Την ανθεκτικότητα του βιβλίου τονίζουν στην «Κ» μεγάλοι και μικροί εκδότες τη χρονιά της πανδημίας σε έναν πρώτο απολογισμό του ανατρεπτικού 2020. Ο εκδοτικός κόσμος φαίνεται πως άντεξε τους κλυδωνισμούς που προκάλεσε ο κορωνοϊός, αν και η αγορά κινήθηκε σε ρυθμό «καρδιογραφήματος», με χαμηλές πτήσεις τους πρώτους μήνες του lockdown και «έκρηξη» στο ολιγοήμερο άνοιγμα των Χριστουγέννων που ενίσχυσε σημαντικά τον οικονομικό απολογισμό αρκετών εκδοτών. Δεν είναι όμως και λίγοι εκείνοι που υπογραμμίζουν ότι η απογείωση του Δεκεμβρίου ήταν μονόδρομος, καθώς η υπόλοιπη αγορά ήταν (σχεδόν) κλειστή και δείχνουν στην απότομη προσγείωση που καταγράφεται το α΄ τρίμηνο του 2021.
Με αύξηση εσόδων κατά 16% έκλεισε η χρονιά για το «Μεταίχμιο», στο οποίο, όπως μας λέει ο εκδότης Νώντας Παπαγεωργίου, έγινε πολλή δουλειά στον τομέα του μάρκετινγκ και στην προώθηση των βιβλίων μέσω ηλεκτρονικών καταστημάτων. Ο εκδοτικός οίκος αποφάσισε να ακολουθήσει το εκδοτικό του πρόγραμμα με ορισμένες χρονικές «μικρομετατοπίσεις» στην έκδοση νέων τίτλων την πρώτη περίοδο της πανδημίας. «Είδαμε ότι οι αναγνώστες ζητούσαν το βιβλίο και εκδώσαμε ό,τι είχαμε προγραμματίσει. Δούλεψε όμως πολύ ο κατάλογος των βιβλίων μας, είδαμε ουσιαστική διαφορά», προσθέτει ο κ. Παπαγεωργίου.
Τη δύναμη της λεγόμενης backlist επιβεβαιώνουν κι άλλοι εκδότες. Στον «Ψυχογιό» ο τζίρος της χρονιάς προήλθε κατά 40% από τους νέους τίτλους, ενώ κατά 60% από τους παλαιότερους. Ο εκδοτικός οίκος έκλεισε το 2020 με θετικό πρόσημο της τάξεως του 11% και εκτός από το αυξημένο ενδιαφέρον για τα παιδικά βιβλία, που ήταν για όλους αναμενόμενο, παρατήρησε αύξηση της ζήτησης και σε άλλες κατηγορίες. «Μεγάλη άνοδος παρατηρήθηκε στα βιβλία αυτοβελτίωσης και ευ ζην, θετικά κινήθηκε και η ελληνική λογοτεχνία, ενώ ιδιαίτερη προτίμηση έδειξαν οι αναγνώστες στην ξένη λογοτεχνία», σημείωσε ο διευθύνων σύμβουλος Νίκος Ψυχογιός.
Από την αρχή, μας λέει η Αννα Πατάκη από τον ομώνυμο εκδοτικό οίκο, φάνηκε η προτίμηση του αναγνωστικού κοινού σε «κλασικούς συγγραφείς και σταθερές αξίες», εις βάρος νεότερων ή άγνωστων, στο ελληνικό κοινό, ξένων συγγραφέων. «Το ίδιο συνέβη και σε χώρες του εξωτερικού. Τα μεγάλα ονόματα πάντα θα έχουν το κοινό τους αλλά αυτό δυσκολεύει τους πρωτοεμφανιζόμενους ή όσους έχουν ένα περιορισμένο κοινό και επενδύουν στις εκδηλώσεις και τις παρουσιάσεις. Αυτές γίνονται ψηφιακά, βοηθούν ψυχολογικά αλλά δεν αναπληρώνουν τις φυσικές πωλήσεις», συμπληρώνει η ίδια. Ο εκδοτικός οίκος έκλεισε τη χρονιά με μικρή μείωση εσόδων (4%), εξέλιξη που η ίδια θεωρεί αναμενόμενη λόγω της γενικότερης δύσκολης κατάστασης.
Ο «Πατάκης» ήταν από τους εκδοτικούς οίκους που περιόρισαν το εκδοτικό τους πρόγραμμα εξαιτίας της πανδημίας και κυκλοφόρησε περίπου το 80% των τίτλων που είχε αρχικά σχεδιαστεί. Ενα 10% κρατήθηκε στο «ψυγείο» για να βγει όταν βελτιωθούν οι συνθήκες της αγοράς και ανοίξουν τα βιβλιοπωλεία.
