καινούργια βουτιά σε εικόνες-σύμβολα και δηλώσεις που θα φέρουν σοκ και δέος.
Η φωτογραφία
Δύσκολα μπορείς να πάρεις το βλέμμα σου από πάνω της. Καθαρός ουρανός, υψωμένη γροθιά, ματωμένο πρόσωπο, τ’ αστέρια της σημαίας, φόντο φανταχτερό μπλε. «Παρόλο που ανακουφίστηκα που ο Τραμπ επιβίωσε της απόπειρας, δεν τον συμπαθώ καθόλου», γράφει ο Tyler Austin Harper στο περιοδικό The Atlantic. «Την πρώτη φορά που είδα τη φωτογραφία ένιωσα ένα συναίσθημα που αναγνώρισα μόνον αργότερα», και μάλιστα με δυσφορία, κάτι σαν «εθνικιστικό ζήλο». Η φωτογραφία είναι μία «θρυλική αμερικανική φωτογραφία» (A Legendary American Photograph, The Atlantic).
Ο αρθρογράφος και επικριτής της πολιτικής του Τραμπ παραδέχεται πως η εντυπωσιακή εικόνα του επιζήσαντος της δολοφονικής επίθεσης, που βρίσκει το κουράγιο και τη διαύγεια να υψώσει τη γροθιά του στο πλήθος, του ασκεί μία παράδοξη έλξη. Εγείρει συναισθήματα χαράς και αγάπης για το έθνος. Ευρισκόμενος σε άβολη θέση λόγω της ιστορικής φωτογραφίας, ο αρθρογράφος δυσκολεύεται να συμφιλιώσει τη λογική με την εικόνα. Η λογική λέει πως ο Τραμπ είναι μία απειλή για τις δημοκρατίες. Η εικόνα δείχνει έναν πρώην πρόεδρο που με τις εκφράσεις, τις χειρονομίες και την απεικόνισή τους συνοψίζει «αυτή την ίδια τη δημοκρατία σ’ όλη της την παθολογία, τη μυθολογία και, ναι, τη δόξα».
Το ζήτημα είναι αισθητικό, λέει, όχι ηθικό. Δεν κρίνεται, λοιπόν, η ηθική συγκρότηση του πρώην προέδρου. Ούτε η ικανότητά του να πολιτεύεται με ειλικρίνεια, να τιμά το Σύνταγμα και τους νόμους, να μοιράζει πλούτη στους πολίτες και να φέρεται προβλέψιμα. Σ’ αυτά τα πεδία έχει αποτύχει παταγωδώς. Κρίνεται, όμως, για την ικανότητά του να παράγει θέαμα. Κι εκεί φαντάζει ασυναγώνιστος. Μήπως, όμως, η Αμερική οδεύει υπνωτισμένη στον γκρεμό τραβώντας μαζί της κι άλλες δημοκρατίες που θα ζηλέψουν το υπερθέαμα της καταστροφής και θα θέλουν να το δοκιμάσουν κι οι ίδιες;
Ο μάρτυρας και η ιδιοφυΐα του ζογκλέρ
Οι οπαδοί του Τραμπ τον βλέπουν σαν μάρτυρα και μεσσία. Σαν υποστηρικτή των ριγμένων και εξοστρακισμένων, αλλά, παράλληλα, και σαν επιτυχημένο ηγέτη με στιβαρή προσωπικότητα. Αυτές οι αφηγήσεις συναντούν από προχθές την υπερθεαματική τους διάσταση. Τι κι αν ο άνθρωπος μιλάει σαν αλαζονικό δεκάχρονο, τι κι αν αφαίρεσε δικαιώματα, τι κι αν έριξε το επίπεδο του πολιτικού διαλόγου στις λάσπες και στη βρωμιά; Είναι ο κυρίαρχος του θεατρικού παιχνιδιού. Για τους οπαδούς του –που σε μεγάλο βαθμό συσπειρώνονται γύρω από μία ανερμάτιστη «αντισυστημικότητα»– το χτίσιμο του προφίλ του «μάρτυρα» γίνεται πια απολύτως πειστικό (σύμφωνα και με το Editorial της Guardian της 14ης Ιουλίου). Θα έλεγα πως πια βρισκόμαστε σε μία κορύφωση του σεναρίου (μετά τις νομικές διώξεις, να και η φυσική απειλή!) που προωθεί την πλοκή του σόου οδηγώντας το σε μεγαλειώδες φινάλε. Οι οπαδοί φώναξαν «ΗΠΑ, ΗΠΑ, ΗΠΑ!». Στα μάτια τους ο παραλίγο δολοφονημένος είναι ήδη πρόεδρος όταν σηκώνεται κι υψώνει τη γροθιά του.
Ακόμη και από τ’ αριστερά βρήκαν την εξέλιξη απολύτως μάγκικη. Εκφράστηκαν ακόμη και με συμπάθεια, οριακά με κάποια ζήλια (αντιπαραβάλλοντας εικόνες του εύθραυστου Μπάιντεν να κοιτάζει στα χαμένα). Τι κι αν το επιτελείο Μπάιντεν έχει πρόγραμμα για την ενίσχυση των φτωχών και των νέων, τι κι αν θέλει να ξαναδώσει στις γυναίκες τα αναπαραγωγικά τους δικαιώματα, τι κι αν παίρνει στα σοβαρά την κλιματική αλλαγή; Εδώ μιλάμε για το θέατρο της πολιτικής, και ο Τραμπ είναι ο μετρ επί σκηνής. Για «θέαμα» και κυρίαρχο του θεάματος κάνει λόγο και ο ανταποκριτής της Guardian στην Ουάσινγκτον David Smith (Biden Embraces Role As Healer, But Trump Remains King Of Spectacle). Ο Τραμπ επέδειξε την ευφυΐα του ζογκλέρ στο τσίρκο (the circus master’s presence of mind) κι έκλεψε την παράσταση, ενώ, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, η συνδιάσκεψη των Ρεπουμπλικανών θα είναι ένα θέαμα με κιτς αισθητική και ζογκλερικά που θα ικανοποιήσουν το κοινό της βραδινής ζώνης.
