Στην Ελλάδα δεν είναι πολύ γνωστές. Ισως οι πιο μερακλήδες να έχουν κρατήσει μερικά τεύχη της σειράς τρόμου «Ιστορίες από την κρύπτη», που κυκλοφόρησαν από τη Modern Times τη δεκαετία του ’90, ενώ κάποιοι μπορεί να απόλαυσαν μερικά αντίτυπα του σατιρικού περιοδικού MAD, που είχαν δημοσιευθεί από τις εκδόσεις Σαμούχου μερικά χρόνια πριν. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ωστόσο, οι περίφημες εκδόσεις EC Comics είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο της Ενατης Τέχνης και της ποπ κουλτούρας, που μνημονεύεται από συγγραφείς όπως ο Στίβεν Κινγκ, αλλά και από σκηνοθέτες όπως ο Τζορτζ Λούκας, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ ή ο Τζορτζ Ρομέρο, ως βασική τους επιρροή.
Η αξία τους οφείλεται πριν από όλα στους δημιουργούς που φιλοξενήθηκαν στις ανθολογίες τους: ο Γουάλας Γουντ, ο Τζακ Ντέιβις, ο Αλ Φέλντσταϊν, ο Χάρβεϊ Κούρτζμαν φυσικά, αλλά και οι Γκράχαμ Ινγκελς και Φρανκ Φραζέτα, ήταν μερικά από τα ονόματα που σήμερα θεωρούνται θρύλοι. Ειδικά όμως ο Αλ Φέλντσταϊν και ο εκδότης των EC Comics Μπιλ Γκέινς είναι αυτοί που χάραξαν το ευρύτερο όραμα. Μέσα από ιστορίες τρομακτικές και αιματοβαμμένες, ιστορίες αλλόκοτης επιστημονικής φαντασίας αλλά και ανεπιτήδευτες απεικονίσεις του πολέμου και της αστικής εγκληματικότητας, σχεδιασμένες με έναν «οξύ ρεαλισμό» και με τα ζωηρά χρώματα της δεκαετίας του ’50, κατόρθωσαν να θίξουν θέματα ταμπού για την Αμερική: ο ρατσισμός, ο αντισημιτισμός, ο εθισμός στα ναρκωτικά και η αστυνομική διαφθορά, βρήκαν τον δάσκαλό τους στις σελίδες των EC Comics, τουλάχιστον μέχρι να μπουν στο κάδρο διάφοροι θεματοφύλακες της ηθικής.
Την ιστορία των Entertaining Comics (που οι απαρχές εντοπίζονται στο 1933, στα πρώτα εκδοτικά εγχειρήματα του πατέρα του Μπιλ Γκέινς, Μαξ, και η οποία φτάνει ώς το 1956), αφηγείται ένα πλούσιο λεύκωμα της Taschen, που κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες υπογεγραμμένο από τον «ειδήμονα» Γκραντ Γκάισμαν. Συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων για τα EC Comics και για το περιοδικό MAD, ο Γκάισμαν, κιθαρίστας της τζαζ και συνθέτης μουσικών θεμάτων για την τηλεόραση (μεταξύ των οποίων εκείνο της σειράς «Two and a Half Men»), εμπλούτισε τις 592 σελίδες του λευκώματος «The History of EC Comics» με πάνω από 1.000 πάνελ, εξώφυλλα, σχέδια και αυθεντικές εικονογραφήσεις. Πολλές προέρχονται από την προσωπική του συλλογή και από το αρχείο του Μπιλ Γκέινς, βλέποντας το φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά.
Οπως λέει ο Γκραντ Γκάισμαν στην «Κ», οι ιστορίες και τα σχέδια των EC Comics τού φάνηκαν από νωρίς υψηλότερου επιπέδου απ’ ότι του Σούπερμαν και του Μπάτμαν. Ισως γιατί ο εκδότης Μπιλ Γκέινς και ο κομίστας Αλ Φέλντσταϊν δημιουργούσαν κόμικς που άρεσαν πρώτα στους ίδιους και στόχευαν σε μεγαλύτερες ηλικίες. Οι ιστορίες τρόμου, κυρίως η σειρά «Tales from the crypt», έφερναν τα περισσότερα έσοδα στην εταιρεία και έδιναν στους δύο συνεργάτες τη δυνατότητα να ασχοληθούν με τα κόμικς επιστημονικής φαντασίας (τις σειρές «Weird Science» και «Weird Fantasy»), για τα οποία ήταν ιδιαιτέρως περήφανοι.