Την παραγωγή του μείωσε και ο «Καστανιώτης» εκδίδοντας 80 νέους τίτλους το 2020 αντί των 110 του 2019, ενώ «την τιμητική τους» είχαν βιβλία όπως «Η πανούκλα» του Καμύ και το «Περί τυφλότητας» του Σαραμάγκου, όπως μας λέει ο Αργύρης Καστανιώτης, λόγω της πρωτόγνωρης κατάστασης του κορωνοϊού. Η πανδημία φρέναρε τον καλό ρυθμό με τον οποίο ξεκίνησε το πρώτο δίμηνο του 2020 για τον «Καστανιώτη», αλλά η χρονιά έκλεισε τελικά με αύξηση εσόδων κατά περίπου 20%. Με το ίδιο θετικό πρόσημο έκλεισε η χρονιά για τον «Ικαρο», ο οποίος υπενθυμίζει τις ειδικές συνθήκες που επικράτησαν στην αγορά. «Σε γενικές γραμμές θεωρώ ότι το βιβλίο ήταν ανθεκτικό στην κρίση της πανδημίας, παρά τις αντιξοότητες που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν εκδότες και βιβλιοπωλεία. Αν και οι περισσότεροι αναγνώστες κατέφυγαν στις online αγορές, με κλειστά τα βιβλιοπωλεία δεν μπορεί να ανακτηθεί η χαμένη κίνηση, και αυτό φαίνεται από τη μεγάλη άνοδο μέσα στο 2020, κατά τις περιόδους που ήταν ανοιχτά τα συγκεκριμένα καταστήματα», λέει ο Νίκος Αργύρης του «Ικαρου», προσθέτοντας ότι μαζί με την αυξημένη κίνηση του e-shop παρατηρήθηκε αύξηση στις πωλήσεις των e-books κατά 50%, με τον αστερίσκο ότι η συγκεκριμένη αγορά έχει πολύ μικρή συμμετοχή ακόμα στα συνολικά έσοδα.
Με απώλειες (20%) έκλεισε η χρονιά στις εκδόσεις «Ποταμός», η οποία προήλθε «κυρίως από αλυσίδες καταστημάτων που δεν μπόρεσαν να εξυπηρετήσουν το αναγνωστικό κοινό που είχε στραφεί σε αυτές λόγω των υποτιθέμενων υποδομών τους», σημειώνει η εκδότρια Αναστασία Λαμπρία. Προσθέτει, επίσης, ότι το κλείσιμο των βιβλιοπωλείων «έβαλε στο περιθώριο τους περισσότερους αυτομάτως μη-αναγνωρίσιμους τίτλους», γεγονός που συνετέλεσε στην απόφασή τους να αναστείλουν, από το φθινόπωρο του 2020, την κυκλοφορία νέων τίτλων.
Η «έκρηξη» των γιορτών και οι πρώτοι μήνες του 2021
Από τους μικρότερους εκδότες, η «Κίχλη» έκλεισε τη χρονιά με μια αύξηση της τάξεως του 15%, η οποία «διόρθωσε» τη μείωση που κατέγραψε ο εκδοτικός οίκος το 2019. Η αύξηση είναι κάτι σχετικό, λέει η εκδότρια Γιώτα Κριτσέλη, την οποία αποδίδει μεταξύ άλλων στο «παράθυρο» του Δεκεμβρίου και στο γεγονός ότι το λιανεμπόριο, όπως και τα θέατρα και οι κινηματογράφοι ήταν κλειστά. Οπως και άλλοι, ο εκδοτικός οίκος δεν έκλεισε κατά τη διάρκεια της πανδημίας και μπόρεσε να ανταποκριθεί στη ζήτηση του ηλεκτρονικού εμπορίου και στις παραγγελίες των βιβλιοπωλείων. «Στην ουσία συντηρούμε τις δυνάμεις μας. Μια επιχείρηση, ειδικά όταν βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης, όπως η “Κίχλη”, έχει πολλά έξοδα», σημειώνει η ίδια.