Το εμπόρευμα
H φωτογραφία Vucci (ο Τραμπ με υψωμένη τη γροθιά) έχει γίνει κούπα, μπλουζάκι, στάμπα σε είδη για σκύλους. Από είκοσι έως τριάντα ευρώ σε διάφορα ιντερνετικά καταστήματα. Μπορείτε να βρείτε και πιο διχαστικά μπλουζάκια που ντύνουν τη φωτό Τραμπ με λεζάντες κατά των πολιτικών του αντιπάλων.
Πολλοί αναρωτιούνται εάν η πραγματικά τέλεια, ιστορική φωτογραφία Vucci έχει ήδη δρομολογήσει εξελίξεις που υπερβαίνουν κατά πολύ τις προθέσεις του δημιουργού της. Μήπως αυτό το αψεγάδιαστο κλικ κάτω από τον γαλανό ουρανό ρίξει την αμερικανική δημοκρατία σ’ ένα σκοτεινό λάκκο; Ας μην ξεχνάμε την Iστορία της Ευρώπης. Το σαγηνευτικό θέαμα, τα σύμβολα, οι εκδηλώσεις συλλογικού πάθους, η προσωπολατρία, το παραλήρημα και η κατασκευή ειδώλων ήταν κορυφαία ορόσημα στην πορεία προς το αιματοκύλισμα.
Διχασμός
Σήμερα δεν είμαστε ενωμένοι, γράφει το Atlantic στις 15 Ιουλίου, τη μέρα μετά την απόπειρα. «Είμαστε θυμωμένοι, πικραμένοι και διχασμένοι, παρανοϊκοί και φοβισμένοι. Κυβερνώμενοι από δύο κόμματα που μοιάζουν καταστατικά ανίκανα να θέσουν την Αμερική πάνω από τα δικά τους συμφέροντα». Αν θέλετε να διαβάσετε ένα βιβλίο υπέρ του διαλόγου και της βαθιάς κατανόησης της θέσης των άλλων μέσω της λογοτεχνίας, διαβάστε το Minds Wide Shut (εκδόσεις του Πανεπιστημίου Πρίνστον) – το ’χω ξαναπροτείνει, αλλά δεν παύει να είναι επίκαιρο. Και, φυσικά, μη «διαβάζετε» τα σόσιαλ, η αρχιτεκτονική τους είναι έτσι φτιαγμένη ώστε να διχάζουν και να προκαλούν έντονα συναισθήματα απέχθειας για τους άλλους.
Το βιβλίο που σας προτείνω ήδη στην εισαγωγή παρουσιάζει την κατάσταση σε όλη την τραγική της διάσταση. «Ο σεβασμός για το άλλο κόμμα έχει χαθεί προ πολλού», λένε οι συγγραφείς Gary Saul Morson και Morton Shapiro. «Το μίσος για το αντίπαλο κόμμα είναι δυνατότερο από την αγάπη για το κόμμα που υποστηρίζει τελικά ο ψηφοφόρος» […] «η ιδεολογική ακρότητα των αντιπάλων υπερεκτιμάται συστηματικά, ο κόσμος φαντάζεται ότι πολλοί άνθρωποι της άλλης πλευράς έχουν απόψεις που στην πραγματικότητα τις έχουν ελάχιστοι». Ομως εκεί επικεντρώνονται τα Μέσα. Αυτές οι απόψεις, που εκφράζουν μία ελάχιστη μερίδα των Δημοκρατικών ή μία μικρή φράξια στις τάξεις των δεξιών –και η παρανόησή τους– γίνονται βάιραλ, αυτά βλέπει και ξαναβλέπει ο αντίπαλος κοιτώντας στον εφιαλτικό προσωποποιημένο μικρόκοσμο της παλάμης του, στο Ιντερνετ της οθόνης του κινητού του που καθρεφτίζει απλώς τις προαποφασισμένες θέσεις του χρήστη σαν αντίλαλος. Ορισμένοι ακόμη, εν έτει 2024, περνούν τον αντίλαλο της φωνής τους στο Ιντερνετ για αληθινή είδηση/άποψη/δημόσια συζήτηση! Ορισμένοι νομίζουν ότι όλοι συμφωνούν μαζί τους ή ότι βλέπουν το ίδιο μ’ αυτούς όταν ανοίγουν το κινητό, τέτοιας έκτασης πλάνη.
Τα αμερικανικά σόου πάντα έχουν ανατροπές στην πλοκή και ηθικό δίδαγμα στο τέλος. Θα καταφέρει η Αμερική να ανατρέψει το παράδοξο θέαμα των τελευταίων ωρών; Να διαλύσει τη σύγχυση εικόνων – συμβόλων – αξιών που έχει δημιουργηθεί και εμπνέει πρόσωπα ή προκαλεί συγκινήσεις για όλους τους λάθος λόγους;