Εχετε παίξει ποτέ Killzone; Ή κάποιο άλλο βιντεοπαιχνίδι φτιαγμένο από την πλευρά του πολεμιστή; Οταν βλέπω βίντεο από τον πόλεμο μου μοιάζουν βιντεοπαιχνίδια. Τα μπάζα μετά από το απάνθρωπο υπερθέαμα ενός ακόμη βομβαρδισμού δεν παραπέμπουν σε πολυκατοικίες που είχαν μέσα κατσαρολικά και καρότσια μωρών. Οι σκονισμένοι πρόσφυγες, που φωτογραφίζονται και διακινούνται σαν υλικό προς εξυπηρέτηση πολιτικών στόχων, δεν θυμίζουν ανθρώπους που πίνουν το τσάι τους μιλώντας για την εκπαίδευση του παιδιού τους.
Οι σωροί από πέτρες και άμμο δεν μου λένε τίποτα, καθώς εστιάζω στις πλάτες των στρατιωτών που χοροπηδούν ανάμεσα στα συντρίμμια. Εχω γαλουχηθεί να βλέπω τον κόσμο από την πλευρά του κατακτητή. Εχω εκπαιδευτεί να ξοδεύω κλάσματα του δευτερολέπτου στα τοπόσημα της Ουκρανίας ή της Γάζας και να αφιερώνω ολόκληρα λεπτά σε προνομιούχους χρήστες που χορεύουν στην κουζίνα τους – είμαι παιδί του αιώνα μου και των προνομίων της γεωγραφίας. Ομως, μερικές φορές διαβάζω.
Λέμε ιστορίες
Τι κάνει η λογοτεχνία σε δύσκολους καιρούς; Πετυχαίνει εκεί που αποτυγχάνουν οι ειδήσεις, τα βίντεο, τα δελτία των οκτώ. Δεν σου μιλάει για τόσες χιλιάδες νεκρούς, δεν σου δείχνει τον υπερθεαματικό βομβαρδισμό του νοσοκομείου στη Γάζα, δεν πασχίζει να εξηγήσει τα ανεξήγητα (γιατί τι είναι ο πόλεμος αν όχι μία ανεξήγητη, παράλογη συνθήκη;). Η λογοτεχνία το πιάνει απ’ τα μικρά και ξεκινάει να πλέξει ένα δίχτυ νοημάτων.
Οι Ιστορίες Από την Ουκρανία είναι ένα κόμικ του Igort. Κάτι σαν φρικιαστικό ημερολόγιο για την απάνθρωπη ομορφιά των παγωμένων βομβαρδισμένων δρόμων. Μία καταγραφή ιστοριών απλών Ουκρανών από τη στιγμή της εισβολής της Ρωσίας στα εδάφη τους. Καλοσχεδιασμένες γιαγιάδες που κρύβονται στην ντουλάπα. Ανθρωποι με ψυχολογικά. Γονείς που γίνονται φυγάδες για το καλό του παιδιού τους. Πείνα: ο Igort δεν κουράζεται να ζωγραφίζει σκελετωμένες φιγούρες, πρόσωπα σαν γυμνά κρανία, χέρια σαν κλαδιά. Αγουρα αγόρια ντυμένα μαχητές.
Ο Igort (δείτε τον εδώ) ζει στην Μπολόνια. Ακουγε στο τηλέφωνο τις ιστορίες από την Ουκρανία. Εχει από παλιά σύνδεση με τη χώρα κι έχει ζήσει εκεί. Οταν έγινε η εισβολή του Πούτιν, άρχισε να κρατά τις δικές του σημειώσεις, τις οποίες μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο του. Φυσικά, όλες οι πληροφορίες που παρέχονται στο βιβλίο ως προς την εισβολή υπάρχουν και στις ειδήσεις κ.λπ. Η δύναμη είναι στο μέσο και στους τρόπους του. Στα μαύρα κουτιά που ζωγραφίζει μετά τους βομβαρδισμούς, στη βραδύτητα του ξεφυλίσματος που σου επιτρέπει να σκέφτεσαι.
