Το 2012 ήταν μια από τις καλύτερες χρονιές για το έργο του Μάνου
Χατζιδάκι. Σημαντικοί τροβαδούροι, νέοι συνθέτες και αυτοσχεδιαστές
της τζαζ έκαναν αλλεπάλληλα αφιερώματα με τα τραγούδια του, από το
Ηρώδειο και το Μέγαρο Μουσικής μέχρι αθηναϊκές μπουάτ, επαρχιακές
αίθουσες και την κρατική ραδιοφωνία. Και δεν υπήρχε κανείς που να
μην τον επικαλέστηκε τώρα που η κρίση μάς επαναφέρει στα πιο
ουσιαστικά. Ιδίως η προφητική προειδοποίησή του για την έξαρση του
νεοφασισμού, όχι μόνο γύρω μας αλλά και μέσα μας, έγινε πλέον κτήμα
των πολλών.
Τι ειρωνεία, που όλα αυτά συμβαίνουν 18 χρόνια μετά τον θάνατο του
κορυφαίου συνθέτη, ενώ, όσο ζούσε, η απαιτητική στάση του απέναντι
στο τραγούδι και στην πολιτεία δεν ήταν καθόλου βολικές για πολλούς
που σήμερα τον οικειοποιούνται. Πιστός στις αρχές του Χατζιδάκι, ο
γιος του, ο οποίος έζησε κοντά του από την εφηβεία του, μας μιλάει
σήμερα για τις αλήθειες που τον χαρακτήριζαν. Αφορμή για τη
συνάντησή μας με τον Γιώργο Χατζιδάκι είναι η νέα μεγάλη προσφορά
της «Κ», που συνεχίζει εκείνη του 2010 και αποτελείται από οκτώ
εκδόσεις: «Ο Μεγάλος Ερωτικός / Χωρίον ο πόθος», «Οι μπαλάντες της
οδού Αθηνάς», «Ποτέ την Κυριακή», «Η εποχή της Μελισσάνθης», « Ο
κύκλος του C.N.S. / Καπετάν Μιχάλης / Οι γειτονιές του φεγγαριού»,
«Τα παράλογα», «Τα πέριξ», «Ο οδοιπόρος / το μεθυσμένο κορίτσι
& ο Αλκιβιάδης». Από τα σημαντικότερα έργα όχι μόνο του Μάνου
Χατζιδάκι αλλά και του ελληνικού τραγουδιού του 20ού αιώνα. Δίσκοι
που καταδεικνύουν πως το ποιητικό επίτευγμα ενός ανθρώπου, η
διεθνής ελληνικότητα, αγαπήθηκε και ανανέωσε τη μυθολογία ενός
ολόκληρου λαού. Τι είναι, εν τέλει, αυτό που κάνει τη μουσική του
τόσο επίκαιρη;
«Το ταλέντο δεν εξηγείται», λέει ο Γιώργος Χατζιδάκις. «Νομίζω ότι
ασχολούνται τόσο πολύ με το έργο του, γιατί ανακαλύπτουν εκ νέου το
αληθινό αίσθημα της μουσικής του».
– Ομως, δεν επικαλούνται μόνο την τέχνη του, αλλά και τις
τοποθετήσεις του για την πολιτική και την κοινωνία. Καμία ρήση δεν
είναι πιο επίκαιρη από εκείνη για την όψη του τέρατος που
κινδυνεύουμε να συνηθίσουμε.
– Ηταν ενεργός πολίτης, κατά συνέπεια ζούσε αληθινά αυτό που
συνέβαινε γύρω του και ερμήνευε τις καταστάσεις δίχως σκοπιμότητα,
με ευαισθησία και τόλμη. Ελεγε ότι η ανθρώπινη περιπέτεια είναι
πάντα ίδια. Το μέσον αλλάζει και η μόδα.
– Από την άλλη, όταν μιλούσε για τον λαϊκισμό του ΠΑΣΟΚ, τον
κίνδυνο να γίνει η Ν.Δ. παράταξη αποστράτων αν δεν ανανεωθεί, την
εξουσία, την Ευρωπαϊκή Ενωση, «μια άλλου είδους σκλαβιά», κ.ά.,
έμοιαζε αιρετικός ή δεν εισακουόταν. Αισθανόταν και ο ίδιος αυτή
την περιθωριοποίηση τα τελευταία χρόνια;
– Οχι, γιατί από νέος είχε την ίδια τοποθέτηση απέναντι στη ζωή.
