Κοιτάξτε αυτό εδώ το post που ανέβηκε πριν από μερικές ημέρες στο Threads, ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης:
Είναι ένα τυπικό παράδειγμα “engagement bait” ή “rage bait”. Μια ανάρτηση επίτηδες σχεδιασμένη με αποκλειστικό σκοπό να προκαλέσει μια αντίδραση από τους υπόλοιπους χρήστες.
Τον τελευταίο καιρό social media έχουν πλημμυρίσει με τέτοιου τύπου μηνύματα, που προβοκάρουν τον χρήστη για να κάνει κάτι πάνω σ’ αυτό το μήνυμα, να το ανοίξει για να διαβάσει τα υπόλοιπα σχόλια, να σχολιάσει, να κάνει like ή οποιασδήποτε άλλης μορφής “engagement”. Μολονότι μοιάζουν άκακα, στην πραγματικότητα είναι ένα πανίσχυρο –και ύπουλο– εργαλείο στα χέρια όσων προσπαθούν να επηρεάσουν τον δημόσιο διάλογο σε αυτές τις πλατφόρμες, πάντα με συγκεκριμένο, συνήθως συγκαλυμμένο στόχο.
Αυτού του τύπου το περιεχόμενο πατάει σε μια καλά κατανοητή πτυχή της ανθρώπινης φύσης. Κάθε ανθρώπινο ον δέχεται καθημερινά πάρα πολλά και πολύ διαφορετικά ερεθίσματα και, εκ των πραγμάτων, μπορεί να αντιδρά μόνο σε κάποια από αυτά. Το ίδιο συμβαίνει και με την ατέλειωτη καταιγίδα περιεχομένου στο ίντερνετ. Ο περισσότερος κόσμος σκρολάρει στα ατέλειωτα timelines γεμάτα με memes και ειδήσεις και από κάποιο σημείο και μετά επέρχεται μια αναισθητοποίηση, μια παθητικότητα. Πώς τους αναγκάζεις όλους αυτούς να σταματήσουν στο δικό σου post και να πατήσουν κάτι; Μα, γράφοντας κάτι που δεν το διαβάζουν απλά, αλλά που τους προκαλεί μια κατά προτίμηση έντονη, αυτόματη συναισθηματική φόρτιση. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι να το πετύχει κανείς αυτό. Μια μέθοδος είναι οι ερωτήσεις. Ρωτάς «το κοινό» κάτι που είναι είτε προφανές είτε θέμα για το οποίο ομάδες ανθρώπων έχουν έντονες απόψεις.
Μια άλλη μέθοδος είναι οι προβοκατόρικες δηλώσεις. Αν γράψεις, για παράδειγμα, «ο Βασίλης Κικίλιας είναι ο καλύτερος Ελληνας μπασκετμπολίστας όλων των εποχών, και δεν δέχομαι αντίρρηση», μια καταφανώς λανθασμένη άποψη με πολύ απόλυτο τρόπο, τσιγκλάς τον αναγνώστη ή την αναγνώστρια να αντιδράσει κάνοντας το πιο αυθόρμητο και πηγαίο πράγμα: να σου επισημάνει το λάθος που κάνεις. Μια τρίτη μέθοδος είναι να πετάς μια αιρετική, περίεργη ή ασυνήθιστη άποψη, και στη συνέχεια να υπόσχεσαι εξηγήσεις, λεπτομέρειες, διευκρινίσεις και απαντήσεις «παρακάτω» (ώστε ο αναγνώστης ή η αναγνώστρια να πατήσει για να διαβάσει περισσότερα).
Γιατί όλα αυτά τα κόλπα; Μα, επειδή, όπως πια ξέρουμε καλά όλες και όλοι, τα social media δεν είναι αθώες και ουδέτερες πλατφόρμες, που παρουσιάζουν στους χρήστες τους το περιεχόμενο που ανεβάζουν οι «φίλοι» τους ανεπηρέαστα κι ανόθευτα. Οι αλγόριθμοι των υπηρεσιών αυτών είναι ρυθμισμένοι ώστε να μας σερβίρουν το περιεχόμενο που αντιλαμβάνονται ότι εμείς θέλουμε να διαβάζουμε, ατέλειωτες ποσότητες από δαύτο, ανεξάρτητα από το αν το έχουν ανεβάσει χρήστες που εμείς επιλέγουμε να ακολουθούμε ή άλλοι. Σκοπός είναι να μένουμε όσο το δυνατό περισσότερη ώρα εκεί μέσα, βλέποντας (και αλληλεπιδρώντας με) όσο το δυνατό περισσότερες διαφημίσεις στην πορεία, για να βγάλουν χρήματα από τον χρόνο και την προσοχή μας. Και πώς κρίνουν τι είναι αυτό που «θέλουμε να διαβάζουμε»; Μαθαίνοντας πού «κολλάει» το βλέμμα μας καθώς σκρολάρουμε στο timeline, τι πατάμε, τι κάνουμε like και, βεβαίως, σε ποιες αναρτήσεις σχολιάζουμε. Ακριβώς αυτόν τον τρόπο λειτουργίας του αλγόριθμου προσπαθούν να εκμεταλλευτούν όσοι χρησιμοποιούν αυτές τις μεθόδους για να ποστάρουν στα social media σήμερα.
Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος του Business Insider Κέιτι Νοτόπουλος (ναι, σωστά διαβάσατε. Κατερίνα Νοτοπούλου τη λένε) πρόσφατα έκανε ένα online πείραμα: δοκίμασε να ποστάρει μερικά τέτοια μηνύματα στο Threads επίτηδες, για να δει αν ο κόσμος όντως τσιμπάει και, συνακολούθως, αν ο αλγόριθμος θα υπέθετε ότι αυτά τα posts είναι πιο ενδιαφέροντα και χρήσιμα από τα νέα και τα αστεία που η Νοτόπουλος ανεβάζει κανονικά, και αν θα τα «έσπρωχνε» σε timelines ακόμα περισσότερων χρηστών. Και το αποτέλεσμα, λέει, ήταν «τρομακτικά επιτυχημένο». Εγινε ακριβώς αυτό που περίμενε. Τα περισσότερα από τα ενδεικτικά μηνύματα που βλέπετε σε αυτή τη σελίδα ήταν από το πείραμά της.
Γιατί έχει σημασία αυτό; Θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για μια σχετικά πιο ήπια μορφή επηρεασμού του διαλόγου στα social media από άλλες. Ειδικά αν αναλογιστεί κανείς τα ψεύτικα sites που στήνει ο Ελον Μασκ με τα δήθεν «κρυφά σχέδια» της Κάμαλα Χάρις στα οποία οδηγεί με παραπλανητικές διαφημίσεις ανύποπτους ψηφοφόρους από συγκεκριμένες, στοχευμένες κοινότητες, τη διασπορά fake news για τον Τιμ Γουόλς από (ποιους άλλους) τους Ρώσους, ή τη μαζική παραπληροφόρηση από bots.
Εχει, όμως, σημασία. Τέτοια μηνύματα συνήθως στέλνουν λογαριασμοί που θέλουν κάτι να πουλήσουν. Μαρκετίστες που πουλάνε «online σεμινάρια», γκουρού αυτοβελτίωσης, αυτοαποκαλούμενοι «ειδικοί» επί παντός επιστητού και φανατικοί οπαδοί τραγουδιστών ή άλλων διασήμων. Φυσικά, και τα γνωστά ιδεοληπτικά τρολ, που επιτίθενται στους πολιτικούς αντιπάλους, στους woke, στους μετανάστες, στους μαύρους, στις γυναίκες ή σε οποιονδήποτε διαφωνεί μαζί τους. Το πρόβλημα είναι ότι με αυτόν τον τρόπο όλοι αυτοί έχουν μετατρέψει τα social media σε ένα βούρκο, σε έναν ωκεανό γεμάτο λαλίστατους τσαρλατάνους που προσπαθούν να καθοδηγήσουν τον αλγόριθμο για να φέρουν κόσμο στο μαγαζί τους από τη μία, και έναν παθητικό όχλο, έρμαιο των συναισθημάτων του, που ανοίγει το κινητό με την τσίμπλα στο μάτι και μέχρι να γίνει ο καφές έχει ήδη γίνει έξαλλος, από την άλλη.
Κάποιες από τις πλατφόρμες, βεβαίως, παραδέχονται το πρόβλημα και υπόσχονται ότι «το κοιτάζουν». Αλλες δεν ενδιαφέρονται καθόλου. Το θέμα είναι, βεβαίως: τι κάνουμε εμείς; Πώς δεν θα πέφτουμε θύματα αυτών που έχουν σκοπό και εμμονή τους το πώς θα μας κρατάνε μονίμως έξαλλους και κολλημένους στις οθόνες; Υπάρχουν δύο τρόποι: ο δύσκολος και ο πιο δύσκολος.
Ο δύσκολος είναι η εκπαίδευση. Η αφύπνιση από το παθητικό σκρολάρισμα, η πιο ενεργητική, κριτική κατανάλωση. Να διαβάζεις το timeline με πιο υποψιασμένο βλέμμα, να σταχυολογείς καλύτερα, να μην πατάς εκεί που καταλαβαίνεις ότι έχουν κάνει κόπο μόνο και μόνο για να σε κάνουν να πατήσεις. Είναι κάτι αντίστοιχο με το πώς πρέπει να διαχειρίζεσαι τις δουλειές, τις διαπροσωπικές σχέσεις σε ανοίκεια ή εχθρικά περιβάλλοντα, ή το πώς πρέπει να ζεις ολόκληρη τη ζωή σου αν είσαι κατάσκοπος. Είπαμε: δύσκολο.
Το ακόμα πιο δύσκολο είναι, βεβαίως, πιο δύσκολο αλλά, παραδόξως, όσο περνάει ο καιρός γίνεται ευκολότερο: το να τα κόψεις τελείως. Να σταματήσεις να τα κοιτάς. Να μην αφιερώνεις άλλο χρόνο εκεί. Ασφαλώς: πιο δύσκολο. Αλλά γίνεται σταδιακά ευκολότερο. Γιατί; Επειδή όλο αυτό το “rage bait” είναι, στη βάση του, κακό περιεχόμενο. Χάρη σ’ αυτό, τα timelines γίνονται σταδιακά ολοένα και χειρότερα. Αν αυτές οι πλατφόρμες συνεχίσουν να πλημμυρίζουν με ρώσικα bots, ΑΙ μπούρδες και “rage bait”, αργά ή γρήγορα θα χάσουν και την όποια χρησιμότητα και ελκυστικότητα διατηρούν ακόμα ως προϊόντα.
Ισως κι αυτή να είναι μια κάποια λύση.