Με τους μύθους που έχουν γνωρίσει πολλές μεταγραφές ισχύει το εξής: αξίζει να αναζητηθούν οι θεμελιώδεις αλλά και οι επίκτητες ιδιότητές τους. Στην περίπτωση της Φαίδρας και του ανανταπόδοτου έρωτά της για τον θετό της γιο, τον Ιππόλυτο, έχει σημασία να αναρωτηθούμε γιατί ασχολήθηκαν μαζί της ο Ευριπίδης, ο Σενέκας, ο Ρακίνας, η Μαρίνα Τσβετάγεβα και η Σάρα Κέιν. Μια απάντηση επιχειρεί να δώσει η Αλεξία Καλτσίκη: «Ο μύθος της Φαίδρας», λέει η ηθοποιός, «φέρνει ενώπιόν μας δύο πυρηνικά και σκοτεινά θέματα: την επιθυμία και το ταμπού της αιμομειξίας. Τα ερωτήματα που θέτει για αυτά είναι και θα είναι αναπάντητα».
Ολοκληρωμένη το 1927, η «Φαίδρα» της Τσβετάγεβα, μία από τις ψυχολογικά διεισδυτικότερες εκδοχές του μύθου, παρουσιάζεται αυτή τη σεζόν στο θέατρο Προσκήνιο, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά. Το έργο βασίζεται σε δύο δίπολα: από τη μια ο Ιππόλυτος και ο συγκυνηγός του (Μιχάλης Σαράντης και Νίκος Μάνεσης) και από την άλλη η Φαίδρα και η Τροφός της (Στεφανία Γουλιώτη και Αλεξία Καλτσίκη) συναντούν την άβυσσο των επιθυμιών τους, υπό το βλέμμα ενός παντεπόπτη Θησέα (Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης) και ενώ μιλούν μια γλώσσα που αναθερμαίνει τη σχέση του ανθρώπου με το ένστικτο και τη φύση.
Η πρόκληση του λόγου
«Ο μύθος», λέει η Αλεξία Καλτσίκη, «σε φέρνει αντιμέτωπο με υλικά που προτιμάς να μην αγγίξεις. Είναι όμως επιτακτική ανάγκη να γίνουν δικά σου. Για τον ηθοποιό υπάρχει επίσης η πρόκληση του λόγου, όπως συμβαίνει πάντα με ένα ποιητικό κείμενο. Εδώ έρχεται η οπτική του Δημήτρη Καραντζά, που με απλά σκηνικά εργαλεία ανοίγει δρόμους που μας βοηθούν. Στην παράσταση υπάρχει ένας διπλός άξονας: αφενός η αφήγηση της ιστορίας και αφετέρου η βοηθητική και ταυτόχρονα δύσκολη συνθήκη τού “εδώ και τώρα”, όπου το σκοτεινό κομμάτι της πρωταρχικής επιθυμίας γίνεται αντικείμενο και των πέντε ηθοποιών. Είναι μεγάλη η αγωνία μας να λειτουργούν οι δύο άξονες ταυτόχρονα και η προσπάθεια αυτή δεν τελειώνει».
Η επιθυμία λοιπόν. Ο Ιππόλυτος την αρνείται, η Φαίδρα τη νιώθει να ξυπνά. Η Τροφός; «Στην παράσταση», λέει η Αλεξία Καλτσίκη, «η Τροφός και η Φαίδρα είναι σαν ένα πρόσωπο ή σαν τα δύο κομμάτια του. Από τη μεριά της Τροφού υπάρχει η απόλυτη στέρηση της επιθυμίας. Μόνο μέσω της Φαίδρας μπορεί να την εκπληρώσει. Η λειτουργία της είναι μόνο να παρακινεί, να δημιουργεί τις συνθήκες “για να”. Και μέσω αυτού να ικανοποιηθεί. “Θα δώσω εγώ τη γραφή, εσύ δώσε τα χείλη”, λέει στη Φαίδρα, ενώ εξορίζει από τον κόσμο του μύθου και της σκηνής τούς δεσμούς αίματος, για να δημιουργηθεί ένα τοπίο όπου κυβερνά το γάλα. Oπου δεν υπάρχει αίμα, όμως, επιτρέπεται και η πιο σκοτεινή επιθυμία. Η Τροφός ονομάζει τον εαυτό της μάνα της Φαίδρας, μέσω του θηλασμού. Ωστε στον λευκό κόσμο του γάλακτος, το πιο ακραίο να έχει δικαίωμα να συμβεί».
Οταν βέβαια μιλάμε για εκπλήρωση της επιθυμίας, μιλάμε και για το αντίθετο: τον περιορισμό της. «Αφού η Φαίδρα παραδεχθεί τι της συμβαίνει», καταλήγει η Αλεξία Καλτσίκη, «έρχεται η ντροπή. Από τι αυτοκτονεί τελικά, από έρωτα ή από ντροπή; Είναι μεγάλο άλμα να αποδεχθείς τις επιθυμίες σου. Οι επιθυμίες μας δεν μας κολακεύουν πάντα. Για αυτό η Φαίδρα είναι ένα υπερβατικό πρόσωπο. Γιατί κάνει κάτι πέρα από τον εαυτό της».