Μπορείς να νοσταλγήσεις κάτι που δεν έχεις ζήσει: την παγωμένη, φωτεινή άνοιξη σε μία Ουκρανία χωρίς πόλεμο, τα ζεστά ψωμάκια των γιαγιάδων που δεν θα ετοιμάζονται για να συσκευαστούν και να σταλούν στον στρατώνα. Οπως με όλες τις ιστορίες πολέμου, το πιο σπαρακτικό είναι οι ματιές στην κανονική ζωή εκτός εμπόλεμης ζώνης, τα ζεστά ψωμάκια, η οικογενειακή θαλπωρή σ’ ένα υπόγειο καταφύγιο. Αυτό που λείπει από το υπερθέαμα σκοτωμού, βίας και αίματος στις οθόνες των πολεμικών ανταποκρίσεων.
Το κόμικ-φαινόμενο: Palestine του Joe Sacco. Δεν υπάρχει αξιοπρεπές βιβλιοπωλείο με κόμικς και γκράφικ νόβελς που να μην προτάσσει τον τελευταίο χρόνο το μνημειώδες έργο Palestine του Joe Sacco (American Book Award 1996). Βγήκε το 1993. Εχει επανεκδοθεί πολλές φορές με κάποιον καινούριο πρόλογο κάθε φορά, όμως η ουσία της ιστορίας που αφηγείται ο Sacco παραμένει η ίδια.
Ο,τι γλιστράει από τα δελτία ειδήσεων είναι εδώ. Το τσάι στα φτωχικά σπίτια και στους καταυλισμούς εκτοπισμένων. Το γυναικείο ζήτημα στη Μέση Ανατολή. Η καθημερινή βία, οι έλεγχοι και τα βασανιστήρια. Η λάσπη. Οι πέτρες. Η αγωνία του κόσμου να μιλήσει στον «Αμερικάνο». Και φτου κι απ’ την αρχή: το τσάι, οι αναμονές στα σημεία ελέγχου, οι Αραβες που τον στραβοκοιτάνε, οι στρατιώτες που στραβοκοιτάνε τους Αραβες, τα μικρά παιδιά που δεν είναι ποτέ μικρά, η παγωνιά. Νομίζω είναι από τα καλύτερα ερευνητικά-δημοσιογραφικά γκράφικ νόβελς που έχω διαβάσει, αλλά δεν έχω διαβάσει και πολλά.
Ερωτας Στο Τελ Αβίβ. Σ’ ένα βιβλιοπωλείο του Βερολίνου έπεσα πάνω στο exit wounds της Rutu Modan (Τελ Αβίβ,1966). Τα τραύματα εξόδου της καλλιτέχνιδος αφορούν δύο νέους ανθρώπους στο Τελ Αβίβ που εν μέσω στρατιωτικής θητείας, τρομοκρατίας, οικογενειακού δράματος και μικροενοχλήσεων της πρώτης ενηλικίωσης πασχίζουν να ζήσουν τη ζωή τους. Καθημερινή ζωή σε ένα μέρος με πολλές δυσκολίες. Ανθρωποι με πολλά κολλήματα και εντελώς ανθρώπινες επιθυμίες: αποζητούν μια αγκαλιά, να τυλιχτούν στο κασκόλ του αγαπημένου τους.
Η τέχνη τη Rutu Modan είναι εκπληκτική: απαλά χρώματα που θέλεις να τα φας, σχέδιο δικό της, αυθεντικό. Μία απλή ερωτική ιστορία που τι μας δείχνει; Οτι μπορείς να αγωνίζεσαι να μην καταλάβει ο πόλεμος, ο τρόμος και η αγωνία όλη σου τη ζωή, ακόμη κι αν ζεις στο Ισραήλ. Τέχνη που επιτίθεται στην ηθική κι αισθητική απονεύρωση, στο μούδιασμα, στη σύγχυση που φέρνει η υπερέκθεση στη βία του πολέμου. Αντί για το τσουβάλιασμα ανθρώπων, η ιστορία δύο συγκεκριμένων ανθρώπων. Αντί για ένα ανώνυμο πλήθος που εύκολα γίνεται καμβάς προβολών για κάθε είδους προθέσεις, δύο συγκεκριμένοι άνθρωποι που θέλουν ζήσουν τη ζωή τους: να βγουν ραντεβού, να μαλώσουν με τ’ αδέλφια τους, να πέσουν στη θάλασσα, ακόμα κι αν δεν είναι καιρός για κολύμπι.
