Είναι μια ατάκα που ακούγεται όλο και συχνότερα τον τελευταίο καιρό. Και ακούγεται κυρίως μετά το τέλος μιας κινηματογραφικής προβολής ή μιας θεατρικής παράστασης. Το έργο θα μπορούσε να είναι μικρότερο, το βιβλίο θα μπορούσε να είναι μικρότερο, το άλμπουμ θα μπορούσε να είναι μικρότερο. Εχουν χάσει οι δημιουργοί το μετρό της αφήγησης; Εχουμε γίνει σοφότεροι εμείς σαν θεατές ή ακροατές και αναγνώστες και ξέρουμε καλύτερα από τον δημιουργό τι είναι απαραίτητο και τι όχι στην ιστορία του και στην αφήγησή του; Ή απλά δεν έχουμε χρόνο και μας έχει εξουθενώσει η κατανάλωση έργων τέχνης; Και απ’ την άλλη είναι η σπουδαία τέχνη θέμα όγκου και ποσότητας;
Σκότωσε το CD τη μουσική;
Πριν από αρκετά χρόνια ένας από τους κορυφαίους δημιουργούς της γενιάς του, ο μουσικός, συνθέτης και συγγραφέας Ντέιβιντ Μπερν των Talking Heads κυκλοφόρησε ένα σημαντικό βιβλίο το οποίο εξέταζε τον τρόπο που λειτουργεί η μουσική από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Το βιβλίο αυτό με τίτλο “How Music Works” είναι για αρκετούς η Βίβλος της μουσικής, αφού εξερευνά διεξοδικά και από μέσα, τη δημιουργία της μουσικής από τα πρώτα στάδια της σύλληψης μέχρι και το τελικό αποτέλεσμα της ηχογράφησης και της διανομής της. Ανάμεσα σε πολλά ο Ντέιβιντ Μπερν ισχυρίζεται ότι η μετατροπή του δίσκου 33 στροφών σε CD σκότωσε τη μουσική γιατί ανάγκασε τους μουσικούς, τους τραγουδοποιούς και τα συγκροτήματα να γράψουν περισσότερη μουσική από όση πίστευαν οι ίδιοι ότι είχαν έμπνευση να γράψουν. Ως εξήγηση, είναι απλό: το φορμά του δίσκου ήθελε 7 με 8 τραγούδια και 35 λεπτά μουσικής ενώ το CD χρειάστηκε 15 τραγούδια και 60 λεπτά μουσικής. Μπήκαν δηλαδή στο CD περισσότερα «δεύτερα» τραγούδια και πιο μεγάλα σε διάρκεια.
Ο συνθέτης Νίκος Ξυδάκης σε μια συνέντευξή μας μου είχε εξομολογηθεί ότι δεχόταν έντονη κριτική για τη μικρή διάρκεια των έργων του, όταν είχαν κυκλοφορήσει τα CD. Ο ίδιος έγραφε την ίδια ποσότητα τραγουδιών και μουσικής που έγραφε και για το βινύλιο (περίπου 30 λεπτά) και με το γνωστό του υποδόριο χιούμορ, μου είπε: «Μα βρε Γιώργο, με το μέτρο πάει η μουσική;» Η αλήθεια είναι ότι η μουσική μετριέται με μέτρα αλλά φυσικά δεν την εκτιμάμε με το μέτρο.
Ισως αυτό να το ένιωσε και η Μπιγιονσέ φέτος, όταν στον εξαιρετικό δίσκο που κυκλοφόρησε με 17 τραγούδια το πρωί μιας Παρασκευής, το “Cowboy Carter”, πρόσθεσε το απόγευμα άλλα 10 αποδυναμώνοντας το τελικό αποτέλεσμα.
Αρα είναι θέμα διάρκειας;
Ζούμε σε μια εποχή που η διάσπαση προσοχής από τον συνεχή και ανηλεή βομβαρδισμό πληροφοριών δεν έχει προηγούμενο. Το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο τις νεότερες γενιές αλλά και τους παλιότερους. Αυτούς δηλαδή που είχαν συνηθίσει να διαβάζουν για παράδειγμα ένα βιβλίο 600 ή 700 σελίδων. Είναι τέτοιος ο όγκος της πληροφορίας και εκατοντάδες οι πηγές ώστε χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια για να επιλέξει κάνεις ποιες πηγές θα δέχεται, πού θα δίνει τον χρόνο του και κυρίως πότε θα δέχεται τις πληροφορίες.
Δεν θυμάμαι όμως ποτέ στην ιστορία της μουσικής κάποιος να ζητάει το οκτάλεπτο “Stairway to Heaven” των Led Zeppelin να γίνει τετράλεπτο. Οπως και δεν θυμάμαι κανέναν να παραπονιέται για το μόλις 2 λεπτών διάρκειας “Ain’t No Sunshine” του Μπιλ Γουίδερς. Είναι δύο από τα πιο εμπνευσμένα και πιο αγαπημένα τραγούδια όλων των εποχών και τους χωρίζουν 6 λεπτά.
Αυτό που μάλλον όλοι μας θέλουμε να πούμε είναι ότι παράγεται περισσότερη τέχνη από όση μπορούμε να καταναλώσουμε και έχουμε εξουθενωθεί από την υπερ-έκθεση. Δεν είναι τα 20 λεπτά που μας κουράζουν αλλά οι ανάσες που δεν μπορούμε να πάρουμε για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Μέχρι να συμβεί αυτό, πρέπει απλά να επιλέγουμε αυστηρά και με πολύ προσωπικά κριτήρια. Νομίζω ότι αυτό που ξεχωρίζει τελικά τα έργα για τα οποία δεν θα πούμε τίποτα για τη διάρκειά τους είναι η έμπνευση, η ατμόσφαιρα, το όραμα του καλλιτέχνη και ο χαρακτήρας.
