Oσο οι εφιαλτικές σκηνές από την εμπόλεμη Ουκρανία φτάνουν στους τηλεοπτικούς μας δέκτες προκαλώντας σοκ, «στη Ρωσία, μια χώρα 140 εκατομμυρίων κατοίκων, το 59% τάσσεται υπέρ του πολέμου. Οι εικόνες από τις ισοπεδωμένες πόλεις δεν μεταδίδονται, οι Ρώσοι δεν πιστεύουν καν ότι η Ρωσία του Πούτιν βομβαρδίζει την Ουκρανία. Η κρατική προπαγάνδα, χωρίς εναλλακτική πηγή ελεύθερης ενημέρωσης, πετυχαίνει τον στόχο της: να εισβάλει στα μυαλά των Ρώσων. Κι αυτή η εισβολή είναι το ίδιο ισχυρή και επικίνδυνη όσο οι βόμβες που εξαπολύει εναντίον του ουκρανικού λαού».
Η Βέρα Κριτσέφσκαγια και η Νατάσα Σιντέγεβα μιλούν για τη Ρωσία του Πούτιν με οργή και αγωνία. Στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης δεν προλάβαιναν να δίνουν συνεντεύξεις, καθώς η προβολή της ταινίας τους «F@ck This Job» συνέπεσε με την πρώτη τους δημόσια εμφάνιση μετά το κλείσιμο του Dozhd TV. Οι δύο Ρωσίδες, σκηνοθέτις της ταινίας η πρώτη και ιδιοκτήτρια του καναλιού η δεύτερη, τις τελευταίες ημέρες έγιναν η ελεύθερη φωνή της Ρωσίας στη Δύση. Μιλούν για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για την πλύση εγκεφάλου από τον απόλυτο φραγμό στην ελευθερία του Τύπου αλλά και για τη δική τους συλλογική ευθύνη. «Πολλοί δημοσιογράφοι παραιτούνται από τα κρατικά κανάλια δηλώνοντας την αντίθεσή τους στον πόλεμο. Οι πράξεις τους είναι ηρωικές, ωστόσο εδώ και πολλά χρόνια οι ίδιοι υπηρετούσαν την κρατική προπαγάνδα. Φέρουν μερίδιο ευθύνης. Αν είχαν αντιδράσει νωρίτερα, ίσως η μοίρα της Ρωσίας να ήταν καλύτερη». Το Dozhd (βροχή), στα δώδεκα χρόνια λειτουργίας του, επέζησε δύσκολα. Το ντοκιμαντέρ περιγράφει όσα βίωσαν την τελευταία οκταετία στις προσπάθειες του πολιτικού συστήματος να σιγήσει τον μοναδικό ανεξάρτητο τηλεοπτικό σταθμό: απειλές, ηλεκτρονικές επιθέσεις, αποκλεισμούς από τους καλωδιακούς, δορυφορικούς παρόχους και τη διαφήμιση, εκφοβισμούς, κυβερνοεπιθέσεις, αλλά «δεν κατάφεραν να μας κλείσουν», διευκρινίζουν στην «Κ». «Αναζητούσαν αφορμές, μας παρέπεμπαν στην Ειδική Επιτροπή, μας επέβαλλαν πρόστιμα, μας απέκλεισαν από το Κρεμλίνο, μας χαρακτήρισαν “ξένο πράκτορα”. Το κανάλι πάντα έβρισκε τον τρόπο να συνεχίσει τη λειτουργία του. Αλλαζε μοντέλα μετάδοσης, χώρους στέγασης, έβρισκε πόρους χρηματοδότησης, επιβίωσε έως πρόσφατα».
Η χαριστική βολή, εξηγούν, ήρθε την 1η Μαρτίου από την εισαγγελία, όταν η Ειδική Επιτροπή έκρινε ως μη αποδεκτό το ενημερωτικό υλικό τους. Τέσσερις μέρες αργότερα ψηφίστηκε ο νόμος με τον οποίο απαγορεύεται στα ΜΜΕ να μεταδίδουν οτιδήποτε για τον πόλεμο εκτός από τις ανακοινώσεις του υπουργείου Αμυνας και των κρατικών ειδησεογραφικών πρακτορείων. Προβλέπει 15ετή φυλάκιση σε όποιον δεν συμμορφώνεται. «Δεν υπήρχε άλλη λύση. Ή θα συνεχίζαμε να μεταδίδουμε μόνο τις υπουργικές ανακοινώσεις ή θα πηγαίναμε φυλακή. Αποφασίσαμε να κλείσουμε. Τις πρώτες ημέρες του πολέμου οι αναμεταδόσεις μας μέσω YouΤube είχαν ξεπεράσει τα 30 εκατομμύρια views».
