Η ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
Τους τελευταίους δύο μήνες παρακολουθήσαμε μαζί όλες τις εξελίξεις που συνδέονται με αυτήν την επική μάχη για την ψυχή των Ηνωμένων Πολιτειών. Μέρα εκλογών σήμερα και, για όσους σκοπεύουν να μείνουν ξύπνιοι (τα αποτελέσματα θα αρχίσουν να μεταδίδονται μετά τις 2 τα ξημερώματα ώρα Ελλάδος), θα δώσω κάποιες οδηγίες παρακολούθησης που ίσως φανούν χρήσιμες. Πριν από αυτό όμως, ήθελα να δώσω το ευρύτερο πλαίσιο και να εξηγήσω γιατί συμφωνώ με όσους μιλούν (όσο κοινότοπο κι αν ακούγεται) για τις πιο σημαντικές εκλογές των τελευταίων πολλών δεκαετιών.
Το πάθος μου με την αμερικανική πολιτική ξεκίνησε στο πανεπιστήμιο, όταν μελέτησα για πρώτη φορά τα Federalist Papers, το αμερικανικό Σύνταγμα και το σύστημα διακυβέρνησης της χώρας. Ηδη πριν πάω να φοιτήσω, είχα διαβάσει το μεγαλειώδες «Democracy in America» του Αλεξίς Ντε Τωκβίλ και είχα μπει στο κλίμα.
Ταξίδεψα για πρώτη φορά στη χώρα το καλοκαίρι του 2004. Ηταν η εποχή του πολέμου στο Ιράκ (οι απαρχές του αντάρτικου) και ο Τζορτζ Ουόκερ Μπους διεκδικούσε την επανεκλογή του απέναντι στον γερουσιαστή Τζον Κέρι. Είχα βρεθεί στη Νέα Υόρκη και στη Ουάσιγκτον και είχα βοηθήσει ως εθελοντής την εκστρατεία του Κέρι, αντλώντας από την εμπειρία για να γράψω ένα κομμάτι που έγινε εξώφυλλο στο περιοδικό «Κ».
Είχα πάει ξανά την τελευταία εβδομάδα της προεκλογικής περιόδου, στη Φλόριντα. Είχα δει τον Μπρους Σπρίνγκστιν, πιστό υποστηρικτή των Δημοκρατικών, να τραγουδάει σε μία από τις τελευταίες συγκεντρώσεις του Κέρι στο Μαϊάμι. Ο υποψήφιος των Δημοκρατικών τελικά δεν τα κατάφερε, εν μέρει εξαιτίας της επιτυχημένης καμπάνιας λάσπης εναντίον του για τα πεπραγμένα του στο Βιετνάμ από τους «Swift Boat Veterans for Truth». Ο ενορχηστρωτής της ήταν ο Κρις Λα Σιβίτα, σήμερα συνεπικεφαλής του προεκλογικού επιτελείου του Τραμπ.
Το 2008, βρέθηκα στα χιόνια της Αϊόβα και του Νιου Χάμσαϊρ για τις προκριματικές εκλογές των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικανών. Παρακολούθησα την ιστορική εκστρατεία του Μπαράκ Ομπάμα και βρέθηκα στο Μανάσας της Βιρτζίνια –τοποθεσία δύο μεγάλων μαχών του Εμφυλίου– στις αρχές Νοεμβρίου για την τελευταία προεκλογική του συγκέντρωση, ανάμεσα ένα συγκινημένο πλήθος 90.000 ατόμων. Ο Ομπάμα, παρότι μόλις δύο χρόνια γερουσιαστής, επικράτησε άνετα του Τζον Μακέιν, ο οποίος διαφωνούσε σφόδρα μαζί του σε θέματα πολιτικής, αλλά τον υπερασπιζόταν απέναντι στις θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφορούσαν εναντίον του σε δεξιούς κύκλους. Η κατάρρευση της Lehman Brothers δύο μήνες πριν από τις εκλογές και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που πυροδότησε, σφράγισαν την ήττα των Ρεπουμπλικανών.
