Την περίμενε η πόλη εδώ και χρόνια την ταινία «Η πόλη και η πόλη». Αργησε, αλλά ήρθε, 79 χρόνια μετά, από δύο Θεσσαλονικείς κινηματογραφιστές, τον Σύλλα Τζουμέρκα και τον Χρήστο Πασσαλή, καθηλώνοντας το κοινό πριν από λίγες ημέρες στην ελληνική πρεμιέρα στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Στην κατάμεστη αίθουσα του Ολύμπιον, δύο κενές θέσεις έφεραν τα ονόματα Σαρίνα Σαλτιέλ και Λέων Μπατής. Η Σαρίνα Σαλτιέλ, εξήγησε ο διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Ορέστης Ανδρεαδάκης, είχε στείλει ένα σπαρακτικό γράμμα στον γιο της, ο οποίος είχε διαφύγει στην Αθήνα, αμέσως μετά την αναχώρηση (15 Μαρτίου 1943) του πρώτου τρένου για τα στρατόπεδα θανάτου. Παραλήπτης ο Μωρίς Σαλτιέλ, ένας από τους ανθρώπους που συνέβαλαν στην ίδρυση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ο Λέων Μπατής ήταν ο πρώτος που επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη διασχίζοντας την Ευρώπη με τα πόδια. «Αυτό που θα ακούσετε σε λίγο θα γίνει μια μέρα γνωστό σε όλους, θα δημοσιευθεί και ίσως γυριστεί και φιλμ», είπε στους Θεσσαλονικείς. Από τότε πέρασαν δεκαετίες.
Οι δύο κινηματογραφιστές σαφώς και δεν ήταν σε θέση να απαντήσουν στο ερώτημα του κοινού γιατί η εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης (46.000 μέλη της δεν γύρισαν στη γενέθλια πόλη) δεν διδάσκεται στα σχολεία. «Δεν είναι δική μας δουλειά το εκπαιδευτικό σύστημα», είπαν. Η ομολογία τους, ωστόσο, για τη σύλληψη της ταινίας ήταν αφοπλιστική. «Η ιδέα γεννήθηκε από μια οργισμένη απορία: Πώς γίνεται να μην έχουμε μάθει τίποτα για τη ζωή και την εξόντωση του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης μεγαλώνοντας σε αυτήν την πόλη».
«Η πόλη και η πόλη» των Τζουμέρκα και Πασσαλή έκανε πρεμιέρα στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Το πυρηνικό τους αίσθημα, εξήγησαν, ήταν να αφηγηθούν την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας και ταυτόχρονα την πολύπλοκη Ιστορία «ως δύναμη και ως μια σειρά παραγόντων και παραμέτρων που συνθλίβουν τον άνθρωπο». Αντλώντας από διαφορετικές κινηματογραφικές γλώσσες, επιχείρησαν να βρουν έναν δικό τους συγκερασμό, αποτυπωμένο με μια κινηματογραφική πολυμορφία που κινείται μεταξύ μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ. Με συνεχή πισωγυρίσματα, παρελθόν-παρόν, ασπρόμαυρο-έγχρωμο, ακολουθούν τα γεγονότα στον χώρο και στον χρόνο σαν κινούμενη άμμο, «σε μια κάθετη γεωγραφία με την έννοια πιο πολύ της ονειρικής μνήμης». Η πόλη κινείται στους σημερινούς ρυθμούς της και ανάμεσά τους αναδύεται η ιστορία της. Βουβή και τραγική.
Η ταινία δεν προτείνει εύκολες απαντήσεις. Πληροφορεί, υπονοεί, υπενθυμίζει, προβληματίζει για το παρελθόν και το παρόν απέναντι σε ένα ζήτημα που η πόλη κουκούλωνε μέσα στην πόλη επί δεκαετίες. Με κινηματογραφικά τεχνάσματα εντάσσει τη μυθοπλασία στον σύγχρονο αστικό ιστό. Η ιστορία εκτυλίσσεται ως αλληγορία. Οι μεταφορές στον χρόνο αφυπνίζουν, βυθίζουν τον θεατή σε σκέψεις για το χθες και το σήμερα.
«Ηταν ένα δύσκολο κινηματογραφικό εγχείρημα η ένταξη ιστορικών γεγονότων στον 21ο αιώνα, με προεκτάσεις αισθητικές, φιλοσοφικές, πολιτικές», ανέφεραν οι συντελεστές. Η σκηνή του εξευτελισμού των Εβραίων από τους Γερμανούς και τους δωσίλογους στην πλατεία Ελευθερίας το «Μαύρο Σάββατο» είναι ενδεικτική. Γυρισμένη σε παρόντα χρόνο, με τον εκσκαφέα να περιφέρεται γύρω από τους γονατισμένους Εβραίους, με τα τουριστικά λεωφορεία και τους αδιάφορους πολίτες να διασχίζουν την παραλιακή οδό, είναι γροθιά στο στομάχι. Οσο γρήγορα και να κινούνται οχήματα και περαστικοί, η μνήμη ξεπροβάλλει αμείλικτη παρά την αδιαφορία.
«Εστιάσαμε σε λεπτομέρειες οι οποίες μπορεί στη βιβλιογραφία να καταλαμβάνουν μία σειρά, στην ταινία μια τρίλεπτη σκηνή παίρνει διαφορετικές διαστάσεις, άλλη δυναμική. αρθρώνουν ένα μήνυμα πιο καθαρό». Και αυτά τα μηνύματα ήταν πολλά, ευδιάκριτα, δυνατά.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr
