Το κύκνειο άσμα του Αντρέι Ταρκόφσκι, την πολυβραβευμένη «Θυσία», προσφέρει σήμερα η «Χρυσή Ταινιοθήκη» της «Καθημερινής». H τελευταία ταινία που σκηνοθέτησε ο μεγάλος Ρώσος δημιουργός, πραγματοποιήθηκε με γαλλικά και σουηδικά κεφάλαια και τιμήθηκε στο Φεστιβάλ των Καννών του 1986 με τέσσερα σημαντικά βραβεία: Το μεγάλο βραβείο της κριτικής επιτροπής, το βραβείο της οικουμενικής επιτροπής, βραβείο καλλιτεχνικής συνεισφοράς για τη φωτογραφία του Σβεν Νίκβιστ και το βραβείο της διεθνούς ένωσης κριτικών FIPRESCI. Δύο χρόνια αργότερα (εξαιτίας της καθυστέρησης της διανομής σε άλλες χώρες), η «Θυσία» κέρδισε το βρετανικό βραβείο BAFTA καλύτερης ξένης ταινίας.
Τη χρονιά που η «Θυσία» κέρδιζε τα βραβεία στις Κάννες, ο Ταρκόφσκι αργοπέθαινε από καρκίνο και λίγο αργότερα, στις 28 Δεκεμβρίου του 1986, πέθανε σε ηλικία 54 ετών από καρκίνο, στο Παρίσι, όπου βρισκόταν αυτοεξόριστος. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, ο Ταρκόφσκι είχε απόλυτη επίγνωση της ασθένειάς του, που τον επηρέασε σαφέστατα και στο περιεχόμενο της ταινίας. Αν κάποιοι από τους θεατές προσέξουν ότι η «Θυσία» έχει έντονα στοιχεία που μοιάζουν «μπεργκμανικά», δεν είναι απλώς η εντύπωσή τους. H «Θυσία» χρηματοδοτήθηκε από το Σουηδικό Κέντρο Κινηματογράφου, γυρίστηκε στον Φάρο, το νησί όπου ο Μπέργκμαν κατοικεί μόνιμα και εργάζεται, η φωτογραφία είναι του πιο στενού συνεργάτη του Μπέργκμαν, του Σβεν Νίκβιστ, η καλλιτεχνική διεύθυνση μιας ακόμη συνεργάτιδός του, της Αννα Ασπ, ενώ πρωταγωνιστεί ο πιο χαρακτηριστικός ίσως ηθοποιός του Σουηδού σκηνοθέτη, ο Ερλαντ Γιόζεφσον.
Στο τέλος της ζωής του
Ολες αυτές οι «συμπτώσεις» δεν μπορεί παρά να μην είναι τυχαίες. Φτάνοντας στο τέλος της ζωής του και γνωρίζοντάς το, ο Ταρκόφσκι αντιμετώπισε την τελευταία του ταινία με έναν τρόπο και μια θεματολογία τυπικά μπεργκμανικά, περνώντας τα ωστόσο από το δικό του δημιουργικό φίλτρο. Οι μονόλογοι μακράς διαρκείας, οι αργές λήψεις, τα πλάνα από μεγάλη απόσταση και τα τεράστια μονοπλάνα (ένα στην αρχή διαρκεί εννέα λεπτά και το τελικό 14!), όλα χαρακτηριστικά του σινεμά του Ταρκόφσκι, βρίσκονται και στη «Θυσία». Είναι ένα σινεμά που εξακολουθεί να υπάρχει όλο και λιγότερο στις κινηματογραφικές αίθουσες, οι οποίες αναζητούν γρήγορο μοντάζ και δράση. Κι όμως, ο Ταρκόφσκι θα βάλει τον ήρωά του να αντιδράσει στην ίδια του τη στάση σε ένα κρίσιμο σημείο και να πει: «Λέξεις, λέξεις, λέξεις… Μόνο αν μπορούσαμε να σωπάσουμε και να κάνουμε κάτι…».