Ιστορίες εκδίκησης
Ειδικά οι ιστορίες τρόμου, λέει ο Γκάισμαν, «ήταν κατά βάση ιστορίες εκδίκησης, στις οποίες κάποιος που είχε αδικηθεί, επέστρεφε από τον τάφο σαν ένα αργοκίνητο πτώμα σε αποσύνθεση, επιδιώκοντας να ανταποδώσει το κακό σε όποιον τον είχε βλάψει. Επρόκειτο ουσιαστικά για μια ηθική στο στυλ του “οφθαλμόν αντί οφθαλμού” της Παλαιάς Διαθήκης, πράγμα ειρωνικό, μιας και ο Μπιλ Γκέινς ήταν άθεος. Οι ιστορίες που δημιουργούσε μαζί με τον Φέλντσταϊν μπορούσαν μεν να γίνουν αποτρόπαιες, αλλά συνήθως γράφονταν μεταξύ σοβαρού και αστείου και οι δύο συνεργάτες τις θεωρούσαν ακίνδυνες φαντασίες. Ο Γκέινς τις είχε χαρακτηρίσει κάποτε ιστορίες “αρρωστημένου χιούμορ” και ήταν χαρούμενος που στη φαντασία του μπορούσε να γίνει όσο “αρρωστημένος” ήθελε, γιατί αν έβλεπε αληθινό αίμα, λιποθυμούσε».
Από την άλλη, οι πολεμικές ιστορίες των EC Comics, που εκείνη την περίοδο αντλούσαν έμπνευση από τον πόλεμο της Κορέας, είχαν άλλη στόχευση. «Η απεικόνιση της φρίκης του πολέμου ήταν ο τομέας ειδίκευσης του σχεδιαστή και σεναριογράφου Χάρβεϊ Κούρτζμαν», λέει ο Γκραντ Γκάισμαν. «Εκείνος ξεκίνησε τα δύο πρώτα πολεμικά κόμικς της EC, τα “Two-Fisted Tales” και “Frontline Combat”, θέλοντας να δείξει τις αληθινές πτυχές του πολέμου και όχι μια ηρωική εκδοχή του, όπως έκαναν τα πολεμικά κόμικς μέχρι τότε. Ο Κούρτζμαν έκανε σχολαστική έρευνα, περνώντας ώρες σε βιβλιοθήκες, μιλώντας με βετεράνους, επαληθεύοντας ακόμα και την ακριβή αναπαράσταση του οπλισμού. Μια τόσο μεγάλη έρευνα απαιτούσε απίστευτο χρόνο. Ο Γκέινς και ο Φέλντσταϊν μπορούσαν να γράψουν μια ιστορία τρόμου σε μια ημέρα, αλλά η προετοιμασία των ιστοριών του Κούρτζμαν, έπαιρνε εβδομάδες».