Ηταν πάντα αιρετικός. Στο περιθώριο, βέβαια, τον τοποθετούσαν οι
άλλοι. Ο βασικός λόγος είναι ότι δεν διαπλεκόταν. Μπορεί να είχε
σχέσεις με ισχυρούς ανθρώπους του συστήματος όπως ο Κωνσταντίνος
Καραμανλής, αλλά δεν τους χαριζόταν. Διατηρούσε την ανεξαρτησία
του, δεν φοβόταν.
– Πώς αντιμετώπιζε την ελληνική πραγματικότητα;
– Μην ξεχνάτε ότι στην τελευταία συνέντευξη της ζωής του, που έδωσε
από κοινού στην «Καθημερινή» και την «Ελευθεροτυπία», είχε δείξει
ότι αισθανόταν τι έρχεται. Ηταν ένας άνθρωπος ανήσυχος, ζωντανός,
δυναμικός, που μελαγχολούσε με τη χρεοκοπημένη προοπτική μας. Από
τη δεκαετία του ’70 έλεγε πως, έτσι όπως πάμε, θα καταλήξουμε
γκαρσόνια της Ευρώπης.
– Θυμάμαι ότι έστελνε επιστολές στις εφημερίδες όταν κάτι τον
ενοχλούσε. Πώς λειτουργούσε σε αυτές τις καταστάσεις;
– Ο Μάνος θύμωνε με την ασχήμια, την αθλιότητα, την παρακμιακή
κατάσταση. Βέβαια, δεν αισθανόταν απαισιόδοξος, γιατί θεωρούσε ότι
το αντίβαρο σε αυτά είναι τα αληθινά συναισθήματα και οι
δημιουργικές πράξεις. Γι’ αυτό παρενέβαινε και ο ίδιος. Δεν ήταν
πολιτικό το κίνητρό του.
– Είχε διαμαρτυρηθεί για την προκατάληψη εναντίον των αναρχικών,
την αντιμετώπιση των χρηστών και συγχρόνως υποστήριζε την πολιτική
του θέση. Είχε μιλήσει για τον νεοναζισμό και τον εθνικισμό λίγους
μήνες πριν από τον θάνατό του, με αφορμή μια αντιναζιστική συναυλία
της Ορχήστρας των Χρωμάτων.
– Γνώριζε καλά ότι το τέρας πάντα παραμονεύει. Ο ίδιος αισθανόταν
ότι όφειλε να είναι ενεργοποιημένος κάθε μέρα, όχι με μια κομματική
τοποθέτηση ή μια δογματική αντίληψη. Ο Χατζιδάκις έπαιρνε τα θετικά
στοιχεία της Αριστεράς, τα καλά της Δεξιάς, του κέντρου. Εκτός από
μια περιοχή: του φασισμού. Τον απεχθανόταν. Τον τοποθέτησαν σε όλη
τη ζωή του στον χώρο της Δεξιάς. Ηταν ένας άνθρωπος
πολυσυλλεκτικός, κατά συνέπεια οικουμενικός.
– Στην ουσία, πρόβλεψε αυτό που ζούμε σήμερα με τη Χρυσή Αυγή.
– Η Χρυσή Αυγή είναι η χειρότερη και πιο σκοτεινή πλευρά του εαυτού
μας, ό,τι ήταν κάποτε ο αυριανισμός. Φτηνές πλευρές είναι και τα
δύο. Και οι δύο βιαιοπραγούν, ο τρόπος αλλάζει.
Ανέκδοτο υλικό στο αρχείο του
– Ως κληρονόμος του, προσπαθήσατε πολλές φορές για τη σωτηρία του
αρχείου του. Απογοητευθήκατε από το κράτος και τους ιδιώτες;
– Από το κράτος δεν απογοητεύθηκα, γιατί ήξερα ότι δεν πρόκειται να
κάνει τίποτα. Ο Μάνος δεν εξυπηρέτησε ποτέ την πολιτεία κι εκείνη
τον εκδικήθηκε. Συνάντησα σχεδόν όλους του πρώην υπουργούς
Πολιτισμού, που μου μιλούσαν θριαμβευτικά για τον Χατζιδάκι και την
ύψιστη σημασία του θέλοντας να εκμεταλλευθούν μια στιγμιαία σχέση.
Από εύπορους ιδιώτες δεν ξέρω, ίσως να υπάρχει κάποιος που να
διακρίνει τη σημασία του έργου του, αλλά ουσιαστικά οι εύποροι
Ελληνες είναι μορφωμένοι, με πολλά πτυχία, αλλά ακαλλιέργητοι.
Ενδιαφέρον βέβαια είχαν εκφράσει για το αρχείο ξένα πανεπιστήμια,
αλλά δεν θέλω να φύγει από την Ελλάδα. Θα είναι ντροπή.