Ενας άνθρωπος που βρίσκεται μπροστά στο πιθανό τέλος του κόσμου είναι ο ήρωας της ταινίας. O Αλεξάντερ, ένας πρώην ηθοποιός, δημοσιογράφος και φιλόσοφος, έχει συγκεντρώσει την οικογένειά του στο εξοχικό σπίτι του, ώστε να γιορτάσει τα γενέθλιά του. Θα αρχίσει τη μέρα των γενεθλίων του, φυτεύοντας ένα δέντρο μαζί με τον μικρό του γιο. Ενα σύμβολο ζωής, που θα αποδειχτεί στη συνέχεια ειρωνικό. Οι οικογενειακές διαμάχες είναι που θα σκιάσουν πρώτα τη γιορτή, όμως όλα θα φανούν ασήμαντα όταν έρθουν πολύ χειρότερες ειδήσεις. Πολεμικά αεροπλάνα πετούν στον ουρανό με βαρύ φορτίο. O Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπά και οι πυρηνικές βόμβες απειλούν να αφανίσουν τον πληθυσμό και τον πολιτισμό του πλανήτη.
Ο Αλεξάντερ, η οικογένεια και οι φίλοι του θα νιώσουν άμεσα ότι «κάτι συμβαίνει», και ο Ταρκόφσκι γυρίζει την αντίδρασή τους με διακριτικό τρόπο. Απλώς με μια σειρά ποτηριών που τρίζουν και κροταλίζουν και με τη βουή των αεροπλάνων που περνούν. O πόλεμος έχει αρχίσει. H «Θυσία» ωστόσο, δεν είναι ένα πολεμικό θρίλερ, ούτε ταινία δράσης. Εδώ τον πρώτο ρόλο έχουν η σκέψη και τα συναισθήματα.
Η υπόσχεση…
Η ταινία αφορά την πιθανότητα του τέλους και το πώς ο Αλεξάντερ και η οικογένειά του το αντιμετωπίζουν. O Αλεξάντερ είναι ένας τυπικός ήρωας του κινηματογράφου του Ταρκόφσκι, παραδομένος στο χέρι του Θεού και απορώντας για την ύπαρξή του και τις δυνάμεις του κόσμου. O Αλεξάντερ θα επιχειρήσει να αφήσει τις λέξεις, τις σκέψεις και τους μονολόγους του και θα προσπαθήσει να ανατρέψει τη μοιραία κατάληξη του κόσμου. Θα προσευχηθεί στον Θεό και θα απαρνηθεί τα πάντα, ό,τι δίνει νόημα στη ζωή του. Θα προσφέρει τον εαυτό του ως θυσία, προκειμένου να σώσει τον κόσμο όπως υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή και με όλα του τα ελαττώματα.
Την επόμενη μέρα, ο Αλεξάντερ θα διαπιστώσει ότι ο Θεός έχει κρατήσει την υπόσχεσή του και ο κόσμος εξακολουθεί να υπάρχει. Το μόνο που μένει είναι να κρατήσει και ο ίδιος τη δική του υπόσχεση. O Ταρκόφσκι εντάσσει και μιαν υποϊστορία, με μια παγανίστρια υπηρέτρια, που υπόσχεται να τον απαλλάξει από τη δέσμευσή του, με την προϋπόθεση να κάνει έρωτά μαζί της. H πίστη, θρησκευτική και παγανιστική, και η αντίθεση μεταξύ τους είναι ένα ακόμη σημείο που κάνει τον Αλεξάντερ να προβληματίζεται. Πάνω απ’ όλα όμως, η «Θυσία» είναι μια ισχυρή παραβολή για τη ζωή, με υπέροχες εικόνες, που μπορεί να απαιτούν την υπομονή του θεατή, αλλά αποτελούν πια σπάνιο φαινόμενο στον σύγχρονο κινηματογράφο.