Ο Ομπάμα επανεξελέγη το 2012 εναντίον του Μιτ Ρόμνεϊ, πείθοντας τη μεσαία τάξη ότι είναι με το μέρος της, ενώ ο πολυεκατομμυριούχος πρώην επιχειρηματίας εκπροσωπούσε τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Ο πρώτος μαύρος πρόεδρος πέτυχε την επανεκλογή του παρότι η οικονομική ανάκαμψη ήταν ακόμα αναιμική και εν μέσω λαϊκής οργής για την ασυλία των τραπεζιτών για την κρίση.
Οι Ρεπουμπλικανοί προχώρησαν σε μία αναλυτική αυτοψία της ήττας τους τότε και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρέπει το μήνυμά τους για να γίνει πιο συμπεριληπτικό, πιο φιλικό προς τις μειονότητες. Διαφορετικά, όπως προειδοποιούσε η έκθεση, με τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται δημογραφικά η χώρα και την αύξηση του πληθυσμού των μειονοτήτων, θα καταδίκαζαν το κόμμα τους σε μόνιμο καθεστώς μειοψηφίας.
Οπως ξέρουμε, το κόμμα κινήθηκε στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Ο επόμενος σημαιοφόρος του, το 2016, ήταν ο Ντόναλντ Τραμπ. Το πολιτικό άστρο του Τραμπ ανέτειλε με τη θεωρία συνωμοσίας (Birther Conspiracy) που διέδωσε βάσει της οποίας ο Ομπάμα δεν είχε γεννηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και άρα δεν είχε δικαίωμα να εκλεγεί πρόεδρος. Ως υποψήφιος έβαλλε χωρίς αναστολές κατά των Μεξικανών, των μουσουλμάνων, αλλά και του παλιού Ρεπουμπλικανικού κατεστημένου (της οικογένειας Μπους, του Μακέιν κ.ο.κ.) και του ευρύτερου μεταπολεμικού consensus υπέρ του ελεύθερου εμπορίου και της παρεμβατικής εξωτερικής πολιτικής. Εναντίον της Χίλαρι Κλίντον, επιτομής της συστημικής υποψήφιας, έχασε τη λαϊκή ψήφο αλλά συγκέντρωσε αρκετή στήριξη μεταξύ ειδικά των λευκών ανδρών χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση στην Πενσιλβάνια, το Μίσιγκαν και το Ουισκόνσιν, για να φτάσει στον Λευκό Οίκο.
Στα τέσσερα χρόνια που κυβέρνησε, φάνηκε ότι εννοούσε πολλά από αυτά που έλεγε: μεταξύ άλλων, ξεκίνησε εμπορικό πόλεμο με την Κίνα, επιχείρησε να αποκλείσει πολίτες από επτά μουσουλμανικές χώρες από την είσοδο στις Ηνωμένες Πολιτείες και προκάλεσε κρίση στις σχέσεις της Ουάσιγκτον με το ΝΑΤΟ. Σκέφτηκε επίσης σοβαρά να αποχωρήσει από τη Συμμαχία και επέβαλε σκληρά μέτρα αποτροπής της παράνομης μετανάστευσης, χωρίζοντας γονείς από τα παιδιά τους στα σύνορα. Προς το τέλος της θητείας του, περιστοιχισμένος πλέον από πιστούς οπαδούς παρά αξιωματούχους με ανεξάρτητη οντότητα και αφοσίωση στα ιδεώδη του αμερικανικού συστήματος διακυβέρνησης, έδειξε ξεκάθαρα την περιφρόνησή του για όλα όσα πραγματικά κάνουν την Αμερική σπουδαία, με αποκορύφωμα το άγος της 6ης Ιανουαρίου.
