Eνα ζεστό απομεσήμερο, πριν από λίγο καιρό, έβαλα να ακούσω το cd «Θυμάμαι… Επιζώντες του Ολοκαυτώματος τραγουδούν σεφαραδίτικα», επιλογές από το μουσικό αρχείο του αείμνηστου Αλμπέρτο Ναρ. Η μουσική των τζιτζικιών μπλέχτηκε με φωνές Σαλονικιών Εβραίων, σε απρόσμενο ακόρντο. Ηταν ηχογραφήσεις της δεκαετίας του 1990 και οι άνθρωποι που γλίτωσαν από την κόλαση του Αουσβιτς βρίσκονταν πια σε μεγάλη ηλικία. Για χατίρι του ερευνητή που καταπιάστηκε με τη ζωή τους και την ιστορία της κοινότητας ξαναζωντάνεψαν ρεφρέν και κουπλέ, αγαπημένα τους τραγούδια που σφύριζαν ως αγόρια στις βόλτες τους ή ψιλομουρμούριζαν ως κοπέλες όταν έκαναν δουλειές, πριν βρεθούν στα βαγόνια που τους μετέφεραν στα στρατόπεδα. Πρόκειται για μια συγκλονιστική ηχητική καταγραφή, με συντροφιά ένα μικρό βιβλίο που επιμελήθηκε ο γιος του Αλμπέρτο, Λέων, συγγραφέας, ερευνητής και φιλόλογος, με αφορμή την συμπλήρωση 15 ετών από τον θάνατο του πατέρα του. Συνοδοιπόρος του σε αυτό το ταξίδι μιας τρίγλωσσης έκδοσης από τον Ιανό, ο μουσικολόγος Νίκος Ορδουλίδης, που κάνει μια αναφορά στο υποφωτισμένο αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρον μουσικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης.
Ακουσα α-καπέλα τη φωνή της Μπιενβενίδας Μάνο, ηχογραφημένη στο γηροκομείο «Σαούλ Μοδιάνο» τον Μάρτιο του 1996, τον Δαυίδ Σαλτιέλ, τον Ιακώβ Χαλέγουα, τον Μωΰς Εσκενάζη. Ο συγγραφέας Αλμπέρτο Ναρ, παιδί επιζησάντων και ο ίδιος, αφιέρωσε τη ζωή του στη διαφύλαξη της εβραϊκής – σεφαραδίτικης κληρονομιάς της πόλης, σε μια περίοδο κατά την οποία χρειαζόταν αφοσίωση και τόλμη για να μιλάς γι’ αυτό το κομμάτι του παρελθόντος. Η κοινότητα είχε σχεδόν εξαφανιστεί μετά το Ολοκαύτωμα και μαζί το πολιτιστικό της αποτύπωμα. Ο Ναρ κατάφερε να ηχογραφήσει τα τραγούδια στα λαντίνο, αυτή τη μελωδική λαλιά που μας γυρίζει στη μεσαιωνική Ανδαλουσία. Είκοσι δύο εξ αυτών συμπεριλαμβάνονται στο CD που συνοδεύει την έκδοση.
To ψηφιοποιημένο αρχείο του Αλμπέρτο Ναρ με τις 46 κασέτες δωρήθηκε στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ το 2011 από την οικογένεια του εκλιπόντος. Σχεδόν μία δεκαετία αργότερα, ο γιος του, Λέων, ήρθε να ανθολογήσει αυτό το εξαιρετικό υλικό. Τα σεφαραδίτικα τραγούδια, όπως εξηγεί, είναι ένα χαρμάνι της μεσογειακής μουσικής παράδοσης με ενσωματωμένα στοιχεία από τη Μικρά Ασία, την Πόλη, το Αιγαίο και την Κρήτη, τα Βαλκάνια, τα τσιγγάνικα μοτίβα αλλά και τις καντάδες. Αλλοτε είναι πρωτότυπα και άλλοτε με επιδράσεις, τροποποιήσεις και δάνεια. Η ακρόαση αυτών των 22 ασμάτων, που διαρκούν λίγα δευτερόλεπτα το καθένα, προκαλεί βαθύτατη συγκίνηση, όχι μόνο για την αξία τους ως θραύσματα και τεκμήρια, αλλά και γιατί μέσα από αυτά διαφαίνονται η ικμάδα και η δύναμη για ζωή που είχαν αυτοί οι άνθρωποι μέχρι τέλους.
[email protected]