Εναλλακτικές πηγές
Αυτή τη στιγμή, ελάχιστες είναι οι εναλλακτικές πηγές ενημέρωσης, μας πληροφορούν. Το Facebook, το Τwitter, το Instagram έχουν διακοπεί, μπορείς να ενημερωθείς μόνο μέσω ενός δορυφορικού προγράμματος VPN, αλλά ελάχιστοι έχουν πρόσβαση σ’ αυτό, εξηγεί η Ν. Σιντέγεβα. «Μεγάλα ξένα δίκτυα (BBC, Deutsche Welle) έχουν μπλοκαριστεί με την έναρξη του πολέμου, το CNN εδώ και χρόνια. Οσα κανάλια θεωρούνται ιδιωτικά ανήκουν σε εταιρείες (π.χ. Gazprom), άρα στην ουσία δεν είναι ανεξάρτητα».
Υπάρχει επιπλέον και το Telegram, πολύ δημοφιλές σήμερα σε δύο χώρες: στη Ρωσία και στο Ιράν. «Πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι υπέρ του πολέμου τάσσεται το 59% των Ρώσων. Η πλειονότητα αυτών είναι άνω των 60 ετών, που δεν έχουν πρόσβαση σε εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης. Το 22% των πολιτών είναι κάθετα αντίθετο απέναντι στον πόλεμο. Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών είναι ηλικίας 18-20 ετών».
Οι δύο γυναίκες είχαν αντιληφθεί νωρίς μια επερχόμενη καταστροφή. Αυτός ήταν και ο λόγος που αποφάσισαν να γυρίσουν το ντοκιμαντέρ το 2019. «Ηταν σαφές ότι οδεύαμε σε καταστροφή. Τότε δεν ήταν ξεκάθαρo ποια θα ήταν η μορφή της», αναφέρει η Β. Κριτσέφσκαγια.
«Δεν υπάρχει τίποτα πιο τρομακτικό από τον πόλεμο», συμπληρώνει η Ν. Σιντέγεβα. «Καταστρέφει τη ζωή και τις μοίρες των ανθρώπων και στην Ουκρανία και στη Ρωσία. Δεν τίθεται μέτρο σύγκρισης, ο ουκρανικός λαός βιώνει τη χειρότερη τραγωδία, ωστόσο μια άλλη καταστροφή συντελείται και στη Ρωσία. Οι οικονομικές κυρώσεις δεν θα πλήξουν τον Πούτιν αλλά τους απλούς πολίτες. Ανθρωποι χάνουν τις δουλειές τους, γίνονται πρόσφυγες, επικρατεί γενικός φόβος. Δεν μπορούν να διαδηλώσουν την αντίθεσή τους».
Μονόδρομος η φυγή
Η σκηνοθέτις είχε εκφράσει δυσαρέσκεια για την πολιτική Πούτιν εδώ και χρόνια. Εγκατέλειψε τη χώρα της το 2014, ζει από τότε στο Λονδίνο. «Η φυγή ήταν μονόδρομος. Το αποφάσισα οριστικά δύο μέρες μετά την προσάρτηση της Κριμαίας. Δεν μπορούσα να ζήσω άλλο –κυρίως τα παιδιά μου– σε μια χώρα που βομβαρδίζεται με ψέματα. Μετά δε και από τους πρόσφατους χαρακτηρισμούς του Πούτιν, ο οποίος, χρησιμοποιώντας τη ρητορική Στάλιν, αποκάλεσε “προδότες του κράτους όσους Ρώσους ασπάζονται τις ευρωπαϊκές αξίες”, σε καμία περίπτωση δεν θέλω να επιστρέψω».
Η ιδιοκτήτρια του καναλιού, αντιθέτως, αν και έχει τη δυνατότητα να διαφύγει στην Ευρώπη –«η κόρη μου σπουδάζει στην Αυστρία», λέει–, θεωρεί υποχρέωσή της, περισσότερο από ποτέ, να παραμείνει στην πατρίδα της. «Δεν είναι καθόλου ασφαλές να μείνω στη Ρωσία. Ωστόσο, σκέφτομαι το κοινό μας και πρέπει να κάνω κάτι για αυτό. Δεν έχω βρει ακόμη τον τρόπο. Υπάρχουν σκέψεις και ιδέες. Το Dozhd TV σεβόταν την ελευθερία του Τύπου, ένωνε τους ανθρώπους με την εντιμότητα της μετάδοσης των ειδήσεων. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός Ρώσων με κριτική σκέψη, που είναι υπέρμαχοι της δικαιοσύνης, μοιράζονται τις αξίες μας κι αυτή τη στιγμή είναι όμηροι της κρατικής προπαγάνδας. Αυτό το κοινό δεν πρέπει να το εγκαταλείψω. Οφείλω να τους ενώσω και πάλι. Οσο δύσκολη κι αν είναι η κατάσταση, δεν χάνω την ελπίδα μου. Θα βγούμε και πάλι στον αέρα. Είμαι αποφασισμένη να κινηθώ προς αυτή την κατεύθυνση».