Κι όμως σήμερα, αυτός ο άνθρωπος –που έχει ήδη καταδικαστεί για 34 κακουργήματα και που εναντίον του εκκρεμούν κι άλλες, ακόμα πιο σοβαρές υποθέσεις, που υιοθετεί ανοιχτά πλέον τη γλώσσα του Χίτλερ για τους μετανάστες και που απειλεί να χρησιμοποιήσει τον στρατό κατά του «εσωτερικού εχθρού», που χαρακτηρίζει τους συμμάχους των ΗΠΑ χειρότερους από τους γεωπολιτικούς τους αντιπάλους– βρίσκεται μία ανάσα από την επανεκλογή. Το γεγονός αυτό αποτελεί τεκμήριο της σκοτεινής πολιτικής του δεξιοτεχνίας, που του επιτρέπει να λέει και να κάνει πράγματα που θα είχαν προ πολλού καταστρέψει οποιονδήποτε άλλο πολιτικό. Είναι επίσης ενδεικτικό του εύρους της απόρριψης του αμερικανικού συστήματος από μεγάλο μέρος του πληθυσμού, που βλέπει ότι το αμερικανικό όνειρο έχει μετατραπεί σε Χίμαιρα.
Η Αμερική ως ιστορική πραγματικότητα ποτέ δεν στάθηκε στο ύψος των λαμπρών ιδεωδών της – αυτών που διατύπωσαν οι ιδρυτές της, που ενσάρκωσαν οι πιο σπουδαίοι πρόεδροι, που θαύμασε πριν από σχεδόν 200 χρόνια ο Ντε Τωκβίλ, που με συνεπήραν κι εμένα ως νεαρό φοιτητή πριν από 25 χρόνια. Η δύναμη των ιδεωδών αυτών, ωστόσο, ήταν τέτοια που την επανέφερε πάντα στη σωστή κατεύθυνση, όσο άσχημα και να παρεκτρεπόταν. Μία δεύτερη θητεία Τραμπ 2.0 θα είναι ίσως η χειρότερη παρεκτροπή, η οποία ενδεχομένως να καταφέρει θανάσιμο πλήγμα στο αμερικανικό πείραμα.
Οδηγός εκλογικής βραδιάς
Αφού τα είπα όλα αυτά και ξαλάφρωσα, ας γίνω λίγο πιο πρακτικός: οι πρώτες κάλπες σε αμφίρροπη πολιτεία θα κλείσουν στις 2 τα ξημερώματα ώρα Ελλάδος στην Τζόρτζια (15 εκλέκτορες). Ο πολιτειακός αξιωματούχος που είναι υπεύθυνος για την εκλογική διαδικασία, ο Μπραντ Ράφενσπεργκερ (αποδέκτης του διαβόητου τηλεφωνήματος του Τραμπ προ τετραετίας όπου του ζητούσε να «βρει» τις 11.000 και πλέον ψήφους που του έλειπαν), έχει πει ότι ως τις 3 (8 το βράδυ τοπική ώρα) θα έχει καταμετρηθεί περίπου το 70% των ψήφων. Σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση των New York Times και του Siena College στις αμφίρροπες πολιτείες, που δημοσιεύθηκε την Κυριακή, η Χάρις έχει ανακτήσει το προβάδισμα (48-47%).
Στις 2.30 ώρα Ελλάδος κλείνουν οι κάλπες στη Βόρεια Καρολίνα (16 εκλέκτορες) και μισή ώρα αργότερα, κλείνουν στην Πενσιλβάνια (19 εκλέκτορες) και, πλην ορισμένων κομητειών, στο Μίσιγκαν (15 εκλέκτορες). Στην πρώτη (βάσει των τελικών ευρημάτων των NYT/Siena College), η Χάρις είναι δύο μονάδες μπροστά (48-46%), γεγονός που προκάλεσε πανικόβλητες επισκέψεις της τελευταίας στιγμής στην πολιτεία από τον Τραμπ. Στις δύο βόρειες βιομηχανικές πολιτείες, σύμφωνα με την ίδια δημοσκόπηση, οι μονομάχοι είναι ισόπαλοι.