Με μια μικρή αύξηση (10%) έκλεισε η χρονιά και για τους «Αντίποδες», τον εκδοτικό οίκο που γεννήθηκε στην οικονομική κρίση και πέρυσι έκλεισε πέντε χρόνια λειτουργίας. Ο Κώστας Σπαθαράκης μας λέει ότι το εκδοτικό τους πρόγραμμα έκανε ένα «διάλειμμα» στο πρώτο lockdown και στην ουσία το βιβλίο που κυρίως κινήθηκε εκείνους τους μήνες ήταν το «Με τις μέλισσες ή με τους λύκους», η αγόρευση του δικηγόρου Θανάση Καμπαγιάννη στη δίκη της Χρυσής Αυγής. Τα τέσσερα βιβλία που είχε προγραμματίσει για να κυκλοφορήσουν αυτή την περίοδο θα απλωθούν μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα για να συμπίπτουν με το άνοιγμα των βιβλιοπωλείων. «Για όσους ξεκινήσαμε σε κλίμα κρίσης, στην πραγματικότητα δεν βγήκαμε ποτέ από αυτό. Λειτουργούμε πάντα με το σκεπτικό ότι τα πράγματα μπορεί να γίνουν χειρότερα», σημειώνει, κάτι που ίσως αποδεικνύεται σωτήριο σε αυτή την κατάσταση.
Ικανοποιημένος από το ντεμπούτο της «Loggia» είναι ο εκδότης Νίκος Κουφάκης. Ο νέος εκδοτικός οίκος ιδρύθηκε μόλις τον περασμένο Ιούνιο και ευνοήθηκε από το γενικότερο εμπορικό κλίμα των Χριστουγέννων. «Προφανώς δεν αυξήθηκαν κατακόρυφα οι συστηματικοί αναγνώστες στην Ελλάδα. Η φετινή αύξηση των πωλήσεων είχε σαφώς συγκυριακό χαρακτήρα», μας λέει ο κ. Κουφάκης.
Οι περισσότεροι εκδότες συμφωνούν ότι οι συγκυρίες όντως ευνόησαν το βιβλίο, ενώ δεν λείπουν οι φωνές που σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις με την «Κ» χαρακτηρίζουν τη συνθήκη των περασμένων Χριστουγέννων «στρέβλωση της αγοράς» που διοχέτευσε το διαθέσιμο εισόδημα στην αγορά του βιβλίου. Μπορεί να μη συμφωνούν όλοι με αυτή την εκτίμηση, αλλά οι περισσότεροι προβληματίζονται με τη νέα καθίζηση της αγοράς τους πρώτους μήνες της νέας χρονιάς.
Η φόρα των Χριστουγέννων φαίνεται ότι κράτησε λίγο. «Τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του ’21 φάνηκε η κούραση του κόσμου», εκτιμά η Αννα Πατάκη, η οποία θεωρεί σημαντικό να ανοίξουν τα βιβλιοπωλεία για να δοθεί ώθηση στην αγορά. Το ίδιο επισημαίνει και ο Αργύρης Καστανιώτης: «Είναι πάγιο αίτημα του κλάδου μας να χαρακτηριστούν τα βιβλιοπωλεία “ζωτικής σημασίας” και να παραμείνουν ανοιχτά, όπως τα φαρμακεία ή οι κάβες ποτών».
Υπάρχει όμως και η ανησυχία, που επισημαίνει η Αναστασία Λαμπρία του «Ποταμού», ότι η αύξηση της κίνησης από το προσδοκώμενο άνοιγμα της αγοράς θα αποδειχθεί πρόσκαιρη «όταν οι δυνατότητες ψυχαγωγίας, κοινωνικής συναναστροφής, αγορών και ταξιδίων κατακτήσουν τους καταναλωτές». Με άλλα λόγια, οι καταναλωτές θα επιστρέψουν, αυτή τη φορά, με φόρα στις παλιές τους συνήθειες και σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες εκτός σπιτιού. Αξίζει όμως να κρατήσουμε και ένα θετικό στοιχείο που επισημαίνει η Γιώτα Κριτσέλη και αφορά την αναπτυξιακή προοπτική των επιχειρήσεων. «Ενθαρρυντικό γεγονός είναι η δυνατότητα πρόσβασης των μικρών επιχειρήσεων, έπειτα από πολλά άνυδρα χρόνια, σε τραπεζικό κεφάλαιο, αναφέρομαι προφανώς στα δάνεια με ειδικούς όρους λόγω της πανδημίας σε επιχειρήσεις που πληρούν τα κριτήρια. Θετικό γεγονός είναι και το νέο εξειδικευμένο ΕΣΠΑ που αφορά τη δημιουργία e-shop επιχειρήσεων με φυσικό κατάστημα και μπορεί επομένως να αξιοποιηθεί και από τα βιβλιοπωλεία», τονίζει.
Ας ελπίσουμε ότι η δυναμική του βιβλίου, έστω και αν προέκυψε συγκυριακά, θα αποδειχθεί στην ουσία «ζωτικής σημασίας».
