Πριν από 50 χρόνια, ο ζωγράφος Νίκολας ντε Σταλ έγραψε λίγα γράμματα σε κάποιους φίλους του και άφησε μισοτελειωμένο έναν πίνακα στο καβαλέτο. Ανέβηκε στη στέγη του διαμερίσματος που νοίκιαζε στην παλιά συνοικία της Αντίμπ κι από εκεί, δίχως πολύ φασαρία και θέαμα, πήδηξε στο κενό. Ηταν 40 ετών και είχε μόλις αρχίσει να κατακτά την επιτυχία και την αναγνώριση για τις οποίες είχε για χρόνια σκληρά δουλέψει.
Δημιουργία ενός ζωγράφου
Τις τελευταίες δέκα εβδομάδες της ζωής του, τις είχε γεμίσει με αδιάκοπη εργασία. Μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα, ολοκλήρωσε 91 πίνακες, ανάμεσά τους τα πιο αγαπημένα, από κοινό και κριτικούς έργα του, το «Ξαπλωτό μπλε γυμνό», «Το Πιάνο», το «Γκρίζο γυμνό από την πλάτη», τη «Γωνιά τού ατελιέ με μπλε φόντο» και «Τείχη της Αντίμπ». Το μισοτελειωμένο 92ο έργο, το «Κοντσέρτο», συνίσταται, καθώς γράφει ο Ρίτσαρντ Γουίλιαμς στην «Γκάρντιαν» με την αφορμή της επετείου των 50 χρόνων από τον θάνατό του, από ένα μεγάλο, μαύρο πιάνο και το περίγραμμα ενός κοντραμπάσου σε ζωηρό κόκκινο φόντο. Εμπνευση του έργου, εικάζεται πως ήταν η μουσική του Σένμπεργκ και του Βέμπερν που άκουσε δύο εβδομάδες πριν στο Παρίσι, στην Αίθουσα Μαρινί, όπου η μουσική αυτή πρωτοπαίχτηκε στη Γαλλία.
Ο δημιουργικός πυρετός των τελευταίων εβδομάδων της ζωής του φαίνεται πως ήταν η κατάληξη των προσπαθειών ολόκληρης της ώς τότε πορείας του στη ζωγραφική. Στον ολοκληρωμένο κατάλογο της δημιουργίας του που συνέταξε πριν από λίγα χρόνια η χήρα του Φρανσουάζ, περιλαμβάνονται 1.100 πίνακες. Από αυτούς οι 355 έγιναν μεταξύ του 1933, όταν ο ζωγράφος ήταν 20 ετών και του 1951. Μετά, όμως, παρατηρείται μια αιφνίδια επιτάχυνση της παραγωγικότητάς του με αποκορύφωμα την ολοκλήρωση 277 έργων μόνο μέσα στο 1954. H επιτάχυνση αυτή ήταν ακόμη μεγαλύτερη τον καιρό του θανάτου του, φανερώνοντας επιπλέον μια καινούργια καθαρότητα σε μερικά από τα έργα της περιόδου εκείνης. H καθαρότητα αυτή ήταν που έκανε τον κριτικό και ζωγράφο Τζον Μπέρτζερ να τον χαρακτηρίσει ως τον ζωγράφο που ουδέποτε έπαψε να ψάχνει τον ουρανό. O Νίκολας ντε Σταλ γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη και ήταν γιος ενός από τους διοικητές της αυτοκρατορικής φρουράς. Το 1919 κατέφυγε στην Πολωνία με τους γονείς και τις δυο αδελφές του. Μετά τον θάνατο της μητέρας και κατόπιν του πατέρα του, έζησε με μια ανάδοχη οικογένεια στις Βρυξέλλες. Από εκεί έφυγε για το Παρίσι για να σπουδάσει ζωγραφική. Θαύμαζε τον Ζορζ Μπρακ, ο οποίος του ανταπέδωσε την εκτίμηση εκφραζόμενος πολύ κολακευτικά για τις προσπάθειες του νέου ζωγράφου. Εγινε φίλος με τον Βασίλι Καντίνσκι και τον Γάλλο ποιητή Ρενέ Σαρ. Εάν όμως κανείς προσπαθήσει να τον κατατάξει σε κάποια ζωγραφική σχολή από τις γνωστές, θα συναντήσει μεγάλες δυσκολίες. Ηταν μάλλον μαθητής της δικής του σχολής κι εκεί παρέμεινε, μακριά από τους συρμούς, πράγμα που του κόστισε την αναγνώριση, όταν τη χρειαζόταν και του άξιζε.
Ηταν ένας άνθρωπος με έντονη παρουσία, ψηλός, με ξεχωριστή μορφή και επακόλουθα, με ταραγμένη προσωπική ζωή. Με τα λόγια του Αγγλου κριτικού τέχνης Ντάγκλας Κούπερ, ήταν ένας πολύπλοκος κι εν πολλοίς αντιφατικός χαρακτήρας.
Ακρο χωρίς επιστροφή
Επιβλητικός, απαιτητικός, ενθουσιώδης, σκυθρωπός έως πένθιμος, γοητευτικός, πνευματώδης και ασυμβίβαστος, υπήρξε ένας τύπος που έζησε τη ζωή του στα όριά της, όσο ακραία κι αν ήταν αυτά. Από το τελευταίο όμως άκρο, δεν ξαναγύρισε.