Στις 4 ολοκληρώνεται η ψηφοφορία στο Μίσιγκαν και κλείνουν οι κάλπες στο Ουισκόνσιν (10 εκλέκτορες, Χάρις +2 βάσει NYT/Siena) και στην Αριζόνα (11 εκλέκτορες, Τραμπ +4). Και στις 5 τα ξημερώματα είναι η σειρά της Νεβάδα (6 εκλέκτορες, Χάρις +3).
Υπενθυμίζεται ότι αν η Χάρις υπερασπιστεί τον «Μπλε Τοίχο» (Πενσιλβάνια, Μίσιγκαν, Ουισκόνσιν), κερδίζει με την πιο οριακή δυνατή διαφορά (270 εκλέκτορες). Αν χάσει την Πενσιλιβάνια, πρέπει να κερδίσει τουλάχιστον δύο από τις αμφίρροπες πολιτείες του Sun Belt για να επικρατήσει.
Παρά τους δικαιολογημένους φόβους για το πόσο καιρό θα χρειαστεί για να οριστικοποιηθεί το αποτέλεσμα και τι θα επακολουθήσει αν προκύψει οριακή ήττα του Τραμπ, υπάρχει το ενδεχόμενο τα πράγματα να κυλήσουν πιο ομαλά αυτή τη φορά. Οπως σημειώνει ο εκλογικός αναλυτής του NBC News Στιβ Κορνάκι (στο Pod Save America), η μεγάλη διαφορά με το 2020 (εκλογές επί Covid) είναι ότι οι επιστολικές ψήφοι είναι πολύ λιγότερες. Αυτή ήταν η βασική αιτία για τις καθυστερήσεις στην καταμέτρηση τότε.
Ποιες είναι οι κομητείες-κλειδιά που θα δώσουν το σήμα σχετικά με το προς τα πού οδεύουν τα πράγματα; Θα ξεκινήσω από τη Φλόριντα (που δεν θεωρείται πλέον αμφίρροπη πολιτεία) και την κομητεία Οσεόλα (Osceola): ακριβώς νότια του Ορλάντο, είναι πολυπληθής, με 450.000 κατοίκους, εκ των οποίων περίπου το 1/3 είναι Πορτορικανοί. Εδώ θα έχουμε ένα πρώτο δείγμα του πόσο έπληξε τον Τραμπ το κακόγουστο αστείο του Τόνι Χίντσκλιφ προ ημερών στο Madison Square Garden.
Ο Ρεπουμπλικανός υποψήφιος έχασε την κομητεία αυτή με διαφορά 14 μονάδων το 2020 – μία σημαντική βελτίωση σε σχέση με το -25 που υπέστη το 2016. Αν το αποτέλεσμα εις βάρος του αυτή τη φορά είναι πιο κοντά σε αυτό πριν από οκτώ χρόνια, θα είναι ένας κακός οιωνός για την επίδοσή του στην Πενσιλβάνια, όπου ζουν σχεδόν μισό εκατομμύριο Πορτορικανοί.
Στην Τζόρτζια, ένα μέρος που οι αναλυτές θα κοιτάζουν με αυξημένο ενδιαφέρον είναι η Φαγιέτ (Fayette), νότια της Ατλάντα. Η συγκεκριμένη κομητεία, όπως σημειώνει ο Ντέιβ Γουάσερμαν του Cook Political Report, γίνεται ολοένα και πιο «μπλε» (Δημοκρατική) τα τελευταία χρόνια καθώς οι λευκοί με πανεπιστημιακή μόρφωση εγκαταλείπουν το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα του Τραμπ και αυξάνεται ο πληθυσμός των μειονοτήτων.