– Εκτός από τις χειρόγραφες παρτιτούρες, το μουσικό αρχείο, τα
πιάνα του, τα ανέκδοτα ημερολόγιά του, τους πίνακες ζωγραφικής που
συνδέονται με το έργο του, τι άλλο περιέχει το αρχείο;
– Ανέκδοτο υλικό, όπως σκόρπια τραγούδια, κινηματογραφικές και
θεατρικές μουσικές. Είτε εκδοθούν από τον «Σείριο» είτε από αλλού,
θα είναι με τις προδιαγραφές του. Πάντως, το 2013 και για τα
επόμενα πέντε χρόνια θα παρουσιαστούν κατά κύριο λόγο σε συναυλίες
έργα του για μπαλέτο, πιανιστικά, κύκλοι τραγουδιών, αλλά και
ανέκδοτα, όπως δύο σουίτες από τις ταινίες «Faccia di spia», και
«Martlet’s tale» τον Σεπτέμβριο στο Ηρώδειο, ενώ θα ήθελα να
παρουσιαστούν και μουσικές που έγραψε για το θέατρο, στο αρχαίο
θέατρο της Επιδαύρου.
– Γιατί αποχωρήσατε από το τελευταίο δημιούργημά του, την Ορχήστρα
των Χρωμάτων, το 2000;
– Διότι έβλεπα ότι η ορχήστρα χρησιμοποιείται ως όχημα προσωπικών
επιδιώξεων και φιλοδοξιών. Την εξευτέλισαν οι διοικούντες και οι
διευθύνοντες. Αυτό το θαυμάσιο εγχείρημα το διαχειρίστηκαν με
τέτοιο τρόπο ώστε έφτασαν σε μια πλήρη παρακμή. Χρεοκόπησαν την
Ορχήστρα των Χρωμάτων, παίρνοντας «διαπλεκόμενα» δάνεια στο όνομα
του Μάνου Χατζιδάκι.
– Πολλοί μιλούν γι’ αυτόν με μια οικειότητα που, όταν ζούσε, δεν
την είχαν και σε άλλες περιπτώσεις διασκευάζουν το έργο του όχι
πάντα με επιτυχία.
– Οταν υπάρχει ταλέντο, αντίστοιχο είναι και το αποτέλεσμα κι όταν
λείπει, τότε είναι από μέτριο έως κακό. Η αλήθεια είναι πως
βγαίνουν διάφοροι συνθέτες, μουσικοί, τραγουδιστές και λένε για
εκείνον. Θέλοντας να συνδέσουν το όνομά τους μαζί του, αυθαιρετούν
είτε μουσικά είτε λεκτικά. Οφείλουν να είναι προσεκτικοί, διότι
ενδεχομένως να «αναγκαστώ» να πω δημόσια ποια ήταν η γνώμη του
Χατζιδάκι γι’ αρκετούς απ’ αυτούς, οι οποίοι κατά μείζονα λόγο δεν
τον γνώριζαν.
Σαν τον φούρναρη στην Κρήτη
– Μια ιστορία που δείχνει τι ήταν πραγματικά ο Μ.Χ.;
– Μια ιστορία… Να, ήμασταν στην Κρήτη, όταν πηγαίνοντας σε ένα
χωριό στα βουνά, μάς σταμάτησε σε μια πλατεία η μυρωδιά
φρεσκοψημένου ψωμιού. Ο Μάνος εντόπισε τον φούρνο και ρώτησε τη
φουρνάρισσα πώς φτιάχνει τόσο μυρωδάτο ψωμί. Εκείνη του απάντησε
ότι το έκανε ο άντρας της. Φώναξέ τον, της ζήτησε. «Πώς φτιάχνεις
τόσο υπέροχο ψωμί;» ρώτησε κι εκείνον. «Τι να σας πω, εγώ κάθε
βράδυ ονειρεύομαι πως φτιάχνω το πιο νόστιμο ψωμί του κόσμου»,
απάντησε ο φούρναρης. «Αυτό ακριβώς κάνω κι εγώ με τη μουσική», μας
είπε τότε ο Χατζιδάκις.
– Την Κυριακή 13 Ιανουαρίου, με την «Καθημερινή» θα κυκλοφορήσει το
cd «Ο Μεγάλος Ερωτικός / Χωρίον ο πόθος». Θα ακολουθήσουν, τις επτά
επόμενες Κυριακές: «Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς», «Ποτέ την
Κυριακή», «Η εποχή της Μελισσάνθης», « Ο κύκλος του C.N.S. /
Καπετάν Μιχάλης / Οι γειτονιές του φεγγαριού», «Τα παράλογα», «Τα
πέριξ», «Ο οδοιπόρος / το μεθυσμένο κορίτσι & ο
Αλκιβιάδης».
