ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΣΤΕΡΙΟΥ
Μικρές αυτοκρατορίες.
Muratti / Ενας αποχαιρετισμός
εκδ. Πόλις, σελ. 96
Ο συγγραφέας Χρήστος Αστερίου δεν είναι καπνιστής. «Παραδόξως», όπως σχολιάζει, αφού έχει γράψει ένα βιβλίο που σχετίζεται με τον καπνό. Διαθέτει όμως φίλους που καπνίζουν και από εκείνους άκουσε για πρώτη φορά για την καπνοβιομηχανία Muratti. Η πάλε ποτέ κραταιά επιχείρηση, που είχε τις ρίζες της στην οθωμανική Κωνσταντινούπολη και άπλωσε τα κλαδιά της έως το Βερολίνο και το Μάντσεστερ, ιδρύθηκε από την οικογένεια του Βασιλείου Μουράτογλου προς τα μέσα του 19ου αιώνα. Κάπως έτσι ξεσηκώθηκε η συγγραφική περιέργεια και ο Χρήστος Αστερίου ξεκίνησε μια έρευνα που, χωρίς διαρκή ενασχόληση αλλά με συνέπεια, κράτησε περίπου τέσσερα χρόνια.
Αυτό που αναζητεί ο συγγραφέας – αφηγητής στις «Μικρές αυτοκρατορίες», όσο συγκεκριμένο μοιάζει στην αρχή –η εξιστόρηση των επιχειρηματικών κατορθωμάτων μια ισχυρής ελληνικής οικογένειας καπνοβιομηχάνων της Ανατολής–, τόσο αόριστο γίνεται στην πορεία. Τα οργανωμένα βήματά του που τον οδηγούν σε αρχεία, οι αναζητήσεις σε δικαστικά έγγραφα και ημερολογιακές καταγραφές προκειμένου να ανασυνθέσει με τεκμήρια τα ιστορικά γεγονότα, καταλήγουν σε αδιέξοδο. Ελάχιστες καταγραφές, αποσπασματικές πληροφορίες· μόνο λίγα κουφάρια των παλιών κτιρίων, άδεια από τους ανθρώπους που τα έζησαν. Η ιστορία που ο Αστερίου εντέλει αφηγείται είναι εκείνη μιας εξαφάνισης. Αλλά η αναπόδραστη πορεία προς τη λήθη δεν αποτελεί το πεπρωμένο μόνο του πατέρα Μουράτογλου και των δυο γιων του, του Δημοσθένη και του Σοφοκλή. Είναι επίσης η μοίρα του αφηγητή.
«Ο αφηγητής είμαι εγώ», λέει ο συγγραφέας, «μεταμφιεσμένος σε έναν 70χρονο συνταξιούχο σε παρακμή, ο οποίος ζει στο Βερολίνο». Είναι χήρος, μοναχικός και σωματικά καταβεβλημένος. Ο χρόνος φεύγει μέσα από τα δάχτυλά του σαν καπνός. Η τελευταία του περιπέτεια, μια μικρή πράξη ανυπακοής απέναντι στις επιταγές της ασθένειας, είναι να ακολουθήσει τα προκλητικά αρώματα της Ανατολής σε μια Οθωμανική Αυτοκρατορία που κλυδωνίζεται. Οι αισθήσεις ζωντανεύουν, η ζωή επιστρέφει.
Η καπνοβιομηχανία Muratti, σφριγηλή όσο ο νέος αιώνας που τότε ανέτελλε, υπήρξε αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας, τόσο στον Μεγάλο Πόλεμο όσο και στην ξέφρενη δεκαετία του 1920, σε μια Ευρώπη που κάλπαζε προς το μέλλον. Κανείς δεν υποψιαζόταν τότε πως η ανθρωπότητα βάδιζε προς έναν ακόμη εφιάλτη. Κανείς δεν πίστευε ότι το κάπνισμα –η υγιεινή συνήθεια της εποχής– θα τον οδηγούσε, ίσως, πιο γρήγορα στον θάνατο. Κανείς δεν φανταζόταν ότι η αυτοκρατορία των τριών Μουράτογλου θα διαβρωνόταν από τον χρόνο.
«Και όμως, η οικογένεια των Muratti έχει μια θέση στην ιστορία του Βερολίνου, όπου ο Σοφοκλής Μουράτογλου έζησε καιρούς δόξας στην ακόμη ισχυρή αυτοκρατορία του Κάιζερ», λέει ο συγγραφέας. «Ακόμη κι αν σβήστηκαν τα ίχνη τους από όλες τις λίστες, αισθανόμουν ότι έπρεπε να τους αναζητήσω για να τους αποδώσω στην ιστορία της πόλης». Ετσι, συνθέτει τον φανταστικό αποχαιρετισμό του, επιτρέποντας στο ξεχασμένο παρελθόν να διεκδικήσει τον χώρο του στο κυρίαρχο παρόν.