Στις προεδρικές εκλογές του 2012, ο Ρόμνεϊ επικράτησε του Ομπάμα στη Φαγιέτ με 31 μονάδες διαφορά. Το εύρος της νίκης του Τραμπ στην κομητεία το 2016 ήταν 19 μονάδες, ενώ το 2020 περιορίστηκε στις επτά (και έχασε την πολιτεία). Ο Δημοκρατικός Ράφαελ Γουόρνοκ το 2022, στις εκλογές για τη Γερουσία, έχασε στη Φαγιέτ για μόλις μία μονάδα. Σύμφωνα με τον Γουάσερμαν, η Χάρις θα πρέπει κι αυτή να φτάσει στο όριο του να κερδίσει την κομητεία αν ελπίζει να κρατήσει την Τζόρτζια στη στήλη των Δημοκρατικών.
Ελαφρώς βορειότερα, η δημογραφική εξέλιξη της κομητείας Καμπάρους (Cabarrus), στα προάστια της Σάρλοτ στη Βόρεια Καρολίνα, έχει ενισχύσει τη θέση των Δημοκρατικών. Οπως σημειώνει ο Γουάσερμαν, οι λευκοί ήταν το 72% του πληθυσμού το 2010, αλλά το 2022 είχαν περιοριστεί στο 59% (έναντι 21% μαύρων, 12% Ισπανόφωνων και 6% Ασιατών). Το περιθώριο νίκης του Τραμπ στην Καμπάρους ήταν 20 μονάδες το 2016, αλλά έπεσε στις 9 μονάδες το 2020. Αν η διαφορά υπέρ του πέσει κάτω από τις πέντε μονάδες, θα είναι ένα σημάδι ότι η Χάρις μπορεί να γίνει η πρώτη υποψήφια των Δημοκρατικών που κερδίζει τη Βόρεια Καρολίνα μετά το 2008.
Μία από τις πιο κρίσιμες κομητείες στην απολύτως κρίσιμη Πενσιλβάνια είναι το Μπακς (Bucks), βορειοανατολικά της Φιλαδέλφεια, στα σύνορα με το Νιου Τζέρσεϊ – το μέρος που επέλεξε ο Τραμπ για το photo op στα McDonalds. Αυτό δεν ήταν τυχαίο, σύμφωνα με τον Γουάσερμαν: οι λευκοί χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση αποτελούν το 50% του πληθυσμού του Μπακς, και φέτος, ύστερα από δεκαετίες που υπολείπονταν των Δημοκρατικών, οι Ρεπουμπλικανοί πέρασαν μπροστά στον αριθμό εγγεγραμμένων ψηφοφόρων. Η Κλίντον επικράτησε στην κομητεία με διαφορά μικρότερη της μίας μονάδας (0,8) το 2016, ενώ ο Μπάιντεν πέτυχε διαφορά 4,4 μονάδων. Αν ο Τραμπ βγει πρώτος στην κομητεία, θα είναι κακό σημάδι για τον βαθμό υποστήριξης της Χάρις μεταξύ των λευκών της εργατικής τάξης (ο αναλυτής του Cook Political Report προειδοποιεί επίσης ότι η συγκεκριμένη κομητεία θα αργήσει να δώσει αποτελέσματα).
Στο Μίσιγκαν, μία κομητεία που θα συγκεντρώσει πολλή προσοχή είναι το Γουέιν (Wayne), όπου βρίσκεται το Ντιτρόιτ αλλά και το Ντίαρμπορν, έδρα της Ford, και η πρώτη πόλη με αραβική πλειοψηφία στις ΗΠΑ. Ο Τραμπ επισκέφθηκε την πόλη την Παρασκευή, επιχειρώντας να κεφαλαιοποιήσει την ευρεία δυσαρέσκεια μεταξύ του αραβικού και του μουσουλμανικού πληθυσμού της με τους χειρισμούς της κυβέρνησης Μπάιντεν στην κρίση στη Μέση Ανατολή.
