ΜΑΡΣΑ ΜΠΑΡΤΟΥΣΑΚ
Μαύρες τρύπες, η μεγάλη περιπέτεια μιας ανατρεπτικής επιστημονικής ιδέας
μτφρ.: Νέστορας Χούνος – Παναγιώτης Δρεπανιώτης
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2020
σελ. 316
Εάν θέλετε να μάθετε οτιδήποτε σχετικό με τις μαύρες τρύπες στο Σύμπαν, αυτό είναι το βιβλίο σας. Ακόμα καλύτερα, αν ψάχνετε απλώς να διαβάσετε μια αληθινή συναρπαστική ιστορία, το βιβλίο της Μπαρτούσακ είναι ό,τι πρέπει.
Μέσα στα πολλά εξαιρετικά βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης που κυκλοφορούν, το πόνημα της Μπαρτούσακ (Αμερικανίδα φυσικός, δημοσιογράφος σε θέματα Αστρονομίας και Φυσικών Επιστημών) ξεχωρίζει για την καθαρότητα της γραφής, τη θαυμαστή αμεσότητα στη μετάδοση δυσκολοχώνευτων εννοιών, κυρίως στην κατανόηση ακραίων ιδιοτροπιών της Φύσης που έρχονται σε άμεση, κατηγορηματική αντίθεση με την καθημερινή μας εμπειρία πάνω στη Γη. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε το κομψό χιούμορ και την αφηγηματική δεινότητα της Μπαρτούσακ, εδραιωμένη πάνω σε μια σχολαστικά τεκμηριωμένη έρευνα, έχουμε ως αναγνώστες ένα αίσθημα πληρότητας που σπανίζει.
Η Μπαρτούσακ ακολουθεί μια προσέγγιση που διαφέρει από άλλα σχετικά αναγνώσματα (και είναι πολλά): αντί να πιάσει το νήμα από το αναμενόμενο, να εξηγήσει τι ακριβώς είναι η μαύρη τρύπα στο Σύμπαν από επιστημονική σκοπιά, προτιμά να κυκλώσει το θέμα της μέσα από μια πιο ιστορική, γραμμική αφήγηση, εκκινώντας από τον μακρινό 18ο αιώνα, όταν ένας Αγγλος, ο Τζον Μίτσελ, «εφάρμοσε τους νόμους του Νεύτωνα στην πιο ακραία περίπτωση που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς»: ένα άστρο τόσο «βαρύ» που δεν θα άφηνε να διαφύγει το φως του – άρα θα ήταν ένα «σκοτεινό άστρο». Επόμενος σταθμός, ο Γάλλος Πιερ-Σιμόν ντε Λαπλάς, ο οποίος, σε ένα εγχειρίδιο κοσμολογίας, το 1796, διατύπωσε μια εικασία «περί αόρατων αστέρων» – αλλά το φοβήθηκε και το απέσυρε από κατοπινές εκδόσεις.
Ο μεγάλος σταθμός, βέβαια, είναι οι δεκαετίες του 1910 και του 1920: η Γενική και η Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν θα οδηγήσει έναν ευφυή Αυστριακό φυσικό, τον Καρλ Σβάρτσιλντ, σε σειρά εξισώσεων στην καρδιά των χαρακωμάτων του Α΄ Παγκοσμίου. Σύμφωνα με αυτές, πάνω από μια ορισμένη μάζα, ένας αστέρας που καταρρέει θα συνεχίσει να καταρρέει επ’ άπειρον.
Στη Φυσική, όμως, οι εξισώσεις που καταλήγουν σε απειρισμούς θεωρούνται τερατωδίες. Ηταν δυνατόν να υπάρχουν ετοιμοθάνατα άστρα με βαρύτητα κολοσσιαία, ασύλληπτη – μια «τρύπα» στον χώρο αλλά και στον χρόνο όπου καταλύονται όλοι οι γνωστοί νόμοι της Φύσης;
Ο Αϊνστάιν θεωρούσε πως «θα υπάρχει κάποιος νόμος της Φύσης που να αποτρέπει μια τόσο παράλογη συμπεριφορά». Δειλά, άρχισαν μεταπολεμικά ορισμένοι φυσικοί να τις παίρνουν στα σοβαρά. Ηταν κυρίως ο Αρτσιμπαλντ Ουίλερ (στον οποίο οφείλεται ο όρος «μαύρη τρύπα») και αργότερα ο Στίβεν Χόκινγκ, ο Κιπ Θορν κ.ά. Τη δεκαετία του ’70, ορισμένες αστρονομικές παρατηρήσεις «φώτισαν» την πρώτη υποψήφια μαύρη τρύπα στον αστερισμό του Κύκνου. Ο Αϊνστάιν είχε κάνει λάθος, λοιπόν…
Το βιβλίο κλείνει με τον εντοπισμό, το 2015, των ακριβοθώρητων έως τότε βαρυτικών κυμάτων, έπειτα από τη σύγκρουση – συγχώνευση δύο μαύρων τρυπών εκατομμύρια έτη φωτός μακριά και λίγο πριν από το επίτευγμα του μεγάλου ραδιοαστρονομικού πρότζεκτ Event Horizon, το 2019, το οποίο οδήγησε στην πρώτη φωτογράφιση της υπέρμαζης μαύρης τρύπας στην καρδιά του ελλειπτικού γαλαξία «Μεσιέ» Μ87, περισσότερα από 50 εκατ. έτη φωτός απόσταση από τη Γη.
Σήμερα, οι μαύρες τρύπες θεωρούνται «σέξι», μια αστρική πραγματικότητα πιο τρελή και από την πλέον ξέφρενη επιστημονική φαντασία. Για κάποιους επιστήμονες, μάλιστα, σήμερα ζούμε έναν «χρυσό αιώνα των μαύρων τρυπών». Εχουμε ακόμα πολλά παράξενα να ανακαλύψουμε για το Σύμπαν. Το βιβλίο της Μπαρτούσακ επιβεβαιώνει αυτή την αίσθηση σε κάθε του σελίδα.