You must be Jok(er)ing
Η υποδοχή που συνάντησε από κοινό και κριτικούς η καινούργια ταινία του Τοντ Φίλιπς “Joker: Folie `a Deux” επιβεβαίωσε μερικά πράγματα που υποψιαζόμουν. Οι άνθρωποι προτιμάμε τους φανταστικούς ήρωες που φτάνουν τα πράγματα στα άκρα από τους καθημερινούς που πιθανόν και να συμβιβάζονται. Η απομυθοποίηση ενός ήρωα είναι κάτι που συναντάει ισχυρή αντίσταση και δεν μας αρέσει καθόλου. Οπως και δεν μας αρέσουν οι απότομες και ξαφνικές αλλαγές. Ηταν τόσο ισχυρή η ταύτιση των περισσότερων με τον χαρακτήρα του Τζόκερ στην πρώτη ταινία που ελάχιστοι μπόρεσαν να αποδεχθούν τη μεταμόρφωσή του από κάποιον που θα φέρει την κάθαρση και τη δικαιοσύνη μέσα από το χάος σε έναν κοινό θνητό, έναν άνδρα ερωτευμένο. Ούτε καν το αντικείμενο του έρωτά του, η Χάρλεκιν, το αποδέχθηκε. Το μιούζικαλ έχει φανατικούς εχθρούς σε όλο τον κόσμο.
Η πιο εκλεκτική συγγένεια στο ελληνικό τραγούδι
Δεν είναι άλλη από αυτήν που έχει το έργο του Μάνου Χατζιδάκι με τη φωνή, την παιδεία, την ποιότητα, την καλλιέργεια και το ήθος του Αλκίνοου Ιωαννίδη. Είναι μια συζήτηση που γινόταν από πολύ παλιά ότι Μάνος Χατζιδάκις και Αλκίνοος Ιωαννίδης δεν πρόλαβαν να συνεργαστούν με οποιονδήποτε τρόπο. Ολοι πίστευαν την εποχή που ξεκινούσε ο Αλκίνοος ότι θα ήταν ο ιδανικός ερμηνευτής.
Η πεποίθηση που έχουμε ότι κάθε φορά που φεύγει ένας σπουδαίος, σημαντικός και ξεχωριστός δημιουργός από τον χώρο της τέχνης χάνεται ένα πολύτιμο κεφάλαιο από τη ζωή μας είναι, κατά βάση σωστή. Αν βέβαια κάποιος είδε τον Αλκίνοο Ιωαννίδη στο Ηρώδειο να ερμηνεύει 30 τραγούδια του Χατζιδάκι, τότε θα κατάλαβε ότι το έργο του και η παιδεία του είναι συγκοινωνούντα δοχεία με την πορεία του Αλκίνοου. Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν, για όσο τον γνώρισε ο καθένας μας, ο άνθρωπος που με όλους τους τρόπους τοποθετούσε τον πήχυ των αξιών και των αρχών σε ένα σημείο. Από τον καθένα εξαρτιόταν αν θα περάσει τον πήχυ από πάνω ή από κάτω.
Αναζητώντας τους καλλιτέχνες που θα μπορούσαν να παίξουν αυτόν τον ρόλο στη σημερινή εποχή, εγώ βρίσκω στο πρόσωπο του Αλκίνοου Ιωαννίδη έναν απ’ αυτούς. Ο τρόπος που ερμήνευσε αυτά τα τραγούδια στο αφιέρωμα «Μάνος Χατζιδάκις 30», τα οποία επιμελήθηκε καλλιτεχνικά ο Γιώργος Χατζιδάκις, έμοιαζε σαν να τον καθοδηγούσε από ψηλά ο ίδιος ο Μάνος. Αλλωστε πολλές φορές ο Αλκίνοος έδειξε με το χέρι του τον ουρανό. Το γεγονός ότι δεν μίλησε ούτε στην αρχή ούτε στο μέσον ούτε στο τέλος της παράστασης δείχνει ότι ήξερε 100% τι θα ήθελε ο Χατζιδάκις. Οπως μου είπε την επόμενη μέρα μια φίλη που τον γνώριζε πολύ καλά: «Το Ηρώδειο είχε τον κόσμο που θα ήθελε ο Μάνος».
Τραγούδια κάτω από δύο λεπτά
Για σήμερα σκέφτηκα να ετοιμάσω μία λίστα με ορισμένα από τα αγαπημένα μου τραγούδια, τα περισσότερα από τα οποία έχουν διάρκεια κάτω από 2 λεπτά. Μερικά μπορεί να είναι και ελάχιστα παραπάνω κατ’ εξαίρεση. Υπήρχε μια εποχή που οι DJ των ραδιοφώνων απαιτούσαν από τις εταιρείες παραγωγής τα τραγούδια τους να έχουν μικρή διάρκεια. Είναι η εποχή περίπου μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’60. Μετά τα τραγούδια μεγάλωσαν σε διάρκεια και κάποιοι θα έλεγαν ότι «ξεχείλωσαν». Ο τελικός κριτής, όμως, δεν είναι η διάρκεια αλλά ο χρόνος.