Ακόμα πιο ενδιαφέρον, ενδεχομένως, θα έχει η συγκριτική επίδοση των αντιπάλων στα μεγάλα, γειτονικά προάστια του Οουκλαντ (Oakland), που είναι πιο εύπορο, και του Μακόουμπ (Macomb), γενέτειρα των Reagan Democrats, με λευκούς της εργατικής τάξης που απασχολούνται στην αυτοκινητοβιομηχανία. Το 2016, όπως θυμίζει ο Στιβ Κορνάκι, η Κλίντον είχε επικρατήσει στο Οουκλαντ κατά 8 μονάδες άλλα είχε χάσει με 11,5 στο Μακόουμπ, με το αθροιστικό αποτέλεσμα στις δύο κομητείες να είναι μόνο οριακά θετικό για τους Δημοκρατικούς. Το 2020, ο Μπάιντεν είχε κερδίσει με 14 μονάδες στο Οουκλαντ και είχε μικρύνει τη διαφορά στο Μακόουμπ (8 μονάδες).
Στο Ουισκόνσιν, θεωρητικά την πιο δύσκολη πολιτεία του «Μπλε Τοίχου» για τους Δημοκρατικούς (η πιο λευκή και με τον μεγαλύτερο μη αστικό πληθυσμό), ζωτική για τους Δημοκρατικούς (με τρόπο αντίστοιχο με την Φαγιέτ) θα είναι η κομητεία Οζόκι (Ozaukee). Με πολύ υψηλό ποσοστό λευκών με πανεπιστημιακή μόρφωση, είναι σε σταθερή τροχιά απομάκρυνσης από τους Ρεπουμπλικανούς επί Τραμπ: το 2012 ο Ρόμνεϊ την κέρδισε με 30 μονάδες, το 2016 ο Τραμπ την κέρδισε με 19 και το 2020 μόλις με 12 μονάδες. Οπως σημειώνει ο Ντέιβ Γουάσερμαν, η Χάρις θα πρέπει να περιορίσει περαιτέρω αυτό το περιθώριο για να αντισταθμίσει τις απώλειές της στις αγροτικές περιοχές της πολιτείας.
Περνώντας στις δυτικές πολιτείες, στην Αριζόνα όλα τα μάτια θα είναι στραμμένα στην αχανή κομητεία Μαρικόπα (Maricopa), όπου ζουν 3 στους 5 ψηφοφόρους της πολιτείας. Η Μαρικόπα –σημειώνει ο Γουάσερμαν– αποτελεί συνονθύλευμα διαφορετικών κατηγοριών ψηφοφόρων, από ισπανόφωνους της εργατικής τάξης στο Φοίνιξ ως εύπορους «McCain Republicans» στο Σκότσντεϊλ. Το 2016, οι ψηφοφόροι της κομητείας επέλεξαν Τραμπ, με διαφορά 2,9 μονάδων· το 2020, προτίμησαν τον Μπάιντεν με 2,2 μονάδες.
Σύμφωνα με τον Κορνάκι του NBC News, ειδικό ενδιαφέρον εντός της κομητείας παρουσιάζει η πρώτη εκλογική περιφέρεια της Αριζόνα. Πρόκειται για μία ιδιαίτερα εύπορη κομητεία με πληθυσμό άνω των 800.000, οι ψηφοφόροι της οποίας (στη νέα της μορφή κατόπιν επαναχάραξης) ψήφισαν οριακά υπέρ του Ρεπουμπλικανού Ντέιβιντ Σουάικερτ το 2022, αλλά είχαν ψηφίσει τον Τζο Μπάιντεν το 2020.
Τέλος, στη Νεβάδα, η Χάρις θα βασιστεί στην κομητεία Γουόσοου (Washoe), στα σύνορα με την Καλιφόρνια, για να αντισταθμίσει την πιθανολογούμενη δυνατή εμφάνιση του Τραμπ στο Λας Βέγκας (κομητεία Κλαρκ). Οπως σημειώνει ο Ντέιβ Γουάσερμαν, στο Γουόσοου, που προσελκύει επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας και κατοίκους υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου, ο Μπάιντεν επικράτησε με 4,5 μονάδες το 2020, έναντι 1,3 μονάδων για την Κλίντον.