Και αν όλα αυτά φαίνονται πια δεδομένα, το ειρωνικό είναι ότι οι εκδόσεις EC Comics τύπωσαν και μερικές από τις πρώτες ιστορίες της Ενατης Τέχνης που καταπιάνονταν με κοινωνικά ζητήματα της μεταπολεμικής Αμερικής. «Οι παραβολές πάνω σε θέματα ρατσισμού, μισαλλοδοξίας, αντισημιτισμού, εθισμού, αστυνομικής διαφθοράς και αυτοδικίας δεν είχαν προηγούμενο στα πρώιμα EC Comics και ουσιαστικά, ούτε και στα υπόλοιπα κόμικς», εξηγεί στην «Κ» ο Γκάισμαν. «Γράφονταν από τον Γκέινς και τον Φέλντσταϊν, οι οποίοι μεταξύ τους τις ανέφεραν ως “κηρυγματάκια”, γιατί ήξεραν ότι κηρύσσουν κάποιο κοινωνικό μήνυμα. Πρωτοεμφανίστηκαν στις αστυνομικές σειρές “Crime SuspenStories” και “Shock SuspenStories”, καθώς και στις σειρές επιστημονικής φαντασίας “Weird Science” και “Weird Fantasy”. Ηταν πολύ αμφιλεγόμενες για την εποχή τους, ειδικά σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας. Μία τέτοια ιστορία με τίτλο “The Guilty!”, από το “Shock SuspenStories” Νο. 3 του 1952, ήταν πιθανότατα η πρώτη ιστορία σε κόμικς που έθιγε το ζήτημα των προκαταλήψεων και της αστυνομικής βίας κατά των Αφροαμερικανών. Στην ιστορία, οι αστυνομικοί τσακώνουν έναν Αφροαμερικανό που θεωρούν ύποπτο για φόνο, προσπαθούν διά της βίας να τον κάνουν να ομολογήσει και τελικά τον αναγκάζουν να τρέξει, ώστε να τον πυροβολήσουν καθώς διαφεύγει. Μεταφέρουν το πτώμα του στο τμήμα, όπου διαπιστώνουν ότι ο αληθινός δολοφόνος είχε ομολογήσει και ότι εκείνοι είχαν σκοτώσει έναν αθώο».
Η κόντρα με τον Κώδικα Δεοντολογίας και τα επίκαιρα «κηρυγματάκια»
Από την πρώτη σχεδόν στιγμή κατά την οποία έκαναν την εμφάνισή τους, τα αμερικανικά κόμικς βρήκαν απέναντί τους εχθρούς, για προφανείς λόγους: όχι μόνο δεν συνιστούσαν λογοτεχνία, αλλά και αποθάρρυναν τα παιδιά από την ανάγνωση βιβλίων. Οι εικονογραφήσεις τους ήταν χαμηλής υποστάθμης και οι ιστορίες τους σκουπίδια που επηρέαζαν αρνητικά τη νεολαία. Σύμφωνα με τον Γκραντ Γκάισμαν, πολιτικοί, ψυχολόγοι, δάσκαλοι και άλλοι «υπερασπιστές των ηθών», έβαλλαν συχνά κατά των κόμικς. Μεταπολεμικά, ήταν τόση η κατακραυγή, ειδικά εναντίον των αστυνομικών κόμικς και εκείνων με ιστορίες τρόμου, που το 1954 οι ίδιοι οι εκδότες δημιούργησαν τον Κώδικα Δεοντολογίας των Κόμικς (Comics Code Authority): είχε εθελοντικό χαρακτήρα, όμως όποιο έντυπο δεν έφερε τη σφραγίδα του, μετά βίας έβρισκε μια θέση στα ράφια και τους πάγκους των πωλητών.
Τα προβλήματα
Ο εκδότης των EC Comics Μπιλ Γκέινς το διαπίστωσε με τον δύσκολο τρόπο. Θέλοντας να αποφύγει τις κωμικοτραγικές ρυθμίσεις του Κώδικα, εγκατέλειψε τα αστυνομικά και τις ιστορίες τρόμου και εγκαινίασε την πιο ρεαλιστική σειρά «New Direction», ενώ ανανέωσε και το τμήμα επιστημονικής φαντασίας των εκδόσεων. Ωστόσο, τα προβλήματα συνεχίστηκαν και επηρέασαν τα οικονομικά της επιχείρησης.
Ο Γκραντ Γκάισμαν διηγείται: «Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύγκρουσης των EC Comics και του Κώδικα Δεοντολογίας ήταν η ιστορία “Judgement Day!” από το “Incredible Science Fiction” Νο. 33 του 1956. Βασιζόταν σε μια ιδέα του Γκέινς, το σενάριο ήταν του Αλ Φέλντσταϊν και είχε εικονογραφηθεί από τον Τζο Ορλάντο. Ηταν μια αλληγορία για τη φυλετική ισότητα, με ένα επίχρισμα επιστημονικής φαντασίας.
