Εύκολα γίνεται αντιληπτό πώς αισθάνεται κάποιος που αγωνιζόμενος επί 23 χρόνια ακριβώς (Ιανουάριος 1998 – Ιανουάριος 2021) για την αποκατάσταση του πρώην βασιλικού κτήματος παρίσταται αλλά και συμμετέχει στην κοσμογονία που συντελείται τώρα στο Τατόι. Εμπνευστής της ο πρωθυπουργός, πρωτεργάτις της η υπουργός Πολιτισμού και το άξιο επιτελείο της από συντηρητές, αρχιτέκτονες και μουσειολόγους. Κι από κοντά η κοινωνία των πολιτών, εκπροσωπούμενη από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού –που πρώτη ύψωσε τη σημαία για τη διάσωση του Τατοΐου αμέσως μετά τον σεισμό του 1999– και τους «Φίλους του Τατοΐου», σωματεία άλλωστε που συνεργάζονται για το Τατόι στενά. Για πρώτη φορά η «Καθημερινή», που τόσες φορές φιλοξένησε άρθρα μου απόγνωσης και οργής για ό,τι απαράδεκτο συνέβαινε στο Τατόι, επιτέλους δέχεται από εμένα ένα κείμενο χαρμόσυνο, ελπιδοφόρο και εγκωμιαστικό.
Και τώρα πια που τα πράγματα παίρνουν μια αίσια τροπή δεν μπορώ παρά με συγκίνηση αλλά και με υπερηφάνεια να αναλογιστώ τα σχεδόν επτά χρόνια καθημερινής πολύωρης εργασίας μου για την έρευνα και τη σύνταξη του «Χρονικού του Τατοΐου (1800-2003)», αλλά κυρίως τους αγώνες της Ελληνικής Εταιρείας στους οποίους πρωτοστάτησα για τη διάσωση και αποκατάσταση και επαναλειτουργία του πολύπαθου Κτήματος: την εκπόνηση το 2001 φακέλου με αποτυπώσεις, φωτογραφίες και ιστορικό υλικό για περίπου σαράντα κτίρια και την υποβολή του στην Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων με το αίτημα του χαρακτηρισμού, τον χαρακτηρισμό από το ΥΠΠΟ, τον Σεπτέμβριο του 2003, του συνόλου των κτιρίων καθώς και 15.000 στρεμμάτων γύρω από αυτά και την πραγμάτωση στις αρχές του 2013 μελέτης βιωσιμότητας, δαπάναις της Europa Nostra, που παραδόθηκε στον τότε πρωθυπουργό και έκτοτε σε όλους τους διαδόχους του, καθώς και στους υπουργούς Πολιτισμού… Παραλείπω τις συνεχείς υπομνήσεις με έγγραφα στις Αρχές, εκκλήσεις και καταγγελίες στον Τύπο για τα κακώς κείμενα, καθώς και τις συνεχείς ενέργειες της Ελληνικής Εταιρείας να φέρνει και να κρατάει το Τατόι διαρκώς στην επικαιρότητα. Παραλείπω επίσης τις ξεναγήσεις με μαζική συμμετοχή, σκυτάλη που παρέλαβαν έπειτα από κάποια χρονική στιγμή, ως νεότεροι εμού, οι «Φίλοι του Τατοΐου». Ας είναι αυτά, μαζί με όσα πολλά δεν αναφέρουμε, η προϊστορία μιας ιστορίας που τώρα ξεκινάει.
Αφορμή για την αναπόληση που προηγήθηκε αλλά και για το σύντομο κείμενο που ακολουθεί είναι η τηλεδιάσκεψη που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 19 Ιανουαρίου, υπό την προεδρία του πρωθυπουργού, στην οποία δικαίως δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα. Επρόκειτο για την παρουσίαση της μελέτης βιωσιμότητας του Κτήματος που εκπονήθηκε από την έγκριτη εταιρεία KBΜG. Παρόντες οι εμπλεκόμενοι στο εγχείρημα υπουργοί και υφυπουργοί, οι δύο δήμαρχοι των όμορων δήμων και οι εκπρόσωποι των προαναφερθέντων σωματείων. Η συνεργασία του Δημοσίου, του ιδιωτικού παράγοντα και της κοινωνίας των πολιτών, φανερή σχεδόν σε κάθε σελίδα της μελέτης –κάτι που ιδιαιτέρως επικρότησε ο πρωθυπουργός–, δεν μπορούσε παρά να βρει σύμφωνη και απολύτως υποστηρικτική την Ελληνική Εταιρεία, καθώς αυτή η συνέργεια διείπε την προαναφερθείσα μελέτη βιωσιμότητας του 2013 και στην οποία, όπως και στη μελέτη του ΟΡΣΑ (στο αρχικό στάδιο της οποίας επίσης συμμετείχε δι’ εμού η Ελληνική Εταιρεία), στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό η μελέτη που μόλις παρουσιάσθηκε. Σημαντικές επίσης είναι ως κατευθυντήριες γραμμές ο σεβασμός στην ιστορία του τόπου και η έντονη περιβαλλοντική ευαισθησία (εκδηλούμενη από τον ίδιο τον πρωθυπουργό και στην περίπτωση του αποκλεισμού δημιουργίας γηπέδων γκολφ). Καθώς και η απόφαση της πλήρους απαγόρευσης ανέγερσης νέων κτιρίων στον πυρήνα του Κτήματος, όπως και σε ολόκληρη τη ζώνη προστασίας του ΥΠΠΟ, με τη δυνατότητα –εισηγούμαι– οικοδόμησης στο απώτερο μέλλον εκείνων των κτιρίων μόνον των οποίων γνωρίζουμε επακριβώς την όψη, τις διαστάσεις και τη θέση: αναφέρομαι αποκλειστικά στο πρώτο μικρό ανάκτορο (1874-1916) σε περίπτωση που οι δραστηριότητες του Κτήματος απαιτήσουν επιπλέον χώρους και κυρίως στον ναΐσκο του Προφήτη Ηλία (1873-1916). Η θέση του κοντά σε έναν από τους σχεδιαζόμενους χώρους στάθμευσης, καθώς και στο κτίριο που προβλέπεται να στεγάσει το εστιατόριο, τον καθιστά ιδανικό για γάμους και βαπτίσεις στην εξοχή, που θα ενισχύουν τα οικονομικά του Κτήματος. Θυμίζω ότι ο υπάρχων ναός της Αναστάσεως είναι κοιμητηριακός.