Ασήμαντη λεπτομέρεια
Η Αντανία Σίμπλι γεννήθηκε στην Παλαιστίνη το 1974, λίγο αφότου η Rutu Modan γεννήθηκε στο Τελ Αβίβ. Οταν η Modan μάθαινε να παίζει με τα χρώματα, η Σίμπλι εγκόλπωνε αγωνίες που την ξεπερνούσαν. Η Ασήμαντη Λεπτομέρεια (που μετέφρασε στα ελληνικά η πολύ καλή μεταφράστρια Ελένη Καπετανάκη) είναι η παλιά ιστορία του βιασμού μιας Παλαιστίνιας αιχμαλώτου. Εχει έναν ήλιο που τυφλώνει και φέρνει μαύρα στίγματα στα μάτια των στρατιωτών, χοντρές αράχνες που ταλαιπωρούν την περίπολο, νερό από παγούρια, ατέλειωτες, δυσοίωνες διαδρομές, ανεξάντλητη άμμο. Εχει καμήλες, θίνες και αμμόλοφους. Φοινικιές, μάνγκο, αβοκάντο και πουλιά που τραγουδούν. Η ζωή ξεπετάγεται σαν φρούτο και παρέχει το αναγκαίο μέτρο για το μέτρημα της καταστροφής: μια φοινικιά πλάι στο κατεστραμμένο νοσοκομείο.
Η βία του έργου είναι ύπουλο τσίμπημα, ξεσπά χωρίς ποτέ να ξεσπά, δίνεται σαν πυροβολισμός με σιγαστήρα. Ο βιασμός ξετυλίγεται σαν μια παράλογη πράξη κάτω από τον ήλιο, κάτι που θα σκεφτόταν ο Καμύ, ένα αγκάθι που χώνεται στο δάχτυλο του αναγνώστη απαλά. Τα δελτία καταγράφουν το συμβάν, αλλά λείπει η πλευρά του κοριτσιού. Την πλευρά αυτή πασχίζει να δώσει η αφήγηση που κυλάει σαν νερό σ’ ένα στόμα γεμάτο άμμο.
Η βιασμένη είναι ένας κόκκος ανάμεσα σ’ αμέτρητους άλλους κόκκους τσακισμένης προοπτικής. Λογοτεχνία που μνημειώνει το ατομικό όταν η ανθρωπότητα επιτρέπει τη φρικαλεότητα μαζικών εκτοπισμών, βομβαρδισμών και τάφων. Δεν αλλάζει και πολλά. Και δεν είναι κάποιου είδους παράσημο να διαβάζεις και να γράφεις γι’ αυτά. Είναι απλή περιέργεια. Επιθυμία για μια άχρηστη γνώση: τι συνέβη σ’ εκείνη εκεί την αιχμάλωτη της ερήμου Νέγκεβ, την κούρεψαν, την απολύμαναν, τη βιάσανε και την πέταξαν σαν το σκυλί τελικά;
Πράγματα που με κάνουν να πιστευω στην ανθρωπότητα αυτή την εβδομάδα
Αυτή η βαθιά ανθρώπινη ανάγκη να επινοούμε και να λέμε ιστορίες από τις σπηλιές μέχρι σήμερα. Τ’ αγόρια που διαβάζουν, κουλ και αγέρωχα, στους σταθμούς του ΗΣΑΠ Θησείο και Ομόνοια. Ο κόσμος έξω από τα σινεμά και τα θέατρα, οι κολόνιες τους, οι συζητήσεις πριν από το έργο. Ο ηλεκτρισμός του κοινού πριν από την έκθεση των ηθοποιών.