Ενας αστροναύτης από τη Γη φτάνει σε έναν “φυλετικά διαχωρισμένο” πλανήτη που κατοικείται από μπλε και πορτοκαλί ρομπότ, με σκοπό να ελέγξει αν αυτός έχει προοδεύσει αρκετά ώστε να ενταχθεί στη “Μεγάλη Διαγαλαξιακή Δημοκρατία της Γης”. Στο τέλος, ο αστροναύτης λέει στους ηγέτες των ρομπότ ότι δεν έχουν εξελιχθεί αρκετά για κάτι τέτοιο, καθώς ο πλανήτης τους χαρακτηρίζεται ακόμα από προκαταλήψεις. Στο τελευταίο πάνελ, ο αστροναύτης βγάζει το κράνος του αποκαλύπτοντας ότι είναι μαύρος, καθώς η “Διαγαλαξιακή Δημοκρατία” δεν είχε διαχωρισμούς. Ο Φέλντσταϊν είχε γράψει μέχρι και ένα επιλογικό κλείσιμο στο στυλ του Ρέι Μπράντμπερι: “ο άνδρας έβγαλε την κάσκα του, κούνησε το κεφάλι του και τα φώτα του διαστημοπλοίου έκαναν τις σταγόνες από ιδρώτα στο σκούρο δέρμα του να λαμπυρίσουν σαν μακρινά αστέρια”.
Ομως ο επικεφαλής του Κώδικα Δεοντολογίας, ο δικαστής Τσαρλς Μέρφι, είπε στον Φέλντσταϊν ότι ο αστροναύτης δεν μπορούσε να είναι μαύρος. Κι εκείνος απάντησε “για όνομα του θεού, αυτό είναι όλο το νόημα της αναθεματισμένης ιστορίας!”. Γύρισε στο γραφείο και είπε στον Γκέινς: “Μπιλ, είναι απλώς αδύνατο. Μας σκοτώνουν. Είναι παράλογο, αβάσιμο και δεν έχει καμία σχέση με τον Κώδικα”. Ο Γκέινς κάλεσε τότε τον Μέρφι και χάλασε τον κόσμο, μέχρι που ο Μέρφι είπε “τότε πρέπει να βγάλετε τον ιδρώτα”. Ο Γκέινς του είπε “Fuck you!” κι έκλεισε το τηλέφωνο. Απείλησε ότι θα διοργανώσει συνέντευξη Τύπου για το συμβάν και δημοσίευσε την ιστορία. Εκείνο το τεύχος ήταν το τελευταίο που κυκλοφόρησε. Είχε τελειώσει με τον Κώδικα και με τα κόμικς».
Στη συνέχεια ο Μπιλ Γκέινς στράφηκε στην έκδοση του σατιρικού περιοδικού MAD, το οποίο είναι μια άλλη, μεγάλη ιστορία. Χωρίς αυτό, ίσως να μην είχαν αναδειχθεί δημιουργοί όπως ο Ρόμπερτ Κραμπ και ο Τέρι Γκίλιαμ των Monty Python’s ή να μην είχαν υπάρξει εκπομπές όπως το «Saturday Night Live», ταινίες σαν το «Airplane!» και άλλες μορφές σάτιρας, πιστεύει ο Γκραντ Γκάισμαν. Είναι η κληρονομιά των EC Comics που έφτασε επιτυχώς στη σύγχρονη Αμερική. Γιατί στον νου του Γκάισμαν έρχονται και μερικά τεύχη που στηλιτεύουν την Κου Κλουξ Κλαν, αλλά και ιστορίες όπως εκείνη με τίτλο «Master Race», η πρώτη ιστορία για το Ολοκαύτωμα από τον χώρο των κόμικς: «δυστυχώς για την κοινωνία», καταλήγει ο Γκάισμαν, «όλα τα “κηρυγματάκια” των EC Comics εξακολουθούν να είναι επίκαιρα, ακόμα και 65 χρόνια μετά».