Απαραίτητα όλα αυτά, πλην όχι απολύτως επαρκή. Για να αισθανθούμε ότι τα πράγματα μπήκαν οριστικώς σε καλή τροχιά θα πρέπει η τριπλή συνέργεια κράτους, ιδιωτικής πρωτοβουλίας και κοινωνίας των πολιτών, η οποία στα επιμέρους θα δικτυωθεί και θα διακλαδωθεί στο στάδιο της εφαρμογής έτι περαιτέρω, να αντικατοπτριστεί στο σχήμα διοίκησης του Κτήματος και με την ιδανική εκείνη αναλογία που θα καθιστούσε τη μεν διοίκηση αποτελεσματική, ευέλικτη, δυνατή να προκαλεί συνεργασίες με τους άριστους του κάθε τομέα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, το δε Τατόι ελκυστικό σε μεγάλους χορηγούς. Διότι το Τατόι έχει φίλους. Και για τους πιο γενναιόδωρους από αυτούς δίκαιο είναι να προβλεφθεί μία θέση στο Δ.Σ. του Κτήματος.
Μία άλλη θέση –ή και δύο, ανάλογα με τον αριθμό των μελών που θα απαρτίζουν το Δ.Σ.– θα ήταν συμφέρον, αλλά και φρόνιμο, να δοθεί σε εκπροσώπους δοκιμασμένων και έμπειρων ευρωπαϊκών θεσμών προστασίας και ανάδειξης χώρων αντίστοιχων με το Τατόι. Η εμπειρία τους θα είναι πολύτιμη, όπως εξίσου πολύτιμη θα είναι και η συμμαχία τους σε περίπτωση που μελλοντικώς θα χρειαστεί: το Τατόι θα πρέπει να θωρακιστεί όσο το δυνατόν καλύτερα, καθώς πρόκειται για εγχείρημα μακρόπνοο που δεν πρέπει να διακοπεί. Και γι’ αυτό πρέπει να ρυθμιστούν σωστά οι ισορροπίες, μεταξύ Δημοσίου, ιδιωτικής πρωτοβουλίας και θεσμικής εκπροσώπησης εγχώριων αλλά και ευρωπαϊκών θεσμών της κοινωνίας των πολιτών.
Θα ήταν, τέλος, λάθος να δεσμεύονται από τώρα σε ιδιώτες χρήσεις στο Κτήμα, στον πολιτιστικό, ξενοδοχειακό, αγροτικό, δασικό, αθλητικό τομέα κ.λπ., προτού θεσπιστεί το νομικό σχήμα και οριστεί η διοίκηση. Διότι είναι η διοίκηση που, συνεκτιμώντας το σύνολο των δυνατοτήτων που προσφέρει το Τατόι, θα προβεί εν συνεχεία σε επιμέρους αναθέσεις. Πρόωρες δουλειές θα περιορίσουν τις επιλογές της. Ας γίνουν τα πράγματα με τη σωστή σειρά, χωρίς τούτο να εμποδίζει όσους ενδιαφέρονται να ετοιμάζουν από τώρα τις προτάσεις που θα υποβάλουν στη διοίκηση μόλις αυτή συσταθεί.
Αλλά ας επιστρέψουμε στα ανέλπιστα καλά που νυν συντελούνται. Και να καλέσουμε όλους όσοι αγωνιούσαν για το Τατόι να χαρούν και να συγχαρούν εκείνους, με πρώτο τον πρωθυπουργό, που πραγματώνουν δυναμικά την ανάστασή του.
* Ο κ. Κώστας Μ. Σταματόπουλος είναι ιστορικός του Κτήματος και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.
